Куорат уһуйааннарыгар "Баҕарах" үүтүн иһэллэр

«Хатас» сопхуос уруккута куораты аһатан олорбут, өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастыҥ үлэлээх хаһаайыстыба этэ. Ол баазатыгар билигин Хатаска “Баҕарах” хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ үлэлии олорор. Былырыын атырдьах ыйыгар саҥа салайааччы ананан тэрилтэ иккис тыын ылан, сэргэхсийэн, үлэтэ өссө тэтимирдэ.

Иван Сивцев – “Баҕарах” ХЭТ салайааччыта:

– Кыстык этэҥҥэ ааһан эрэр. Улахан кыһалҕаны көрсүбэтибит. Билигин 161 ынах төрөөн турар. Былырыын кэлбит 100 холмогор ынахтан 88-һа төрөөтө.

Ынах аһылыгын бэлэмниир хампаанньаҕа  бэлэмнэнэбит. Быйыл 160 гектарга ыһыахтаахпыт. Сиэмэ атыылаһаары кэпсэтиилэри ыыта сылдьабыт.

Уопсайа 800 төбө тутан турабыт, онтон ыанар ынаҕын ахсаана – 400. Былырыын 881 туоннаны ыабыппыт, быйыл 1000 туоннаны былааннаатыбыт. Билиҥҥитэ былааммытын ситэн иһэбит. Быйылгы үүппүт номнуо 115 туонна буолла, биир күҥҥэ 1,5 туонна курдук ыанар.

Быйыл “Горснаб”, Дьокуускайдааҕы үүт собуота уонна “Баҕарах” буолан молокоматтары үлэлэтэр баҕа санаалаахпыт. Холобур, Үүт собуота биһиги үүппүтүн бэлэмниир, бэрэбиэркэлиир, онтон үүт кутар автоматтарга тарҕатар.

Уопсайа 60 үлэһиттээхпит. 50-тан тахса киһи –  Хатас олохтоохторо. Бүгүҥҥү күҥҥэ хамнаска иэспит суох. 3 зоотехниктаахпыт – Арассыыйа киин куораттарыгар үөрэммит эдэр специалистар.

Хотоммут аҥаарыгар кормоцех оҥорбуппут. Кэлии сүөһүлэрбитин туспа рационунан аһата олоробут. Комбикорм, патока, от, сенаж, балык сыата, Кэппэндээйи тууһа – барытын хааһылаан баран сүрүн аһылыктарыгар эбии биэрэбит. Маннык аһаппыппыт ый аҥаара буолла, ол түмүгэр үүппүт көрдөрүүтэ сыыйа-баайа тахсан эрэр. Биир ыйынан бу ньыма үчүгэйин көрдөхпүтүнэ, атын сүөһүлэрбитигэр эмиэ киллэриэхпит.

8 ыанньыксыттаахпыт. Биир ыанньыксыкка 50 ынахтаах. Дайаарка хамнаһа ортотунан кыһыҥҥы өттүгэр 30 тыһыынчаттан тахса, сайын төһө үүтү ыылларынан 50-ҥа тиийиэн сөп. Билигин үүт саамай түһэр кэмэ, ыана турар ынах ахсаана – 197 эрэ, ол иһин хамнастара кыччыыр.

Үүппүт аҥаара молокопроводынан ыанар, аҥаара киһи тута сылдьар аппараатынан. Быйыл аукцион биллэрбиппит, Санкт-Петербургтааҕы “Гринлайн” ХЭТ кыайбыта, кулун тутар бүтэһигэр кэлэн оборудованиебытын туруоруохтара.

Сүөһү ахсаанын элбэтии саҥа хотон тутулуннаҕына эрэ олоххо киирэр кыахтаах.

Георгий ГАВРИЛЬЕВ – Дьокуускай куорат баһылыгын экономикаҕа уонна үп-харчы боппуруостарыгар солбуйааччы:

– “Баҕарах” хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэ уруккута “Хатас” сопхуос баазатыгар тэриллибитэ. 2015 сыллаахха куорат бу сүөһү иитэр комплексы атыылаһан ылбыта. 6 сыл устата үлэлээн тэрилтэ атаҕар турда.

Былаан – 1000 туонна үүтү ыахтаахпыт. Кыстык этэҥҥэ ааһан эрэр, ынах ото уонна атын аһылыга барыта баар. Тэрилтэҕэ дьиссипилиинэ, үлэ тэрээһинэ үчүгэй таһымҥа таҕыста.

Сүөһү аһылыгын бэлэмнээһин былаанын оҥорорго сорук туруордум. Сотору үөрэх кыһаларын кытта мунньахтары ыытыахпыт. Тыа хаһаайыстыбатын техникумун уонна Арктикатааҕы агротехнологическай университеты кытта оттооһуҥҥа бииргэ үлэлиир үгэстээхпит.

5 сыллааҕы сайдыы былаанын бэлэмниибит. Саҥа хотоннор тутуллуохтаахтар. “Баҕарах” билиҥҥи хотонноро Сэбиэскэй кэмтэн хаалбыт тутуулар, өрөмүөннүүр туһата да суох буолла. Быйыл бырайыактыыр-сметалыыр докумуоннары бэлэмниэхпит. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин судаарыстыбаннай бырагыраамаларыгар киирсиэхпит.

