Халлааным күөх эбит...

Тоҕо инньэ диибин? 
Дьэ, быйыл кыһыны быһа ыра санаа оҥостон, түүлбэр кытта көрөр үөрүүлээх түгэним кэлэн, сандал сааһым эргийээхтээн, саха буоларым быһыытынан тэринэн, сааһырыы бэрээдэгинэн бэтэкэйдэнии да баар, куруук сытар эбэбэр куска бултуу диэн киирдим. Оҥостон, син киэһэриитэ дурдабын буллум.

Бастакы түүммэр олох утуйбатым, кулгаах-харах иччитэ буолан, сыт да сыт... Арай иһиттэхпинэ, утары улахан күөлгэ хараҥарыыта (22 ч. саҕана) кус саҥата өрө оргуйан барда! Өр буолбата – саа тыаһа өрө бачыгыраата. Сөп буола-буола ытан ньиргитии. Мин халлааны мыҥаан олор да олор... Кус мэлисээй.

Маннык хас да күн салҕанна. Кус саҥата биир кэм кээҕинэс, саа тыаһа ньиргийэн олорор. Мин халлааны манаа да манаа... Тоҕо маннык буолла?

Быһааран көрүүм. Куспут саҥата оргуйара – бу били бобуулаах, улахан ыстарааптаах электроманоктара эбит. Олох түүннэри тохтообокко саҥарар, тохтообокко ыталлар. Тоҕо манныгый диэн мин ыйытыахпын баҕарабын. Туһааннаах тутар-хабар хонтуруоллуур тэрилтэлэртэн, манна сыһыаннаах дьонтон барыгытыттан.

Бу дьон тоҕо тутуллубаттарый?

Син маннык бултуур буолбуттара хас да сыл буолла, ол тухары уу чуумпу. Арай балыгы «уоран» бултаан, хас эмэ мөлүйүөн суумаҕа ыстарааптаммыт киһини уонна булт көҥүлүн иннинэ биир-икки күн урутаан дурдаларыгар киирэн охоттарга түбэһэн ыстарааптаммыт кырдьаҕастары истэбин.

Аны сэбиэскэй кэмҥэ биир маннык үһүйээн баара. Биир улахан эбэҕэ анды кэмигэр олохтоох кырдьаҕас киһи бобуллубут күнүгэр андыга сыттаҕына, сарсыарда охоттар көтүтэн кэлбиттэр. Ол мучумаан буола турдаҕына арай 40-ча андылаах үөр оҕонньор дурдатын иннигэр түһүнэн кэбиспит. Оҕонньор барахсан: «Эбэм барахсан бүтэһигин бултуурбун билэн, бу өлүүлээтэ, киирэн ытан ылыым, бэйэм да хонукпун ааҕа сылдьабын», – диэхтээбит. Онуоха анараа дьон олох көҥүллээбэтэхтэр. Оҕонньор төһө эрэ дууһата хаанынан оонньоотоҕо... Ол саҕана эбээһинэстэрин толорбут, кырдьаҕаһы «кыайбыт-хоппут» дьон билигин төһө хачча үүнэ-сайда сылдьаллара буолла. Айылҕаҕа аньыы, сэт-сэлээн, үтэһэ туолуута диэн баар. Хомойуох иһин, бу өйдөбүллэр сорох ыччат дьоммут долоҕойдоругар түспэтиттэн киһи санааргыыр. «Кырдьаҕаһы хомотума» диэн өйдөбүл мээнэ үөскээбэтэҕэ буолуо. Оттон биһиги бүгүн тугу көрөбүт? Сөбүлүү көрбүт алаастарыгар, күөллэригэр талбыттарынан дурда туттубутунан бараллар. Эдэр дьоҥҥо бу эбэҕэ өбүгэ саҕаттан биир аймах бултуур сирэ диэн өй киирбэт, саатар көҥүллэтэр, кэпсэтэр диэн баар буолуохтаах этэ.

Ама, ол кэлиэ дуо? Хаһааҥҥа диэри маннык салҕанан бара туруой диэн санаанан салайтаран суруйабын, хомолтобун биллэрэбин. Мин эрэ буолуо дуо, киһилии сиэрдээх-майгылаах ыччат баар ээ, олор, иһиттэххэ, эмиэ олох маннык быһыыланыыны сөбүлээбэттэр. Дьиҥнээх айылҕа оҕолоро хаһааҥҥа диэри тулуйуохтарай? Сааһырбыт, олоҕу балачча билбит киһи сиэринэн тоҕо эрэ сэрэхэдийэбин. Улахан айдаан тахсан хаалыан сөп курдук. Онон манна сыһыаннаах хонтуруоллуур тэрилтэлэр, салалта да өттүттэн бу күүскэ киирэн эрэр алдьатыылаах электроманогу утары күүскэ охсустаххытына сатанар.

Өссө эбэн эттэххэ, мин ити саас хаардаахха тыһы куһунан мэҥиэлээн атыыр куһу аҥаар кырыы өлөрөн баалынайга саккырата-саккырата илдьэллэрин олох сөбүлээбэтэҕим. Бу булт буолбатах – кыдыйыы. Маннык тыһы куһунан манчыыктаан бултууру тохтотуохха баара. Иһиттэххэ, «саас көҕөммүт кэлиитэ лаппа аҕыйаата» дэһээччилэр эмиэ бааллар.

Онон, түмүк курдук суруйдахха, уһун, тымныы кыһыҥҥа дьиэҕэ хаайтарбыт саха эр дьоно барахсаттар, саас, күн уһаатаҕына, булт көҥүллэннэҕинэ, булка тахсаллара сөп бөҕө буоллаҕа. Бары ирдэбили, сокуону тутуһан, айылҕаттан, сааскы сибиэһэй салгынтан сайыҥҥы күүстээх үлэни кыайарбытыгар, кыһыҥҥы бытархан тымныыны туоруурбутугар күүстээх сүр (эниэргийэ) ылабыт. Ол иһин киһилии, сиэрдээх бултааһын биһиги олох олорорбутугар төһүү күүс буолуохтаах.