13.09.2021 | 15:00

Көһүү дуу, куотуу дуу?

Ыччат киин сиргэ талаһар
Көһүү дуу, куотуу дуу?
Ааптар: Айталина Софронова
Бөлөххө киир

Үгүс эдэр дьон идэтийбит үлэһит, личность быһыытынан сайдаары, киин сирдэргэ, улахан куораттарга талаһаллар. Мин билэр доҕотторбуттан ыйыталаспыппар, үксүлэрэ өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр  таҕыстаххына сайдаҕын дииллэр. Ыччат төрөөбүт дойдутугар олохсуйа хаалбата – туспа кыһалҕа. Кэнники кэмҥэ 30-гар диэри саастаах ыччат көһөн барара элбээтэ. Тоҕо? Ол туһунан мантан салгыы кэпсэтиэххэ.

Барааччы элбэх, баҕалаах баһаам

Статистика көрдөрөрүнэн, 2000-2020 сылларга өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 15-тэн 34-гэр диэри саастаах эдэр дьон ахсаана 304,9 тыһыынчаттан 280,5 тыһыынчаҕа диэри аҕыйаабыт, оттон куорат нэһилиэнньэтигэр 205,6 тыһыынчаттан 191,3 тыһыынчаҕа тиийэ. Бу көрдөрүү 90-с сыллары кытта ыкса сибээстээх.

Тыа сирин ыччата куоракка көһөр, онтон кыра куораттартан улахан куораттарга бараллар. Ол эрээри статистика номнуо көспүттэри эрэ көрдөрөр, ол гынан баран, баҕалаахтары эмиэ учуоттуохха наада. Ыччат төрөөбүт сириттэн тоҕо бара сатыыр? Бу ыйытыкка хоруй ылаары, бэйэм табаарыстарбыттан, дьүөгэлэрбиттэн ыйытарга сананным.

 

Сүрүн биричиинэ – үлэ ырыынага

Идэҕинэн сөптөөх үлэни булбаккын, хамнас кыра. Төһөтүн да иһин, үөрэҕи саҥа бүтэрбит оҕо билиитэ-көрүүтэ баһаам буоллаҕа. Ону тоҕо эрэ үлэ биэрээччилэрбит сөптөөхтүк сыаналаабаттар. Уопуту, үлэ ыстааһын ирдээн тахсаллар. Ыччат кыахтаах өттө киэҥ сиргэ дьулуһарыгар тиийэр.

Статистика этэринэн, 20-29 саастаах дьоҥҥо барыта 108,2 тыһ. киһи үлэлээх. Онтон үлэтэ суохтар ахсааннара 11,4 тыһ. киһи буолбут. Саха сиригэр сыл аайы 9 тыһыынча кэриҥэ киһи үөрэҕин бүтэрэн тахсар.

«Мин көһөр санаалаах сылдьабын. Бэйэм кыахпын арыйыахпын, сайыннарыахпын, тупсарыахпын баҕарабын. Билиҥҥитэ ханна барарым биллибэт. Улахан куоракка ордук буолуо этэ. Дьокуускай – үчүгэй куорат. Биһиги курдук дьон олороругар сөптөөх усулуобуйалаах, көрдөөтөххө, үлэ да баар быһыылаах. Ол гынан баран, манна сыана наһаа ыарахан. Мин 32 саастаахпын, икки үрдүк үөрэхтээхпин уонна идэбинэн сатаан үлэлээбэппин. Тоҕо диэтэххэ, сөптөөх үлэ усулуобуйата уонна хамнас суох», – диир Григорий Алексеев.

Саҥалаах-иҥэлээх, киирбит тахсыбыт Тимур Пестерев ыччакка сөптөөх усулуобуйа суоҕун таарыйар.

«Көһөр баҕа баар. Тус бэйэм куорат инфраструктуратын сөбүлээбэппин. Сөптөөх инфраструктура баара буоллар, ыччат тоҕо хаалыа суоҕай? Сору-муҥу көрөн үөрэх ылабыт, онтон 30-40 тыһ. хамнастаах үлэһит буолабыт уонна онон тугу гынабыт? Нэһиилэ дьиэ куортама төлөнөр уонна аҕыйах күҥҥэ аска-үөлгэ эрэ тиийэр. Инньэ гынан, ыччат икки үлэҕэ сылдьа сатыыр да, сорохторго кыаллыбат. Сахалар наһаа улаатымсыкпыт, бэйэмсэхпит, биһиги эрэ баарбыт курдук туттабыт-хаптабыт. Мин манна дьиэ кэргэним эрэ баар буолан олоробун. Эрдэ ыал буолбатаҕым, оҕо-уруу төрөппөтөҕүм буоллар, ханна эрэ көһүөм этэ” – диэтэ кини.

Быйыл оскуоланы бүтэрбит Эмма Габышева санаатын истиэх.