Үлэһиттэрбит квалификацияларын үрдэтэр, атын регионнарга уопут атастаһар усулуобуйаларын тэрийэр сыаллаахпыт.

Олох бу эйгэтин салайар үлэһит буоларым быһыытынан, өрөбүллэргэ тутаах тэрилтэлэрбитигэр бэйэм сылдьан, үлэһиттэри кытта сирэй-харах көрсөн, үлэни-хамнаһы миэстэтигэр билсэрбин ордоробун. “Баҕарахха” өссө икки нэдиэлэнэн кэлиэм, кэлэр нэдиэлэҕэ “Саюри” тэпилииссэлэрин үлэтин көрүөхпүт-истиэхпит. 

***

Хотоҥҥо киирэбит. Ынах сытын-сымарын кытта хоп-хойуу чыычаах ырыата чоргуйан олорор. Чыычаахтар барахсаттар сүөһү аһылыгар тиксиһээри көтөн киирэр, олохсуйар идэлээхтэр эбит.

Кулун тутар-муус устар ыйдарга маассабай төрүөҕү күүтэллэр. Онно эмиэ барыта былаанынан барар. Бу ый бүтэһигэр былааннара туолар чинчилээх.

Сааскы ыһыы үлэтигэр бэлэмнэнэн эрэллэр. Хаары тутан хаалыахтаахтар. Ыһыыга 1300000 тахса үбү туттар былааннаахтар. Маны таһынан 1300 туонна от, 600 туонна от бэлэмниир былааннаахтар. Окко 1 мөл. тахса, сенажка 1800000 солк.  туттуохтара.

Саҥа ынах ыыр оборудованиены Санкт-Петербургтан специалистар кэлэн туруоруохтаахтар. Турбалары сыбааркалаан бэлэмнээһини бэйэлэрин үлэһиттэрэ ылсар санаалаахтар.

“Сүөһү иитиитэ наһаа ыарахан үлэ. Халлаан туругуттан саҕалаан, дайаарка илиитин сылааһыттан кытта элбэх тутулуктаах. Бэтэринээрдэр, осеменатордар үчүгэйдик үлэлиэхтэрин наада. Оттон оту бэлэмнээһиҥҥэ чааһынайдары, үөрэх кыһаларын кытта үлэлээтэхпитинэ эрэ кыайабыт”, – диэн санаатын үллэстэр куорат экономикатын сүрүннүүр Георгий Гаврильев. Былырыын Татарстантан кэлбит холмогордары көрдүбүт-иһиттибит. Саҥа оҥоһуллан боруобаланан эрэр иҥэмтиэлээх эбии аһылыктарын Георгий Игоревич ытыһан ыла-ыла сытырҕалаан көрөр, хайҕыыр.

Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар каадырдар кыһалҕалара хаһан баҕарар баар – ыччат соччо таласпат эйгэтэ. Дайаарка күҥҥэ үстэ ынаҕын ыыр, үлэ күнэ сарсыарда 6 чаастан саҕаланар. “Баҕарах” хотонноругар биир эрээккэ турар ынахтар үрдүлэригэр ааттара суруллан турар. Ааттарын ыанньыксыт аатын бастакы буукубатыттан таһаараллар эбит, ол курдук, Лена ыыр ынахтара бары “Л” буукубаттан тахсар ааттаахтар, Муоча киэннэрэ бары “М”-нар. Тарбыйахтарын туспа хотоҥҥо туталлар, адьас саҥа төрөөбүттэр эрэ ийэлэрин таһыгар сыта түһэллэр. Хаартыскаҕа түһэрээри чугаһаабыппытыгар ийэлэр көҥөнөн айманаллар.

“Баҕарахха” бэйэлэрэ осеменатордаахтар эбит. “Сарсыарда 5 чааска, ынах саамай холкутуйан, чуумпуран сытар кэмин таба тайана сатыыллар, сороҕор 4 чааска да кэлэн үлэлиэхтэрин сөп. Сыл түмүгэр төрүөх көрдөрүүтэ үрдээтэҕинэ бириэмийэлиэхпит диэн кынаттаан биэрэбит”, – диир Иван Константинович. Кини урут “Баҕарахха” зоотехниктаан үлэтин саҕалаабыт бэйэлэрин уоллара. Онон кэлэктиип кинини сөбүлүүр, салайааччы буолан кэлбитигэр үөрэр.

 Хатаска, уопсайынан, Туймаада туонатыгар барытыгар, мэччирэҥ сирэ кыччаабытын туһунан бу көрсүһүүгэ эмиэ ахтылынна. Сайын “Баҕарахтар” Владимировка диэки тахсан сайылыыллар, быйыл саҥа сайылык тутуута саҕаланыахтаах.

Кэлиҥҥи икки сыл саамай сүрүн ситиһиитэ - “Баҕарахтан” күҥҥэ 1,5 туонна үүт Дьокуускайдааҕы үүт собуотугар туттарыллар буолла. Собуоттан натуральнай үүт киин куорат бары уһуйааннарыгар тарҕанар. Санатан эттэххэ, Дьокуускайга оҕо саадтарын аһылыктарыгар натуральнай үүт киирбитэ быйыл иккис сылыгар барда.