Дьылҕаҥ - бэйэҥ илиигэр

Айдаар квартира аанын арыйан киирэн куукунаны өҥөйөн көрдө, остуолга саппыыска сытар. "Айдарчик мой, больше не сержусь на тебя, я пошла тусить с подружками, прости,  что смс не отправила. Хойутурум боло, дверь на ключ запрёшь?" Уол дириҥник үөһэ тыынна, эргиччи көрдө: сотуллубатах остуол, иһит бөҕөтө өрөһөлөммүт кирдээх раковина, ыраастамматаҕа ырааппыт билиитэ... Залга киирбитэ, онно-манна дьыбаан, устуул, кириэһилэ устун дьахтар таҥаһа бөҕө өрөһөлөнө сытар, ыскаап аана аһаҕас... Түннүк сэҥийэтигэр сиэркилэ иннигэр араас косметика көрүҥэ ыһыллыбыт: помада, харандаастар, араас буудара, крем, самааска... Сирэйин саба туттан устуулга аргынньахтаата, эмиэ дириҥник үөһэ тыынна. Араас ыар, курус санааларга куустаран, бэл хараҕын уута кэлэрин да билбэккэ, өөр да өр сөҥөн олордо...

Бастакы ыраас тапталынан ыал буолбуттара, олохторун тэриммиттэрэ ээ биир үтүө күн, наһаа да дьоллоохторо, кыһалҕалара суоҕа, бу маннык дьэки-курус, хобдох олоххо тиийиэхпит диэн түһээн да баттаппаттара, инникилэрэ сырдык, кэрэ, дьолунан эрэ толору буолуох курдуга ээ...

Айдаар аҕата суох улааппыта, кини убайыныын букатын кыраларыгар аҕалара атын дьахтарга иирэн арахсан барбыта, ол дьахтарыгар номнуо элбэх оҕолоох, улахан айдаанынан уолаттарыгар алимент эрэ төлүүрэ, бөрүкү кинилэргэ  кыһамматаҕа, иитиспэтэҕэ, хата аҕаларынан эбэлэрэ, эдьиийдэрэ сиэннэригэр бэркэ көмөлөһөллөрө, харайсаллара. Онон уолаттар аҕалара суоҕуттан улаханнык итэҕэстийбэккэ улааппыттара, учуутал ийэлэрэ кинилэри иитээри күннэри-түүннэри үлэлээн хачыгырайара, тыаҕа хоп курдук бэйэлэригэр сөп, уунан ититиллэр дьиэлээхтэрэ. Үөрэхтэригэр иккиэн үчүгэйдэрэ, онон оскуола кэнниттэн утуу-субуу иккиэн эрэйэ суох үрдүк үөрэххэ киирбиттэрэ, убайа соҕуруу үөрэнэ баран, бүтэрэн онно үлэлии хаалбыта. Оттон Айдаар олохтоох институкка физик үөрэҕэр киирбитэ. Үөрэҕин бүтэрэр сылыгар кэрэчээн куорат кыыһа Снежананы көрсөн, өйүн сүтэрэ таптаан, кылгас кэмҥэ билсиһэн, ыал буоларга быһаарыммыттара. Хайа да өттүттэн төрөппүттэрэ сөбүлээбэтэхтэрин болҕомтоҕо букатын ылбатахтара.

Снежана ийэтэ Анжела Артыновна - саха ийэттэн, Кавказ омуга аҕаттан төрөөбүт, бэрт дьикти мөссүөннээх, сахалыы-нууччалыы тыбыырбыт, улахамсык, хотумсук куорат дьахтара. Соҕотох кыыһын саха киһитин кытта кылгас кэмҥэ ыал буола сылдьаары оҕоломмут. Араас омук хаана дьиктитик булкуһан, хаамар хартыына курдук кэрэчээн дьүһүннээх кыыһын сиэрэ суох атаахтык ииппит, Снежаната хас-хас үөрэххэ быраҕа-быраҕа үөрэммитин чуолкай бэйэтэ да өйдөөбөт. Күҥҥэ көрбүт соҕотоҕун, кэрэчээнэтин олох улахан кыахтаах куорат ыалын уолугар эрэ эргэ биэрэр кистэлэҥ былаанын бу бүрэ, хара тыа уола "тохпута", кыыһа "только за Айдара, больше ни за кого или я насовсем уеду тогда из города, республики" диэн уйатыгар ууну киллэрбитэ, онон эрэ сөбүлэспитэ.

