31.03.2023 | 18:00

Хас да биэнсийэни тэҥинэн

Биэнсийэҕэ тахсыы боппуруоһа, үлэ бэтэрээнин аатын ылыы, араас чэпчэтиилэр – хаһан баҕарар наадалаах ыйытыылар. Төһө да билигин интэриниэти арыйдыҥ да бэлэм хоруй баарын иһин, хаһыакка ырытыллан суруллубута ордук дии санаан, ааҕааччыларбытыгар сүбэ, иһитиннэрии биэрэбит.
Хас да биэнсийэни тэҥинэн
Ааптар: Наталья Кычкина
Бөлөххө киир

Чэпчэтиилээх категорияларга сыһыаннаахтар хас да биэнсийэни ылыахтарын сөп. Холобур, байыаннай сулууспалаахтар улахан өттүлэрэ кырдьаҕаһынан, үлэ ыстааһынан эбэтэр инбэлиитинэн тэҥинэн биэнсийэни ылаллар.

Маны таһынан эмиэ икки биэнсийэни ылар быраап баар Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтарыгар уонна «Блокаднай Ленинград олохтооҕо» анал бэлиэнэн наҕараадаламмыт гражданнар, федеральнай гражданскай сулууспалаахтар уонна да атыттар.

 

Социальнай өҥө нобуора

Чэпчэтиилээх категорияларга сыһыаннаах социальнай өҥөлөр нобуорун ылар бырааптаахтар:

– Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара уонна инбэлииттэр, бойобуой дьайыылар бэтэрээннэрэ уонна кинилэр дьиэ кэргэннэрин чилиэннэрэ;

– «Блокаднай Ленинград олохтооҕо» уонна «Севастополь төгүрүктээһинин олохтооҕо» бэлиэнэн наҕараадаламмыт дьон;

– ханнык баҕарар группалаах инбэлииттэр уонна инбэлиит оҕолор;

– фашизм урукку хаайыылаахтара;

– радиацияттан эмсэҕэлээбиттэр.

Кырдьаҕаһынан биэнсийэни ылар көннөрү биэнсийэлээх социальнай өҥөнү ылар бырааба суох.

 

Федеральнай чэпчэтиилэри ким ылыан сөбүй?

• Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээннэрэ, атын локальнай уонна интернациональнай конфликтар – холобур, Афганистан уонна Чеченскэй хампаанньа, Сэбиэскэй-финскэй сэриилэр;

• фашизм саҕана сокуоннай саастарын ситэ илик урукку хаайыылаахтар;

• «Блокаднай Ленинград олохтоохторо» анал бэлиэнэн наҕараадаламмыттар;

• Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтарын огдооболоро;

• ССРС эбэтэр РФ дьоруойдара, Албан аат уордьанын толору кавалердара;

• Социалистическай Үлэ, РФ Үлэтин дьоруойдара, Үлэ Албан аатын уордьанын толору кавалердара;

• Инбэлииттээх биэнсийэлээхтэр;

• Чернобыль АЭС уонна «Маяк» содулларын туоратыыга уонна бу алдьархайтан уонна радиацияттан эмсэҕэлээбит гражданнар;

• Үлэлии сылдьар, саастарынан тахсыбыт биэнсийэлээхтэр үлэлэригэр эбии мэктиэлэри ылаллар.

Үөһэ суруллубут категориялартан бииригэр да сыһыана суох биэнсийэлээхтэр олорор сирдэригэр олохтоммут чэпчэтиилэринэн туһаналлар. Ити айаҥҥа чэпчэтии, хомунаалынай өҥө төлөбүрэ уо.д.а. буолуон сөп.

80 сааһын туолбуттарга биэнсийэҕэ быһыллыбыт төлөбүр кээмэйэ 100 % үрдүүр.

Үлэлээбэт биэнсийэлээхтэргэ, тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн материальнай хааччыллыылара намыһах буоллаҕына, эбии социальнай төлөбүр олохтонор.

