Харчыны мунньунар албастар

Харчы киһиэхэ барытыгар хаһан баҕарар наада. Харчыны сатаан туттар, мунньунар, туһалааҕы эрэ былааннаан атыылаһар уонна илиитигэр тутаат да мээнэ бараан кэбиһэр араас дьон баар буолаллар. Билиҥҥи үйэҕэ финансовай билиини, араас албастары баһылаабыт эрэ киһи харчыны мунньунар кыахтаах. Маныаха араас литература да хара баһаам, анал “финансовай грамотность” куурустарын ыытар да дьон элбээтэ. Биһиги араас экспертэр суруйууларыгар олоҕуран, харчы мунньунар саамай сүрүн албастары билиһиннэрэбит:

Дохуоттан 10 бырыһыанын

Үбү-харчыны уурунуу саамай судургу албаһа — хас киирбит харчыттан 10 бырыһыанын анал счекка мунньан иһэҕит. Ханнык баҕарар кээмэйдээх хамнастаах дьоҥҥо барсар.  Холобур, 20 тыһ. солк. хамнастаах киһи ол дохуотуттан ый аайы 2000 солк. уурунан иһиэхтээх.

Дохуоккут эбилиннэҕинэ, бырыһыаҥҥытын үрдэтэҕит – 15 эбэтэр 20 бырыһыан гынаҕыт. Сыл устата инник мустаххытына, туох эмэ улаханы атыылаһары былаанныаххытын сөп.

Бу ньыма сүрүн быраабылата “бастаан бэйэҕэр төлөө” диэн. Ол аата каартаҕытыгар харчы кэлэн түстэ — бэйэҕитигэр 10 бырыһыанын төлүүгүт уонна ол харчыны тыыппаккыт, ол эрэ кэннэ атын төлөбүрдэргитин, иэскитин-күүскүтүн сабаҕыт.

Автокопилка

Умнуган дьоҥҥо ордук табыгастаах албас – баан сыһыарыытыгар “автонакопление” диэн опцияны холбоноҕут. Оччоҕо ый аайы харчыгытын уурунууга баан бэйэтэ устан ылан иһиэҕэ.

Хайдах баҕарар бырыһыаны талан туруоруоххутун сөп. Холобур, хас харчы кэлэн түстэҕин аайы 10 бырыһыанын устар гына эбэтэр ый аайы төһө эрэ сууманы.

Баантан түһэр бонустары туһаныҥ

Бааннар килийиэннэригэр харчынан төлөнөр бонустардаах буолаллар: кэшбэк, каартаҕа сытар харчыга бырыһыан, счекка мунньулла сытар харчыга бырыһыан. Ол оннук киирэр харчыны уурунан иһиэххэ сөп. Үчүгэй бонустаах бааннар бааллар, барыларын тэҥнээн көрөн барыстааҕын талан ылыҥ.

Харчы мунньар счекка хаһан баҕарар угуоххутун уонна устуоххутун сөп, бырыһыана күн аайы төһө суума сытарыттан ааҕыллар – бу олус табыгастаах.

Күн аайы биир мөһөөк

Күн аайы 250, 100 эбэтэр 500 солк. уурунан холонон көрүҥ, бачча сууманы мунньуохха сөп:

«Кутуруктар»

Эмиэ биир дьикти албас – киэһэ аайы утуйаары сытан каартаҕытыгар баар харчыны “төгүрүтэн” иһэҕит, ол аата сууманы нууллаах оҥороҕут, кутуругун счекка уган иһэҕит. Холобур, каартаҕытыгар 5978 солк. хаалбыт эбит, уурунууга 8, 78 эбэтэр 578 солкуобайын ыытыахха сөп.

Бытархай харчынан мунньунуу

Уу харчынан туһанар дьоҥҥо ордук табыгастаах. Күн аайы манньыат харчыны копилкаҕа уган иһэҕит. Биллибэтинэн элбэх суума буолан тахсыан сөп.

Куһаҕан дьаллыктар

Куһаҕан үөрүйэхтэргититтэн аккаастаныҥ, холобур, күн аайы табах атыылаһан тардар буоллаххытына, онтугутун тохтотуҥ уонна биир хаа табах сыанатын уурунан иһиҥ.

Күн аайы тардар табаххыт сыаната ортотунан 150 солк. буоллун, сыл устата 54750 солк. мунньаҕыт. Таарыччы куһаҕан дьаллыктан аккаастанаҕыт уонна доруобуйаҕытын тупсараҕыт.

