Икки сүрэх. Икки артыыс. Икки театр.

2010 сыллаахха Дима Хоютанов Дьокуускайга абитуралыы кэлэр. Кини оҕо эрдэҕиттэн кэрэни сэргии улапппыта.  Онон АГИКИ “тыйаатыр уонна киинэ артыыһын” үөрэҕин талбыта. Оттон кэргэн буолуохтаах кыыһа Катя култуура колледжыгар тыйаатыр салаатыгар туттарсыбыта.

Биир үтүө сарсыарда айар эйгэлээх ыал алаһа дьиэтигэр үктэнэбин. Кэпсэтиибитин тута саҕалыыбыт.

– Дорооболоруҥ! Баһаалыста, бэйэҕитин билиһиннэриҥ эрэ.

Катя: Мин Мэҥэ Хаҥалас Бэдьимэтиттэн төрүттээхпин, Үүнэр көлүөнэ тыйаатырыгар сэттис сылбын үлэлиибин. Оҕо эрдэхпиттэн хоһоон ааҕарым, сыаҥкаҕа оонньуурум, барыга-барытыгар иннинэн оҕо этим. Алын кылааска үөрэнэ сылдьаммын номнуо артыыс буолуохпун баҕарар эбиппин диэн быһаарыныыны ылыммытым. Кэлин кэтэхтэн Арктикатааҕы институкка үөрэхпин үрдэтиммитим.

Дима: Оттон мин Чурапчы улууһун Үрэх Күөрэ диэн кыра дэриэбинэтиттэн сылдьабын. Оскуолабын бүтэрэрбэр артыыс эйгэтигэр былаан эрдэттэн баара. Катялыын үөрэхпит чэрчитинэн элбэхтэ көрсөр этибит, ол эрээри 2010 с. “ВКонтакте” социальнай ситиминэн суруйсан, кэпсэтэн саҕалаабыппыт. Оччолорго социальнай ситиминэн билсии муодата этэ. Кыыһы сөбүлүү көрөммүн, бастакы хардыылары эр киһи быһыытынан мин оҥорбутум.  Түөрт сыл доҕордоһон ыал буолбуппут. Олоҥхо тыйаатырыгар үлэлээбитим бэһис сылыгар барда.

— Тыйаатырга уонна киинэҕэ оруолларгыт туһунунан кэпсэтиэххэйиҥ.

 Дима: Биһиги олоҥхоҕо оонньуур буоллахпыт. “Дьырыбына Дьырылыатта” испэктээккэ Хахсаат Буурай диэн абааһы уолун уобараһа – бастакы улахан оруолум. Маны таһынан “Күн Эрили” диэн куукуланан испэктээккэ сүрүн оруолу толоробун. Тыйаатырбыт туруорууларыгар, быстах да оруолларга буоллар, оонньуубун. Сүнньүнэн кырдьаҕас оҕонньоттору, абааһылары оонньуубун. Киинэҕэ дьэ уһуллан саҕалаан эрэбин. Ааспыт сыл тахсыбыт “Бэйбэрикээн эмээхсиҥҥэ” уһуллан турабын уонна «Күлүк Хомус» киинэҕэ абааһылар оруолларын толорбутум.

Катя: Үүнэр көлүөнэ тыйаатыра Оҕо тыйаатыра буоларынан, оруолларым оҕолорго айыллыбыт айымньыларга олоҕураллар. Үлэһит буолаат, “По краю” диэн испэктээккэ оонньообутум. Ол – бастакы улахан оруолум. Онтон кэлин Островскай “Грозатыгар” Катерина оруолун толорбутум. Бу испэктээгинэн икки бэстибээлгэ кыттыбыппыт. Чехов суруйбут “Три сестры” испэктээгэр улахан эдьиийдэрин оонньуубун. “Улуу буойун” испэктээккэ Охлопков ойоҕун оонньообутум.  Киинэҕэ эмиэ саҥа холоно сылдьабын,  “Сүлүһүннээх таптал” сериалга эпизодка киирбитим.

— Икки артыыс. Икки тус-туспа жанр, икки атын-атын театр.

