Ким эрэ соро - ким эрэ дьоло

Кыра тыа дэриэбинэтигэр туора дьонтон улахан туох да кистэлэҥ суох буолар: тус олоххор да, үлэҕэр да, олох атын бары араҥатыгар да, барыта ытыска уурбуттуу көстөр, дьэҥкэ. Ол эрээри сүрэх, дууһа кистэлэҥэ - ханна да, хаһан да таайылла илик таабырын буолуохтаах...

Гаанньа - кыргыттарга сүрдээх ''успехтаах'' уол. Хас да араас омук хаана дьиктитик булкуһан маннык үтүө дьүһүннээх, орто да буоллар көнө уҥуохтаах, биир тылынан ''көстүүлээх''уол буолан таҕыстаҕа. Атын бииргэ төрөөбүттэрэ, бэл, балта кыыс да, этэргэ дылы, ыал аайы баар дьүһүннээхтэр. Ийэтэ хаһан эрэ кыыс сылдьан күннээх итии дойдуттан сылдьар хотон тутааччыга кэргэн тахсан күтүөт дойдутугар сүктэн барбыт. Уларыта тутуу ыар сыллара бүрүүкүү эрэ иликтэринэ, оҕолорун кууспутунан хата арахсан дойдутугар төннөн кэлбит. Ыы-кырбас кыра оҕолордоох аҥаардас дьахтары төрөөбүт да сиригэр  ким уруйдаан-айхаллаан көрсүөй - ийэлээх аҕата суох буолбуттара ырааттаҕа, бииргэ төрөөбүттэрэ бары да бэйэлэрэ  үгүс оҕолоох ыаллар, бэйэлэрин да күннээҕи кыһалҕалара кыайтарбат буоллаҕа... Маара хата олохтоох балыыһаҕа идэтинэн сиэстэрэ үлэтэ көстөн үлэлээн хачыгырайан, оҕолорун оскуолаҕа, детсакка олохтоон, эргэ уопсай дьиэҕэ кыра муннук сыыһа көстөн олох табыллыбыта, син орто баайыы ыал сиэринэн быр-бааччы олохсуйбуттара.

Ыал улахана Гаанньа күннээҕи түбүгэ мэлдьи элбэх буолар: эргэ тымныы дьиэ оһоҕунан оттуллар буолан наар оттук мас айдаана, аны уу, муус таһыыта киниттэн кыраларга эмиэ аҥаардастыы сүктэриллибэт эбээһинэс буоллаҕа. Кыра бырааттаах балтын дьиэлэриттэн балайда тэйиччи турар детсакка таһыы эмиэ улахаттар барыларын күннээҕи кырата суох кыһалҕата - ийэлэрэ ыарахан ыарыһах баар буоллаҕына, сороҕор, бэл,  балыыһатыгар хонор. Гаанньа сотору оскуолатын бүтэрдэҕинэ салгыы үөрэнэ барарын эбэтэр армияҕа ыҥырылларын санаатаҕына сүрэҕэ ытырбахтыыр: ''Ийэм барахсан хайдах сатанан олороохтуой, арай бырааттарым арыый улаатан син көмө дьон буолуохтара дуу онуоха диэри?''

Кылааһын уолаттара волейбол оонньуу, уулуссанан киэһэ көннөрү хаамса, куруһуокка эҥин ыҥырдахтарына сололоох кэмигэр сөбүлэһэн барсар, сылдьыһар. Ханна элбэх уол мустар сиригэр өрүү кыыс аймах  тула баар буолар, тоҕуоруһар. Сытыы соҕус өттүлэрэ ''көстүүлээх'' уолаттары ''атаакалыыр'', саппыысканан ''көмөр'', иккиэйэх көрсөргө ыҥыртарар. Гаанньаны үгүс кыыс сөбүлүү көрөр, кип-киэҥ арылыччы көрбүт сырдык харахтардаах, мэлдьи  мичээринэн сыдьаайар көрсүө, ыраас дьүһүннээх уолу аҥардастыы кистээн таптаан муҥнанааччылар да бааллар быһыылаах. Бэйэтэ биир да кыыһы ойуччу ордорон билиҥҥитэ таба көрө, сөбүлүү илик. Арай Маанньа кыыһы мэлдьи аһынар, түгэн булан убайдыы көмөлөһөр, араҥаччылыыр, ким да ону туора көрбөт, сиилээбэт.

Маанньа - төрүөҕүттэн ыарыһах кыыс, кырдьаҕас эбэлээх эһэтигэр иитиллэр. Ийэтэ барахсан кинини оҕолоноору суорума суолланаахтаабыт,  кыыһынан кырдьан эрэбин диэн ыксаан түбэһиэх үчүгэйдик да билбэт омук киһититтэн ыарахан буолан хаалан баран, балыыһаҕа көрдөрө тиийбитин быраастар: ''Сүрэх ыарыһах эбиккин, оҕолоноруҥ сатаммат, түһэртэр'', - диэбиттэрин сөбүлэспэккэ син тиһэҕэр тириэрдэн, оҕотун этэҥҥэ төрөтөрүн төрөппүт да, бэйэтин быраастар кыайан быыһаабатахтар... Кырдьаҕас ийэлээх-аҕата муҥнаахтар хайыахтарай, оҕолорун аһыйан харахтарын уутугар мунналлар да, дьонноро, доҕотторо көмөлөһөннөр соҕотох кыыстарын дойдутугар аҕалан кистээбиттэр, иринньэх кыһыл кыыһы көтөҕөн кэлэн Маанньа диэн ааттаан бэйэлэрин анныларынан суруйтарбыттар. Эрэй бөҕөнөн биэбэйдээн улаатыннарбыт кыыстара аҥаар атаҕынан доҕолоҥ, туох эрэ көннөрү киһи сатаан ааттаабат уҥуох-сүһүөх ыарыылаах, саҥарара, тыла эмиэ туох эрэ кыра дьиэктээх.  Ол да буоллар син атын оҕолортон хаалсыбакка олохтоох  детсакка сылдьыбыта, орто оскуолаҕа үөрэнэр, хата этэҥҥэ бүтэрэрэ чугаһаата. Маанньа киһи бары таптыы, аһына көрөр  үчүгэйкээн кыысчаана, майгытынан да сирдэрбэт, кырдьаҕас эбэлээх эһэтин күннэрэ-ыйдара, билигин улаатан дьиэлэрин тутаах киһитэ.