«Дьиҥэ, киин үөрэх кыһатыгар барар былааннааҕым. Хомойуох иһин, баалым хапсыбакка, бүддьүөт үөрэҕэр киирбэтим. Ол иһин манна үөрэнэрбэр тиийэбин. Көрүөҕүм. Баҕар, саҥа дьыл кэннэ атын куоракка көһөн барыам. Аныгы үйэҕэ үрдүк үөрэх сыаналаммыт буолла. Соччо-бачча үрдүк үөрэҕи эккирэтэр санаам суох. Айыахпын-тутуохпун, омук дойдуларынан күүлэйдиэхпин баҕарабын. Ээ, уонна тымныыттан бааһырар буолбуппун. Ол иһин түргэнник куотуохпун наада», – диэн санаатын үллэстэр.

 

Табыгастаах зонаттан тахсыы

«Көһөр баҕа баар. Киһи куруук күннээҕинэн олоруо суохтаах. Биһиги куораппыт кыра дэриэбинэ курдук. Соннук үөрэнэн хаалбыппыт. Ол иһин улахан куоракка тиийдэхпитинэ мунабыт-тэнэбит аҕай. Мин санаабар, киһи хаһан эрэ табыгастаах зонатыттан тахсыахтаах. Бэйэм түүҥҥү кулуупка официанынан үлэлиибин, учуутал идэлээхпин да, үлэ сатаан булбаппын. Дьиҥэ, ыллым да, баран хаалыам этэ. Ол эрээри дьонум миигин ыыппаттар», – диир Карина Дорофеева.

«Мин 23 саастаахпын уонна бу иннинэ хаһан да көһөр туһунан санаабатаҕым. Бу сайын баһаар туруоҕуттан мин даҕаны барыахпын баҕардым. Олох биирдэ эрэ бэриллэр. Хомойуох иһин, куоракка ыччаты сэргэхситэр, сынньатар туох даҕаны интэриэһинэй суох. Кэлиҥҥи кэмҥэ куппун-сүрбүн да туппат курдук. Ыччат сайдыан, үлэлээх буолуон баҕарар буоллаҕына, барара саамай сөп. Уопутуран да кэллэххинэ, туох баарый?», — диэтэ Лиана Габышева.

«Билигин ыччат сүрүннээн кэрэ, ситиһиилээх, чаҕылхай олоххо дьулуһар. Манна хаалыы биричиинэтэ –  үлэ уонна хамнас. Ону таһынан өрөспүүбүлүкэҕэ аныгы сайдыы суола киириэн наада. Чэ, саатар Москва-Дьокуускай хайысханан билиэт сыаната чэпчээтин, эдэр исписэлиистэргэ анаан аҕыйах бырыһыаннаах ипотеканы киллэрдиннэр, куорат ырааһырдын... Дьэ, оччоҕо киһи олохсуйа хаалыа дии саныыбын”,  – Тина Сорошева. 

 

Ипотека да туппат...

Халлааммыт тымныыта эмиэ кыһалҕа. Сорох ыччат тымныыттан куотар. Мин биир билэр кыыһым судаарыстыбаннай сулууспаҕа олус таһаарыылаахтык үлэлии сылдьан, эмискэ көһөн хаалбыта.

«Сыл аайы кыһыммыт тымныйан иһэр. Ааспыт кыһын иэдээн тымныы этэ. Такси сыаната үрдүүр, бородуукта ыарыыр, дьиэ-уот төлөбүрэ эмиэ... Билигин Дьокуускайга кыбартыыра сыаната иирбит курдук, 1 хостоох 40 кв. м 6,5 мөл. солк. тэҥнэһэн турар. Уһук Илин ипотеката туһата суох. Мин санаабар, төһө даҕаны алмаас үрдүнэн хаампыппытын иһин, дьиэ сыаната Арассыыйа ырыынагар тэҥнэһиэхтээх», – диир Ася Алексеева.

Ася билигин Питергэ олорор. Дьиэ сыаната Саха сиригэр үрдээбэтэҕэ буоллар, билигин даҕаны төрөөбүт сириттэн ханна да барыа суох эбит.

 

Аралдьыйар сир суох

Биирдэ баран эттэххэ, киһилии сынньанар сир диэн суоҕун кэриэтэ. Барыта түүҥҥү кулууп, кальян тардар сир уонна бүттэ. Эдэр киһи бэйэтин сайыннарар уопсастыбаннай эбийиэктэрэ тиийбэттэр.

«Мин Дьокуускайга култуурунай-аралдьытар сирдэр аҕыйах буоланнар көһүөхпүн баҕарабын. Ону кытта олорор дьиэ сыаната ыарахан. Мин курдук хамнастаах киһи хос да ылар кыаҕым суох. Арай үрдүк хамнас туһугар эрэ хаалыам этэ. Кистээбэккэ эттэххэ, миигин манна туох да туппат, күүппэт. Баҕар, аны саас көһөн хаалыам. Доҕотторум эмиэ бары киин куораттарга олороллор»,  – диир Слава Местников.

 

Үлэни эккирэтэн
кэлбиппит

Игорь Жирков Москваҕа сэттис сылын олохсуйан олорор. Кини онно тутуу тэрилтэтигэр саҥа дьиэлэри атыылыыр исписэлииһинэн үлэлиир.