 — Артыыс диэн – биир уопсай идэ. Иккиэн биир идэлээх буоламмыт, тыл быһаҕаһыттан өйдөһөбүт, барытын чэпчэкитик ылына сатыыбыт. Гостуруолга бардахпытына ахтыһабыт аҕай. Биирбит атын идэлээҕэ буоллар, өйдөһүөхпүт суоҕа этэ дэһэбит. (күлэллэр)

Катя: Холобура, мин буҕаалтыр, экэнэмиис эбитим буоллар, Диманы өйдүөм суоҕа этэ. (күлэр)

— Оттон биир сыанаҕа, биир туруорууга оонньоон көрүөххүтүн баҕараҕыт дуу?

Катя: Мин наһаа баҕарабын! Ол эрээри тус-туспа тыйаатырдарга үлэлиир буоламмыт, бу хайдах да табыллыбат. Арай туох эмит улахан хабааннаах тэрээһин арыллыытыгар, сабыллыытыгар эрэ биир сыанаҕа тахсабыт. Тапталлаахтары, ыаллары игин оонньуом этэ.

Дима: Мин баҕарбаппын. Кэргэммин кытта биир сыанаҕа тахсан сатаан оонньуом суоҕа дии саныыбын.

— Уолгутун хайдах киһи буоларга иитэҕит?

— Уолбут Аман билигин ону-маны көрөн үтүктэр сааһа, спорт көрүҥнэрин наһаа интэриэһиргиирин бэлиэтиибит. Төлөпүөнтэн, ютубтан, төһө кыалларынан, тэйитэ сатыыбыт. Спортсмен буолуон баҕарабыт — мас тардыһааччы дуу, тустуук дуу. Уолбут сахалыы тыыннаах буоларыгар кыһаллабыт, нууччалыы тылы туттубатыгар болҕомтобтун уурабыт. Бары өттүнэн сайдыылаах буола улаатарыгар баҕарабыт.

— Хоютановтар дьиэ кэргэн иллэҥ кэмҥитин хайдах атаараҕыт?

Катя: Мин ас астыырбын наһаа сөбүлүүбүн. Ис-испиттэн үөрэн туран араас бүлүүдэлэри астыырбын туохтааҕар да ордоробун. Гостуруолга сылдьан бу дьарыкпын ахтабын аҕай, кэллим да, астаабытынан барабын. Сарсыарда эрдэ туран дьиэ суунан, хомунан, бары ас астыырга түһүнэбит. Биһиги аһыырбытын сөбүлүүбүт.

 Дима: Дьиэҕэ иккиэн баар уонна иллэҥ буолар күммүт ахсааннаах. Онон бу кэми туһалаахтык атаара сатыыбыт. Дьиэбитин өрө тардан, ас астаан, ирэ-хоро кэпсэтэн, чэй иһэ-иһэ киинэ көрөн атаарабыт. Биһиги дьиэбитигэр үлэттэн сынньана кэлэбит, онон эрэпэтииссийэлии эҥин сатаабаппыт. Киэһээ кэлэммит сынньанабыт, сарсыҥҥы күҥҥэ бэлэмнэнэбит.

— Артыыс буолбуккутуттан кэмсиммит түгэн баара дуо?

Катя: Суох, хаһан даҕаны оннук толкуй киирбэтэҕэ. Атын үлэлээх, идэлээх сылдьарбын сатаан санаабат да эбиппин. Биир сиргэ таба олорбоппун, хайаан даҕаны тугу эмит хамсаныахпын, айыахпын-тутуохпун наада.

Дима: Миэхэ эмиэ киирбэтэҕэ, үлэбин олус сөбүлүүбүн.

— Бэйэҕит саастыылаахтаргытын ылан көрдөххүтүнэ, ыччат тыйаатыры интэриэһиргиир дуо?