Гаанньа биирдэ киэһэ олохтоох  кулуупка гитара куруһуогар ыҥырбыттарыгар тиийдэ. Мэлдьи буоларын курдук кыыс аймах толору. Саҥа кыыс баарын тута бэлиэтии көрдө. Хара-бараан эрээри ис-киирбэх нарын баҕайы дьүһүннээх кыыс эбит, таҥаһа-саба уурбут-туппут курдук бэйэтигэр барсар, муодунай баҕайы, маннааҕы олохтоох кыргыттар сатаан итинник таҥныбаттар - Гаанньа наар бэлиэтии көрөрө ити. Сытыы кыыс быһыылаах, көрөн-истэн чаҕылыйыы, Гаанньа доҕотторо, бэйэлэрэ да билбэттэринэн,  харахтара бары кини эрэ диэки. Гаанньа да кинилэртэн хаалсыбата быһыылаах. Олохтоох кыргыттар мэлдьи күлсүү-салсыы, күө-дьаа буолаллара бу киэһэ аҕыйаабыт курдук, кэлии кыыска баһыйтарбыттара билиннэ. Куораттан кэлбит кыыс эбит, аймахтарыгар каникулга хоно-өрүү.

Дьэ  Иийэ бөһүөлэккэ баарын тухары харса суох Гаанньаны ''атаакалаата'', уол да ону улаханнык сирбэтэ, хардары харахтарынан хайҕаһа көрбүт уоллаах кыыс сыһыаннара олохсуйа быһыытыйда. Атын ''атаакалааччылар'' чугуйдулар, иһийдилэр. Арай Маанньа кыыс муҥнаах санаата улаханнык санньыйбытын биллэрбэт буола сатыыр кыһалҕаҕа ылларда. Хайыай, төһө да айылҕа атаҕастаан итэҕэстээх, дьиэктээх төрөөбүт буоллар, кини эмиэ чараас уйан дууһалаах, таһыгар да биллэрбэтэр, таптыыр-иэйэр сүрэхтээх, нарын кыыс оҕо буоллаҕа... Гаанньалаах Иийэ илиилэриттэн ылсан, сэргэ хаамсан аттынан ааһалларын хомойбуттуу батыһа көрөн хаалаахтыыр. Иийэ куоратыгар да баран, Гаанньалыын сибээстэрэ быстыбата, телефоннаһаллар, суруйсаллар. Сайыҥҥы каникулугар Иийэ эмиэ дэриэбинэҕэ тиийэн кэллэ. Гаанньа ыраах учаастакка уруккутун курдук оттоһо барбата, чугас сайылыкка бостуукка көмөлөһөн сайылыырга быһаарынна. Киэһэ аайы ыччат мустан волейболлуур сиригэр тапталлаахтар көрсөн бииргэ дьаарбайаллар. Иийэ дьоно хоноһо кыыстара уолу кытта сыһыаннара дириҥээн иһиэх курдугун көрөн уйаларыгар уу киирдэ быһыылаах, кыыс төрөппүттэригэр эрийэн биллэрэ оҕустулар. Сотору Иийэ суһаллык хомунан төттөрү куораттаан хаалла, лааҕырга миэстэ көстөн дьоно онно ыҥырбыттар диэн буолла.

 Күһүнүгэр  волейболга күрэхтэһэ Гаанньа уолаттарын кытта кылааһынан тутуспутунан куораттаатылар. Тапталлаахтар күрэхтэһииттэн быыс булан көрсөллөр, куорат киинигэр дьаарбайан баран уол кыыһы дьиэтигэр дылы атаарар. Биир хаардаан намылытар чуумпу киэһэ кыыстаах уол хаамсан истэхтэринэ иннилэригэр суолга туох эрэ айдаан оргуйа түстэ, чугаһаан көрбүттэрэ охсуһуу эбит, хас да уол биир киһини охторо сытыаран тэбиэлээн эрэллэрин көрөн Гаанньа Иийэ кинини тохтотоору тутар илиитин төлө садьыйан баран: ''Тохтооҥ, бүтүҥ!'' - диэн хаһыытыы-хаһыытыы кырбааччыларга сүүрэн тиийдэ. Итирбит иирбиккэ тэҥнээх буоллаҕа, кыыллыйбыт арыгыһыттар аны Гаанньа үрдүгэр түстүлэр. Иийэ: ''Дьонноор, көмөлөһүүҥ, өлөрөн эрэллээр!'' - диэн сарылыырыгар биир да ааһан иһээччи кыһаллыбата, үгүстэр хата куттаммыттыы туора ойон, охсуһааччылары эргийэ көтөн бара тураллар. Эмискэ сытыы кыланыы иһиллэрин кытта арыгыһыттар үрэл гыннылар, куота сүүрдүлэр. Суолга соҕотох Гаанньа умса сытан хаалла. Ким ыҥырбыта буолла, дьэ ''Суһал көмө''уонна полиция массыыналарын энэлгэннэрэ суолу толордо...

Салҕыыта тахсыаҕа.