 

Социальнай эбии төлөбүр

Бары үлэлээбэт биэнсийэлээхтэргэ, материальнай хааччыйыы уопсай суумата биэнсийэлээх ПМП (прожиточный минимум пенсионера) тиийинэн олоруу алын кээмэйигэр тиийбэт буоллаҕына, биэнсийэҕэ федеральнай эбэтэр региональнай социальнай эбии төлөбүр олохтонор.

Федеральнай социальнай эбии төлөбүр РФ территориальнай уорганнарынан төлөнөр уонна үлэлээбэт биэнсийэлээххэ региональнай  тиийинэн олоруу алын кээмэйигэр тиийбэт түбэлтэтигэр олохтонор. 

Региональнай социальнай эбии төлөбүр регион социальнай харысхал уорганнарынан төлөнөр, өскөтүн РФ субъегар олорор олох алын кээмэйин биэнсийэлээх Арассыыйа Федерациятын үрдүнэн туһааннаах көрдөрүүтээҕэр үрдүк буоллаҕына, оттон үлэлээбэт биэнсийэлээххэ төлөбүр уопсай суумата регионтан намыһах түгэнигэр.

Үлэлээбэт биэнсийэлээх материальнай хааччыллыытын уопсай сууматын ааҕыыга харчынан төлөбүр суумата маннык учуоттанар:

• биэнсийэлэр, ол иһигэр ыйыллыбыт биэнсийэлэри ылыыттан аккаастанар түбэлтэтигэр;

• суһал пенсионнай төлөбүр;

• эбии материальнай (социальнай) хааччыйыы;

• ыйдааҕы харчынан төлөбүр (социальнай өҥө наборун сыанатын киллэрэн туран);

• РФ субъектарын сокуоннарынан харчынан хааччыйыыга олохтоммут социальнай өйөбүл атын дьаһаллара (биир кэмнээх бэриллэр социальнай өйөбүл кээмэйдэриттэн ураты).

Маны таһынан биэнсийэлээх материальнай хааччыйыы уопсай сууматын ааҕыыга төлөпүөнүнэн, олорор дьиэ-уот уонна хомунаалынай өҥөлөрү туһаныыга социальнай өйөбүл, тырааныспар бары көрүҥнэригэр айан, ону тэҥэ ити өҥөлөрү төлөөһүҥҥэ харчынан компенсацията көрүллэр.

 

Биэнсийэлээх дьиэни-уоту уонна хомуналынай өҥөлөрү төлүүрүгэр, чэпчэтиилэргэ ханнык докумуоннар наадаларый?

Үгүс регионнарга хомунаалынай счеттары төлөөһүҥҥэ чэпчэтии көрүллэригэр ирдэнэр:

• пааспар;

• чэпчэтиинэн туһанары бигэргэтэр докумуоннар – үлэ бэтэрээнин туоһулуур, биэнсийэҕэ тахсыбыт дастабырыанньалар, инбэлиитин туһунан ыспыраапкалар;

• олорор сиригэр-уотугар хомуналынай өҥө төлөбүрүн ааҕыы чэпчэтиитэ суох оҥоһулларын туоһулуур ыспыраапка.

Чэпчэтиинэн туһаныы уонна ирдэнэр докумуоннар испииһэктэрэ олорор  региоҥҥуттан тутулуктаах. Кинилэри социальнай көмүскэл тэрилтэлэриттэн чуолкайдыахха сөп.

 

«Үлэ бэтэрээнэ» буоларга туох нааданый, туох чэпчэтиилэр көрүллэллэрий

“Үлэ бэтэрээнэ” бочуоттаах аат уһун, сыралаах үлэ түмүгэр бэриллэр.