 Дима:Мин Олоҥхо тыйаатырын аатыттан эппиэттиибин. Дьон олоҥхо диэни иһиттэ да, тута саллан хаалар. Биир киһи сыанаҕа олорон эрэ “үс күннээх түүн” олоҥхолуур диэн өйдүүллэр. Оннук буолбатах, олоҥхону аныгы көрүүлээн, уратытык туруоруллубут испэктээктэри көрдөрөбүт. Дьон биһиги туруорууларбытын көрөн “олоҥхону биир-икки чаас иһигэр маннык интэриэһинэйдик көрдөрөллөр дуо?” диэн соһуйан барар. Кэнники саалаҕа саастаах эрэ дьон буолбакка, ыччат эмиэ биллэ элбээбитин бэлиэтиибин. Олоҥхо билигин бэйэтин көрөөччүтүн, истээччитин булла диэхпин баҕарабын. Уопсайынан, сахам ыччата эрэ буолбакка, сахам дьоно бары  “мин сахабын, олоҥхону билиэхтээхпин” диэн толкуйун уһугуннарыан наада.

 Катя: Оҕо тыйаатырга кыра эрдэҕиттэн сылдьан, тыйаатыр үчүгэйин билэ улаатыахтаах дии саныыбын. “Тыйаатырга сылдьан испэктээк көрбүтүм, өссө көрүөхпүн баҕарабын” диэн үтүө өйдөбүллээх буолуохтаах. Билигин социальнай ситим күүскэ сайынна уонна дьон барыта тыйаатырга, култуураҕа сыһынна. Ким эрэ тыйаатырга сылдьар хаартыскатын уктаҕына, дьон эмиэ үтүктэн тыйаатырга кэлэр буолла, ол үчүгэй. Хартыынанан одуулаабыттаҕар илэ көрбүт быдан ордук буоллаҕа.

— Эһиги ыал саамай сөбүлүүр бырааһынньыккыт?

— Саамай кэтэһиилээх бырааһынньыкпыт – оҕобут төрөөбүт күнэ. Оҕо төрөөбүт күнүгэр бары бииргэ буолабыт, тулалыыр дьоммут, аймахтарбыт бары кэлэллэр.

• Олоххутугар махтанар дьоҥҥут кимнээҕий?
•  Күн сирин көрдөрбүт күндү төрөппүттэрбит буолаллар уонна, биллэн турар, эбээ уонна эһээ, кинилэргэ махтал муҥура суох.
• Эһиги дьиэ кэргэҥҥитигэр эр киһи, дьахтар  оруола туохханый?

Катя: Биһиги аҕабыт – эрэллээх эркиммит, дурдабыт-хаххабыт. Кини үлэлээн, булан-талан биһигини иитэр буоллаҕа. Оттон мин, ийэ киһи, аһы-үөлү, үбү-харчыны сөпкө үллэрэр, дьаһайар, туһаҕа таһаарар буоллаҕым.

— Түөрт дьыл кэмэ эһиги дьиэ кэргэҥҥитигэр?

• Саха дьоно тыйыс, тымныы айылҕалаах сиргэ төрөөбүт-үөскээбит, олохсуйбут норуоппут. Онон кыһыммытын олус сөбүлүүбүт.

Саас- туспа дьиктилээх, кэрэлээх кэм. Күн уһуур, туох барыта уһуктар. Сааһы сэргэхтик, үөрэ-көтө көрсөбүт. Саха дьонугар үс ыйдаах сайыммыт олус күндү, күүтүүлээх. От-мас тыллар, сир-дойду көҕөрөр, чыычаах ыллыыр. Үрүҥ Тунах Ыһыаҕы көрсүү сиэрэ-туома. Сайын театрынан уоппускаҕа тарҕаһабыт.

Биһиги дьиэ кэргэн саамай сөбүлүүр дьыл кэммит – күһүн. Үөн-көйүүр аҕыйыыр, сир аһа, булт дэлэйэр. Сэбирдэх саһаарыта – бэйэтэ туспа, ураты көстүү. Саха киһитэ бу кэмҥэ тыаҕа сылдьан күүс-уох эбинэр, уһун кыһыҥҥа бэлэмнэнэр.

— Катя, Дима, кэпсээҥҥит иһин махтал! Сааскы күннэр саҕаламмыттарынан эҕэрдэлиибин уонна дьиэ кэргэҥҥитигэр или-эйэни, улахан тапталы, айар үлэҕитигэр ситиһиилэри баҕарабын!