Киһи өйө, билиитэ баар – бараммат баай

Үтүө санаа, эрэл кыыма, кыамматтарга көмөлөһүү уонна аныгы кэм ирдэбилинэн сайдыы – маны барытын биир киһи сүгэ сылдьарын сөҕө-махтайа саныыгын. Бүгүн кэпсиир сэһэргэһээччибин өссө устудьуоннуур кэммиттэн истэн билэбин. Кини ордук төрөөбүт тылы харыстааһыҥҥа, ийэ айылҕабыт айгырааһыныгар, ыччаты түмүүгэ, дьон уонна норуот инники сайдыытыгар сүрүн болҕомтотун уурар. Билсиҥ –  эдэр, кэскиллээх айтишник Айыысхан Алексеев.

IT-НЫ СУОЛДЬУТ ОҤОСТОН

-Айыысхан, дорообо. Ааҕааччыларбытыгар бэйэҥ тускунан кэпсии түс эрэ.

-Туймаада хочотун сүрүн хаһыатын ааҕааччылара, дорооболоруҥ! Мин Өлөөн улууһуттан сылдьабын. Идэбинэн биологпын. 2010 сыллаахха М. К. Аммосов аатынан ХИФУ БГФ-тын бүтэрбитим. Уол оҕо буолан, тимири, маһы тутан-хабан, оҥорон таһаарыыны олус сэргиирим. Ордук роботтары, электрониканы, IT-ны, киһини толкуйдатар эбийиэктэри сэҥээрэрим. Техническэй науканан үлүһүйэн туран дьарыктаммытым, үөрэппитим. Үөрэхпин бүтэрэн бараммын, базальт собуотугар үлэлээбитим.

-Билигин Дьокуускайга ханна, тугунан үлэлиигин?

-Доҕотторбун кытта  «Алтан» диэн чааһынай IТ-оскуолаҕа үлэлиибин. Оҕолорго уонна улахан дьоҥҥо программированиены үөрэтэбин. Билиҥҥи балысхан сайдыылаах кэмҥэ дьон аныгы кэм сүүрээнин, инникитин, ол эбэтэр IT-ны интэриэһиргиир буоллулар. Төрөппүттэр оҕолорун кыра эрдэхтэриттэн аныгы технологиялары баһылыырга сыһыара сатыыллар.

ИЛИИ БЫРАТЫАҺА

-Эн илии быратыаһын оҥорбут эбиккин. Туох санааттан саҕаламмытай?

-2013-2014 сылларга Физико-техническэй институт «Биофизика» лабораториятыгар үлэлии сылдьан Иван Филиппов диэн «Механотроника» лабораториятын сэбиэдиссэйин кытары илии протеһын оҥорор коммерческай бырайыактаах этибит. Араас куонкурустарга, граннарга кыттарбыт да, улахан ситиһии суоҕа. Ол иһин атын бырайыактарга болҕомтобутун уурбуппут.

Онтон 2017 сыл бүтүүтэ Инстаграмҥа оҕоҕо илии быратыаһын оҥорбуттарын көрбүтүм. «Урукку матырыйаалларбытын (наработки), дьон туһанарын курдук, ситэрэн баран киэҥ эйгэҕэ таһаарыахха баара» диэн санаа үөскээбитэ. Саҥа дьыл кэннэ «Орех» диэн ХИФУ устудьуоннарын инкубатордарын оҕолорун кытары оҥорон саҕалаабыппыт. Интэриниэт ситимигэр бэлэм, ордук дизайннаах быратыастар аһаҕас бырайыактара бааллара буолуо диэн көрдөөбүппүт. «Exiii Hackberry» диэн дьоппуон бырайыагын булан бырайыакпыт олохтоноругар олук оҥостубуппут. Влада Ноева диэн билэр кыыһым нөҥүө доброволец оруолугар Ньургуйаана Попованы кэпсэппиппит. Кини эргэ косметическай быратыаһын биэрбитэ. Хас да ыйы быһа үлэбит быыһыгар оҥорбуппут. Ол курдук, 2018 сыл сайыныгар бэлэм быратыаһы Ньургуйаанаҕа туттарбыппыт.

-Тыый! Бу маладьыастары көрүҥ. Биир эмэ айтишник эн бырайыаккынан туһаныан, үлэҥ хаамыытынан сирдэтиниэн сөп дуо?

-Вконтакте социальнай ситимҥэ «Open BiArm» диэн бөлөх аспыппыт, ким оҥоруон баҕалаах онно киирэн матырыйаалларбытын, файллары  ылан туһаныан сөп.

-Быратыас хайдах үлэлиир? Төһө ыараханы көтөҕөр?

-Билигин кыракый джойстик нөҥүө үлэлиир, пластмасса буолан уонна мотордара мөлтөҕүттэн кыра ыйааһыны, ыараабыта 2 киилэҕэ диэри, көтөҕөр. Кыраны, киһи илиитигэр батары тутар кыахтаах.

-Уопсайа хас быратыаһы оҥордуҥ, туох матырыйаалтан?