Ким үлэ бэтэрээнинэн ааттанарый

“Үлэ бэтэрээнэ” дастабырыанньалаах гражданнар. Маннык дастабырыанньаны биэрии бэрээдэгин  РФ субъектара бэйэлэрэ быһаараллар;

٠  Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр «Полярная звезда» уордьанынан, “Гражданскай килбиэн” бэлиэнэн наҕараадаламмыттар,  “Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах гражданина”, СӨ “Үтүөлээх” аат,  эр дьоҥҥо 25-тэн итэҕэһэ суох үлэ ыстааһа, дьахталларга 20-тэн итэҕэһэ суох үлэ ыстааһа, бу үлэлээбит кэмнэрэ Саха сиригэр ааспыт буоллаҕына; 

٠ Түөрт уонна онтон элбэх оҕону төрөппүт, 8 сааһыгар диэри иитэн таһаарбыт дьахталлар (ол иһигэр иитэ ылбыттар), Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар үлэлиир кэмнэригэр (сулууспа) 20-тэн итэҕэһэ суох үлэ ыстаастаах буоллахтарына;

٠ Кырдьаҕаһынан биэнсийэҕэ тахсыбыттар, эр дьоҥҥо 40-тан кырата суох үлэ ыстаастаах, дьахталларга 35-тэн итэҕэһэ суох ыстаастаах, онтон эр дьон 25 сыл, дьахталлар 20 сыл өрөспүүбүлүкэ иһигэр үлэлээбит страховой ыстаастаах буолуохтаахтар, ол иһигэр 15 сылтан итэҕэһэ суох – Саха сиригэр тустаах эйгэҕэ (экономика салаатыгар);

٠ССРС эбэтэр РФ уордьаннарынан эбэтэр мэтээллэринэн наҕараадаламмыттар;

٠ ССРС эбэтэр РФ Бочуотунай ааттарынан наҕараадаламмыттар;

٠ РФ Бэрэсидьиэнин Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыттар эбэтэр кини махтал суругун туппуттар;

• Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр сокуоннай саастарын туола иликтэринэ үлэлээн саҕалаабыттар уонна эр дьоҥҥо 40-тан итэҕэһэ суох, дьахталларга 35 сыл биэнсийэҕэ анаммыт ыстаастаах буоллахтарына.

 

Үлэ бэтэрээнин аата сорох чэпчэтиилэри ылар бырааптаах. Социальнай өйөбүл миэрэлэрэ РФ субъектарын быраап аакталарынан быһаарыллар. Ол аата хас биирдии региоҥҥа үлэ бэтэрээннэригэр чэпчэтиилэр араастаһаллар.

Холобур, үлэ бэтэрээннэрэ ылыахтарын сөп:

• ыйдааҕы харчынан төлөбүр;

• кыбартыыра уонна хомунаалынай өҥө иһин төлөбүр компенсацията;

• чэпчэтиилээх айанныыр билиэттэр.

Онон төлөбүр кээмэйэ уонна чэпчэтии бэриллиитин хас биирдии регион бэйэтэ быһаарар, ону социальнай көмүскэл управлениеларыгар баран билсиэххитин наада.

 

Үлэлиир биэнсийэлээхтэргэ туох чэпчэтии көрүллэрий?

Үлэлиир биэнсийэлээх хамсаабат баайы-дуолу атыыластаҕына эбэтэр дьиэ тутуннаҕына, ороскуотугар вычет ааҕыытын ылыан сөп. Ону тэҥэ ханнык баҕарар кэмҥэ хамнаһа төлөммөт уоппуска ылыан сөп — биричиинэтин төрүөтүн ыйбакка туран, оттон ууратыллар түгэнигэр икки нэдиэлэ үлэлиир эбээһинэһэ суох.

Биэнсийэлээх үлэлиир кэмигэр биэнсийэтэ индексацияламмат, оттон ааспыт сылга үлэ биэрээччигэ төлөммүт усунуоһун учуоттаан, атырдьах ыйыгар эбии ааҕыы оҥоһуллар. Оттон үлэтиттэн уурайдаҕына, үлэ кэмигэр оҥоһуллубут индексациялары барытын учуоттаан биэнсийэни ааҕаллар.

 

Инбэлиит эбэтэр инбэлиит оҕоҕо ыйдааҕы харчынан төлөбүрү хайдах оҥоруохха сөбүй?