«Дьокуускайга сылга биирдэ баран кэлэбин. Москваҕа үөрэммитим. Билиҥҥи туругунан Саха сиригэр төннөр былааным суох. Тоҕо диэтэххэ, онно олох-дьаһах таһыма намыһах, үлэ суох, арай, билсиилээх эрэ буоллаххына үчүгэй үлэни булуохха сөп. Москва сайдарбар улахан суолталаах. Өскөтүн Саха сиригэр көһөр түгэннээх буоллахпына, бэйэбэр эрэ үлэлээтэхпинэ тыыннаах хаалабын», - диэн этэр Игорь.

Сардаана Калининград куоракка көһөн тиийбит. Кини манна кэрэ аҥаардарга тыҥырах уонна хаас оҥорор.

«Көһөн кэлиэхпиттэн олоҕум тосту уларыйда. Ол эрээри хаһан эрэ төрөөбүт дойдубар төннөр баҕалаахпын. Ханныгын да иһин, төрөппүттэрим, чугас доҕотторум итиннэ бааллар буоллаҕа. Кэргэн тахсар, оҕо төрөтөр былааным суох. Билиҥҥитэ үлэлиэхпин эрэ наада. Саха сиригэр төһө да үлэлээ, сөптөөх харчыны оҥорбоккун», – диир Сардаана Кривошапкина.

Влада Романова Дьокуускайга төрөөбүт, бэйэтэ куорат оҕото. Саха сиригэр удамыр сыанаҕа таҥас ыытан атыылыыр.

«Хас да сыллааҕыта көһөргө, атын дойдуга олорорго санаммытым. Чопчу сыал-сорук туруорунан баран биирдэ көспүтүм. Хаалыахпын баҕарабытым да иһин, Саха сиригэр наһаа тымныы, сөптөөх хамнас төлөммөт, ыччат сынньанарыгар усулуобуйа суох, ахсааммыт наһаа аҕыйах. Мин санаабар, ким да буоллун – киһи бу олоххо бэйэтин миэстэтин булуохтаах», – диэн санаалаах.

 

Ыччаты үлэ-хамнас, бэйэни көрдөөһүн уонна аралдьытар сир тиийбэтэ долгутар эбит. Улахан куораттар эдэр дьону сайдыыларын таһымынан умсугуталлар. Ол эрээри саха ыччата тутуспутунан киин сиргэ барара соччото суох. Бэйэбит оҕолорбут төрөөбүт сирдэригэр хаалалларыгар өрөспүүбүлүкэ салалтата тэтимнээх үлэни ыытыан наада эбит, ону тэҥэ ыччат куоракка хааларыгар тустаах дьаһаллар ылыллаллара буоллар диэн эрэх-турах санаалаахпыт.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Сонуннар | 15.03.2024 | 14:00
Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Кулун тутар 15 күнүгэр Аан дойдутааҕы Утуйуу күнэ бэлиэтэнэр. ВОЗ статистикатынан, нэһилиэнньэ 10-30% кыайан утуйбакка (бессонница) эрэйдэнэр, сорох дойдуларга ити көрдөрүү 50−60%-ҥа тиийэр.
Сыана үрдээһинэ
Сонуннар | 22.03.2024 | 18:00
Сыана үрдээһинэ
(2024 сыл олунньу ыйдааҕы көрдөрүүтүнэн)
Социальнай биэнсийэ эбиллэр
Сонуннар | 16.03.2024 | 18:00
Социальнай биэнсийэ эбиллэр
Муус устар 1 күнүттэн социальнай биэнсийэ 7,5 бырыһыан үрдүүр. Бу туhунан 262 N-дээх уурааҕы кулун тутар 5 күнүгэр Арассыыыйа Бырабыыталыстыбата бигэргэттэ. Индексация кээмэйэ ааспыт сылга биэнсийэлээхтэргэ олох таһымын алын кээмэйин улаатыытынан ааҕыллар. Бу төлөбүргэ анаан социальнай пуонда бүддьүөтүгэр 37,5 млрд солк. көрүлүннэ. Статитстика көрдөрөрүнэн, Арассыыйаҕа 4 мөлүйүөнтэн тахса киһи социальнай...
Сергей:  «Уолаттар санаалара-оноолоро харахтарыгар көстөр»
Дьон | 21.03.2024 | 18:00
Сергей: «Уолаттар санаалара-оноолоро харахтарыгар көстөр»
Оҕо сылдьан разведчиктаах киинэлэри умсугуйан көрөрбүт, кинилэр курдук буолуохпутун баҕаран, сэриилээх оонньуурбут, саһа, сыбдыйа, сыылла сылдьан өстөөхтөрбүтүн самнарарбыт.  Разведчик диэн тылы иһиттэхпинэ, тута харахпар Штирлиц уобараһа көстөр. Кини өстөөхтөр уйаларыгар тиийэн, былааннарын, дьайыыларын биһиги дьоммутугар тиэрдэн, кыайыыны ситиһэргэ улахан кылаатын киллэрсэр.   Ол аата дьиҥнээх разведчик хайдах буолуохтааҕый? Кини боростуой саллаат...