-Хара бастакыттан быратыас оҥорон таһаарыынан дьарыктанар былаан суоҕа. «Маннык оҥоруохха сөп, матырыйааллары киэҥ эйгэҕэ таһаарабыт, туһаныҥ, сайыннарыҥ» диэн сүрүн идеялаах көҥүл (коммерческайа суох) бырайыак. Ол иһин Ньургуйаанаҕа биир быратыаһы оҥорон биэрбиппит.

-Быратыаска эбии тугу толкуйдаатыҥ?

-Илии тиийэринэн Ньургуйаана быратыаһыгар джойстигын миографическай (мышечнай) датчикка уларытар былаан баар. 

ИСКУССТВЕННАЙ ӨЙ САЙДАР

-Айыысхан, “Drevo” диэн ааттаах бырайыаккын сырдата түһэриҥ буоллар.

-Бу тэрилтэбит «Алтан» иһигэр «Искусственный интеллект» хайысхатыгар оҥоро сылдьар бырайыакпыт. Түмүгэр роботтары хаамарга, тутарга-хабарга, кирилиэһинэн түһэргэ-тахсарга уонна да атыҥҥа үөрэтэр платформа буолуохтаах. Киһи ньиэрбэтин, систиэмэтин кытта үлэлиир бырайыак.

ҮЧҮГЭЙ АЙТИШНИК ҮЛЭТЭ СУОХ ХААЛБАТ

-Аны Сахабыт сирин IT-гар киириэххэ. Биһиэхэ бу эйгэ төһө сайынна?

-Арассыыйа атын регионнарыгар холоотоххо, Саха сирэ үрдүк көрдөрүүлээх дии саныыбын. «MyTona», «Indriver» ыччакка үтүө холобур буолаллар.

-Исписэлиистэр, үлэнэн хааччыллыыгыт хайдаҕый?

-Бу маны чопчу билбэппин, ол эрэн үчүгэй айтишник  үлэтэ суох хаалбат дии саныыбын.

-Судаарыстыба стартаптарга (саҥа саҕалааччыларга)  төһө көмөлөһөрүй?

-Судаарыстыба көмөтө үгүс дии саныыбын. Араас акселератордар, куонкурустар, граннар элбэхтэр.

-Сотору-сотору IT-нан инники кирбиигэ тахсабыт дииллэр, сөбүлэһэҕин дуо?

-Икки илиибинэн сөпсөһөбүн. Тоҕо диэтэххэ, оннооҕор көннөрү ылан «ханнык хайысха тэрилтэлэрэ баайдарый, үлэһиттэрэ үрдүк хамнастаахтарый?» диэн ыйытыыга хоруйа биллэр – Google, Amazon, Apple, IBM, Microsoft, о.д.а.  Сиртэн хостонор баай сүрүн баайбыт буолбатах. Киһи өйө, билиитэ баар – бараммат баай.

БАРЫТА ТЫЛТАН САҔАЛАНАР

-Ээ, дьэ өйдөөтүм. Эйигин Уйбаан Шамаев кэккэтигэр көрөр эбиппин. Өрөспүүбүлүкэтээҕи лицейгэ үөрэнниҥ этэ дуо?

-Суох, лицей буолбатахпын, Өлөөн орто оскуолатын бүтэрбитим. Уйбаан Уйбаанабыһы кытары уопсастыбаннай үлэҕэ өр үлэлэспитим.

-Саха тылын туһунан тугу этиэҥ этэй?

-Саха тылын үүнэр көлүөнэ, ыччат үөрэтиэхтээх, билиэхтээх. Эдэр ыаллар оҕолорун төрөөбүт тылын үөрэтэриттэн матараллара улахан сыыһа дии саныыбын. Бастатан туран, ханнык баҕарар тыл киһи санаатын-толкуйун, олоххо сыһыанын, тулалыыр эйгэни көрүүтүн оҥорор. Араас омук ол иһин атын-атыннык толкуйдуур. Иккиһинэн, билингва (икки тыллаах) дьон абстрактнай, математическай толкуйдара ордук, атын тылы баһылыыллара чэпчэки буолар диэн билиҥҥи наука этэр. Үсүһүнэн, саха тыла олус кэрэ, ол иһин сүтэн-симэлийэн хаалара сатаммат.

-Өрөспүүбүлүкэбит инники сайдыытын хайдах көрөҕүн?

-IT-ник уонна науканы таптыыр киһи буоларым быһыытынан, IТ-хайысха, физико-математическай, естественно-научнай, о.д.а. наукалар сайдаллара олус наада дии саныыбын.

-Инники былааннарыҥ?

Билигин үлэлии сылдьар «Drevo» диэн бырайыакпытын оҥорон, силигин ситэрэн олоххо киллэриэхпит диэн эрэллээхпин. Бука бары доруобай, чэгиэн, бигэ туруктаах сылдьыҥ.

Айыысхан, кэпсээниҥ иһин махтанабын. Кэскиллээх саха уолугар өссө да таһаарыылаах үлэни, ситиһиилэри, кыайыыны-хотууну баҕарабын!