Оттон Айдаар ийэтэ Регина Яковлевна бу сирэйиттэн-хараҕыттан кырааска-самааска тохто сылдьар, биэрэстэлээх сиртэн французскай духуунан аҥылыйар, киһи түүлүгэр эрэ киириэх уп-уһун сытыы үүннэрии тыҥырахтаах, укуолланан салаҥнык болтойбут уостаах, сууллан түһүөх курдук үрдүк хобулуктаах, онон-манан быһыта туттарбыт, курдары этэ-сиинэ аһаҕастык көстө сылдьар таҥас сыыстаах куорат модницата Снежанаттан туох да киһи сэҥээриэҕин, сөбүлүөҕүн булан көрбөтөҕө. Уолчаана Айдаара маннык эрэ кийиит кыыһы аҕалыа диэн өйүгэр суоҕа. Сүрдээхтик хомойбута, кэлэйбитэ.

Дьонноро, ити курдук хайа-хайалара сөбүлээбэтэллэр да, ботуччу суумманан кыттыһан саамай муодунай рестораҥҥа сыбаайба тэрийбиттэрэ, эдэрдэр кыыска эбэтиттэн нэһилиэстибэ тиксибит биир хостоох кыбартыыраҕа олорор буолбуттара. Үөрэҕин дьэ бүтэрбит Айдаар тус идэтинэн кыайан үлэ була охсубакка, табаарыһын убайын көмөтүнэн автосервиска үлэлии киирэргэ күһэллибитэ. Син харчыны өлөрөрө да, үлэтэ сүрдээх ыарахана, кирдээҕэ, наһаа сылайара. Снежана ийэтин билсиилээҕин фирматыгар секретаршанан үлэлиирэ, хамнаһа кыра, үлэтэ соччо киһи өйдөөбөт үлэтэ этэ: сорох күн ыкса түүҥҥэ диэри докумуон бүппэккэ олордум диэн таксилаан айгыстан кэлэрэ, тоҕо эрэ күндү арыгы, ас сыттаах буолара, сорох күн олох да үлэлии барбакка, күннээн утуйан тахсан баран түүн дьүөгэлэрин кытта кулууптуу барара, сорох күн син үлэ-үлэ курдук тоҕус чаастан алта чааска диэри үлэлээн бүтэн кэлэрэ.

Хара бастааҥыттан эдэрдэр олохторо хайдах эрэ сатамматаҕа. Снежана дьиэ-уот көрүүтүгэр-истиитигэр, ас астааһыҥҥа эҥин олох туох да сыһыана суоҕа биллибитэ. Нэдиэлэҕэ биирдэ-иккитэ Анжела Артыновна, эдэрдэр суохтарыгар кэлэн, бэйэтин күлүүһүнэн ааны арыйан киирэн дьиэ хомуйара, туох эмэ ас астаан холодильникка уурара, таҥас хомуйан сууйтара укпут буолара, ону Снежана кэлэн улаханнык сүрэҕэлдьии-сүрэҕэлдьии ыйыыра. Аһыан баҕаран үксүн Айдаар бэйэтэ ас астыыра. Ийэтэ барахсан, төһө да бэйэтэ хотоно,  сүөһүтэ суох буоллар, харчытыгар дьонтон үчүгэй эт, үрүҥ ас, балык эҥин атыылаһан, сололооҕор, бурдук ас арааһа да астаан, кэлэр-барар дьонунан ыыта олороро. Тоҥ отон, оҕуруот аһын арааһа да баар буолара. Снежана, диетаҕа олордох аатыран, улахан элбэҕи аһаабат да этэ, интернеттан көрөн туох эрэ детокс-коктейль эҥин хата оҥостон иһэрэ, ийэтэ холодильникка аҕалан симэр фрукталарын кэбийэрэ. Дэҥҥэ Айдаар ийэтэ ыыппыт соботун эбэтэр ынах иһин миинин буһарыннаҕына, муннун саба туттан залга куотара, куукуна, зал ааннарын лип сабара.