2020 с. от ыйын 28 күнүттэн инбэлииттэргэ биир кэлим төлөбүр (ЕДВ) сайабылыанньата суох оҥоһуллар. Инбэлиит буолуу туһунан иһитиннэрии медицинскэй-социальнай экспертиза уорганнарыттан инбэлииттэр федеральнай реестригэр киирэр.

Төлөбүр гражданин инбэлиитинэн эбэтэр инбэлиит оҕонон билиниллибит күнүнэн аныыллар. 5 үлэ күн устата ПФР олохтоох уорганын быһаарыытын таһаарбытын кэннэ төлөбүрү анаабытын туһунан суругунан иһитиннэрэр.

 

Инбэлиит социальнай өҥөтүгэр туох киирэрий

Эми-тому, медицинскэй оҥоһуктары, эмтиир аһы-үөлү ылыы. Босхо эми аптекаттан ырысыабынан ылыахха сөп. Чэпчэтиилээх ырысыаптарынан аптека барыта үлэлиир кыаҕа суох, ону региоҥҥа чуолкайдыахха наада;

Санаторийдарга сынньаныы, эмтэнэр сиргэ диэри барыы уонна төттөрү айан. Босхо путевкалары уонна билиэттэри санаторийга диэри айанныырга РФ территориальнай уоргана медицинскэй көрдөрүүлэргэ сигэнэн биэрэр;

Электричкаларга босхо айан. Электричкаҕа босхо билиэти РЖД каассаларыгар оҥотторуохха сөп – маныаха социальнай өҥөлөр нобуордарын ылыыны туоһулуур ыспыраапка наада. Ону Госуслугаҕа сакаастыахха сөп. Босхо сырыы биир эрэ регион иһинэн бэриллэр.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Сонуннар | 15.03.2024 | 14:00
Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Кулун тутар 15 күнүгэр Аан дойдутааҕы Утуйуу күнэ бэлиэтэнэр. ВОЗ статистикатынан, нэһилиэнньэ 10-30% кыайан утуйбакка (бессонница) эрэйдэнэр, сорох дойдуларга ити көрдөрүү 50−60%-ҥа тиийэр.
Сыана үрдээһинэ
Сонуннар | 22.03.2024 | 18:00
Сыана үрдээһинэ
(2024 сыл олунньу ыйдааҕы көрдөрүүтүнэн)
Социальнай биэнсийэ эбиллэр
Сонуннар | 16.03.2024 | 18:00
Социальнай биэнсийэ эбиллэр
Муус устар 1 күнүттэн социальнай биэнсийэ 7,5 бырыһыан үрдүүр. Бу туhунан 262 N-дээх уурааҕы кулун тутар 5 күнүгэр Арассыыыйа Бырабыыталыстыбата бигэргэттэ. Индексация кээмэйэ ааспыт сылга биэнсийэлээхтэргэ олох таһымын алын кээмэйин улаатыытынан ааҕыллар. Бу төлөбүргэ анаан социальнай пуонда бүддьүөтүгэр 37,5 млрд солк. көрүлүннэ. Статитстика көрдөрөрүнэн, Арассыыйаҕа 4 мөлүйүөнтэн тахса киһи социальнай...
Сергей:  «Уолаттар санаалара-оноолоро харахтарыгар көстөр»
Дьон | 21.03.2024 | 18:00
Сергей: «Уолаттар санаалара-оноолоро харахтарыгар көстөр»
Оҕо сылдьан разведчиктаах киинэлэри умсугуйан көрөрбүт, кинилэр курдук буолуохпутун баҕаран, сэриилээх оонньуурбут, саһа, сыбдыйа, сыылла сылдьан өстөөхтөрбүтүн самнарарбыт.  Разведчик диэн тылы иһиттэхпинэ, тута харахпар Штирлиц уобараһа көстөр. Кини өстөөхтөр уйаларыгар тиийэн, былааннарын, дьайыыларын биһиги дьоммутугар тиэрдэн, кыайыыны ситиһэргэ улахан кылаатын киллэрсэр.   Ол аата дьиҥнээх разведчик хайдах буолуохтааҕый? Кини боростуой саллаат...