Челлендж

Азаартаах, уотугар-күөһүгэр киирэн оонньуур дьоҥҥо табыгастаах албас. Бэйэҕит бэйэҕитин кытта мөккүөргэ киирэҕит, тыл бэринэҕит:

— 365 күн. Күн аайы сыл ханнык күнэ буолбутунан солкуобайга таһааран анал счекка ыытан иһэҕит. Холобур, тохсунньу 1 күнүгэр – 1 солкуобайы, оттон ахсынньы 31 күнүгэр — 365 солкуобайы. Оннук гынан 66 795 солк. мунньуоххут.

Экономия. Хас эрэ күн тугу да атыыласпаккыт, кэмчилээбит  харчыгытын счекка ууран иһэҕит. Эбэтэр күннэтэ атыылаһар малгытыттан аккаастанаҕыт, холобур, күн аайы ылан сиир сакалааккытын, кофеҕытын тохтотуҥ, кэмчилээбит харчыгытын счекка ыытан иһиҥ.

Казино. Нэдиэлэҕэ биирдэ сыыппаралардаах кубигы (игральные кости) быраҕаҕыт, төһө түһэринэн оччо сууманы уурунаҕыт. Холобур, 3 түстэҕинэ 30 эбэтэр 300 солк. счеккутугар ыытаҕыт. 

Чэпчэтиилэр. Маҕаһыынтан кэлэн баран чектаргытын үөрэтэн, чэпчэтиилээх табаар баар эбит буоллаҕына, кэмчилээбит харчыгытын мунньунар счеккутугар ыытан иһэҕит.

Халлаантан түспүт харчы. Хамнаскытыттан ураты хантан эмэ эмискэ кэлбит харчыны уурунуу счетугар уган иһиҥ. Холобур, бириэмийэҕитин, эбии холтууралаан өлөрбүт харчыгытын, нолуок вычетын, босуобуйалары. Хамнастан ураты ылар харчыгытын барытын уурунан иһэр үөрүйэхтэниҥ.

Эрэллээх уурунуу

Харчыны мунньунар таһынан сөпкө харайар эмиэ наада. Туттан кэбиһиэхпит диэн куттанар буоллаххытына, үчүгэйдик харайа үөрэниэхтээххит.  Холобур:

— Уһун болдьоххо сатаан уһуллубат гына уурунуу арынан бааҥҥа ыытан иһэҕит.

— Атын валютаҕа уларытыҥ. Доллар уонна евро оннугар юань эбэтэр гонконг долларыгар атастаһыахха сөп.

— Эрэллээх киһигитигэр уурдарыҥ.

Оҕону харчыны туттарга үөрэтиэххэ

Бастатан туран, ийэ, аҕа бэйэтэ харчыны сөпкө туттар буолуохтаах.

— Оҕону 2-3 сааһыгар харчыны үөрэтэн, харчыга сыһыаран саҕалыыбыт;

— 4-6 сааһыгар копилка оҥорон, харчы мунньарга үөрэтэбит;

— 6-14 сааһыгар оҕону кытта бииргэ ороскуоттарын былаанныыбыт;

— 7 сааһыттан сиэпкэ укта сылдьар харчытын эрэнэн саҕалыыбыт;

— 8 сааһыгар харчыны ытыктыырга, сыаналыырга үөрэтэбит;

— 9 сааһыттан оҕо харчыны кэмчилээн туттар буолуохтаах;

— 10-11 сааһыгар сөбүлүүр дьарыгынан хайдах харчыны оҥорор туһунан толкуйдуохтаах;

— 12-14 сааһыттан үлэлээн, кылгас кэмҥэ (сынньалаҥ кэмигэр) бэйэтэ дохуоттанарга дьулуһуохтаах;

— 20 сааһыттан үлэлиэхтээх.

Харчыны сатаан туттубат киһи:

— Харчытын былааннаабакка, төһө баарынан билигин туттан кэбиһэр, сорохтор өссө харчыланнылар да барыы охсуохтарын баҕаран кэлэллэр;

— Ороскуотун хаһан да аахпат. Күҥҥэ, ыйга, сылга төһө харчыны туттарын букатын билбэт;

— Күннээҕи ороскуота аһара элбэх. Харчытын улахан наадата суохха барыыр;

— Ороскуотун аччатарга үлэлээбэт;

— Харчытын сатаан мунньубат, бэйэтигэр хаалларан испэт;

— Баантан потребительскай кирэдьииттэри, кирэдьиит каарталарынан хото туһанар;

— Баҕа санааларын эрдэттэн былааннаан ситиһэр сыал-сорук оҥостубат, баҕарбытын барытын тута баар гына сатыыр;

— Куһаҕан дьаллыктарга убанымтыа;

— Хамнаһын улаатыннарар, хайдах гынан эбии харчыланар туһунан толкуйдаабат;

— Өйүн-санаатын, дьоҕурун, сатабылын сайыннарбат, эбии билиини ыларга хаһан да дьулуспат.