Куорат маҕаһыыннарын кэрийбэккэ ("отстой, мрак"үһү!), наар интернетынан муодунай таҥас арааһын сакаастаан ылан таҥнара, эчи суумката, түүппүлэтэ, соппуоската элбэҕин! Онон Айдаар сыралаһан үлэлээн булар харчытын улахан аҥаара кэрэ Снежана өссө тупсарыгар, киэркэйэригэр баранара, тимирэрэ. Уонна  эдэр ыал ийэтэ ааттаах араас солуута суох эрээри, сүрдээх сыаналаах дьиэ малларын, киэргэллэрин мээнэ ылынар идэлээҕэ биллибитэ: туох эрэ домовёнок куукула, аан үрдүгэр ыйанар үрүҥ көмүс боккуоп, салыбырас-илибирэс бөҕөлөөх баайы, харчыны тардар кытайдар ааҥҥа ыйанар маллара, харчылаах фарфоровай баҕа... Айдаар буоллаҕына өссө устудьуоннуу сырыттаҕына ийэтэ атыылаһан биэрбит таҥастарыттан ураты сонун, саҥа таҥас да ылына илигэ. Арай бастакы хамнаһынан саҥа суотабай ылыммыта.

 Күнтэн күн ааһан истэҕин аайы Айдаар маннык олоххо тэһийбэт-тулуйбат буолан барбыта, бэл, үлэтиттэн киэһэ дьиэтигэр кэлиэн да баҕарбат буолбут курдуга. Сылайан, аччыктаан кэллэҕинэ, кэргэнэ ааттаах тугу да астаабакка, дьиэтин да хомуммакка, чипсылаах эбэтэр кэмпиэттээх пакеты кууһан тэлэбиисэр эбэтэр ноутбук иннигэр сытар буолара, ону да дьиэтигэр баар буоллаҕына. Үксүгэр, бу бүгүҥҥү курдук кураанах дьиэҕэ кэлэрэ. Таҥас уларыттан, суунан баран ас астанара, мунньуллубут иһити сууйара, дьиэтин онон-манан өрө тардыбыта буолара. Соҕотох чуҥкунаан олорон аһыах да санаата кэлбэтэ. Кэнникинэн эҥин-эҥинник киэргэммит, оҥостубут Снежананы көрө-көрө кыйаханыах санаата кэлэрэ, төлөппүөннэһэн  саҥаран быллыргыырын, аһаан чамыргыырын истиэн да баҕарбата. Хайдах хараҕа-кулгааҕа бүөлэнэн, маннык дьаабы кыыска умсугуйан ойох ылбытыттан, дьэ өйдөнөн бэйэтиттэн бэйэтэ кэлэйэрэ. Бииргэ үлэлиир кэргэннээх табаарыстарын дьиэлэригэр-уоттарыгар сылдьан сүрдээхтик ордугургуу, ымсыыра көрөрө: сэмэй, номоҕон, үлэһит, кыһамньылаах да кэргэттэрдээхтэр, дьиҥнээх хотугу хоһуун кыргыттар, саха да, нуучча да буоллуннар. Оттон киниэхэ булан түбэспит ээ: саатар хайа да тылынан үчүгэйдик сөпкө саҥарбат, истэргэ нууччалыы-сахалыы да тыбыырдар. Тугу да кэпсэтиэн, ырытыһыан да баҕарбат: көрөр киинэлэрэ, ааҕар сурунааллара, кинигэлэрэ да сөп түбэһиспэтэ бэрт.

...Айдаар ойон туран балкон аанын арыйан таһырдьа өҥөйдө. Табах тарпат эрээри, эмискэ табахтыах санаата көтөн түстэ, түннүк сэҥийэтигэр Снежана синньигэс дамскай сигареталара сыталларыттан биири ылан чочуонай көмүс зажигалканан "тыс" гынан уматынна. Минньигэс буруону иҥсэлээхтик ыймахтыы өссө да өр балкоҥҥа турда. Аллара багдайбыт омук массыыната тыаһа суох сыылларан кэлэн тохтоото. Суон эр киһи орҕостон тахсан нөҥүө ааны арыйбытыгар, муус-маҥан көстүүмнээх кыраһаабысса куоҕайан таҕыста. Куустуһан өр имэҥнээх уураһыы кэнниттэн дьэ арахсан эр киһи массыынаҕа киирдэ, айаннаата, дьахтар подъезд аанын диэки үрдүк хобулугунан хойуоҥнаата. Айдаар тымныы уунан саба ыстарбыттыы "дьик" гына түстэ: Снежаната эбит! Ааны күлүүһүнэн аһан халыгыратан хотун ойоҕо киирэн кэллэ, атаҕар нэһиилэ уйуттар холуочук эбит. Эрэ утуйбакка зал ортотугар турарын көрөн кулук-халык буолбахтаата, түүппүлэлэрин туурута тэбэн киирэн толору таҥастаах кириэһилэҕэ оҕунна, сирэйин-хараҕын суураланна: "Ой, ты ещё не спишь, дорогой? Думала, ты давно спишь-храпишь...", - эрин тосту уларыйбыт  сирэйин-хараҕын одууласпахтаан, кистэлэҥэ бүгүн, бу билигин арыллыбытын сэрэйдэ, айаҕын саба тутунна, умса көрдө.

Айдаар итирик быллырҕас куоластан хаана оргуйда, Снежанатын дьабах курдук кырааскалаах сааппат сирэйин тоҕута саайталаан биэриэн баҕаран сутуругун суулуу тутунна. Эмискэ хараҕар ийэтин, эбэтин, эдьиийдэрин номоҕон ыраас сэбэрэлэрэ көстөн кэллилэр: "Айдаарчык, тыый, тохтоо, туох буоллуҥ, уоскуйууй...", - диэн ийэтин намыын куолаһа кулгааҕар иһилиннэ, төбөтүн умса туттан чочумча турбахтаат, эргиллэ биэрэн ыскааптан суумкатын ороон саҥата суох таҥастарын, аҕыйах малын сыыһын тамнаата, дьиэ күлүүһүн сиэбиттэн хостоон Снежана тобугар элиттэ, аан диэки дьулуруйда. "Чё, решил бросить меня, уйти?! Ахаары! Ты ишо пожалеешь, придурок! Мамбет, деребас, тупорылый, нищета, голытьба! Бар, бар букатын!" - диэн ойоҕо ааттаах сарылыырын быстах-остох истибитинэн, ааны киэр илгэн тахса ойдо...

...Үс сыл ити күнтэн элэҥнээн ааста. Төрөөбүт улууһун биир оскуолатыгар физика учууталынан үлэлиир. Айдаар Алексеевич кэргэнэ Аайалыын саҥа дьиэ туттан киирдилэр. Бүгүн дьиэ малааһыныгар аҕыйах саамай чугас дьонноро мустан олороллор. Регина Яковлевна кийиитэ Аайаҕа ас астаһан, остуол тардыһан көмөлөһө, сүүрэ-көтө сылдьар, аҕатын тобугар күлэн мытырыйа олорор быыкаа сиэнин имэрийэ, манньыйа көрөр, оҕолорун үөрүүлэриттэн кини эмиэ толору дьоллонон сүрэҕэ эппэйэр. Оттон хос сиэни көрөр сэдэх дьолго тиксибит Айдаар тапталлаах эбэтэ остуол уһугар олорон аргыый күөрчэх ытыйар.  Бэйэтин дьылҕатын бэйэтин илиитигэр ылан, олорор олоҕун тосту уларыппыт, куораттан  тыаҕа бэйэтин үөрэнэн ылбыт идэтинэн үлэлии тахсан үгүстэри соһуппут Айдаар бүгүн - дьоллоох ыал аҕата. Бииргэ ыччат концерыгар кыттыбыт ветеринар кыыһыныын хардары сөбүлэһэн, салгыы билсэн, онтон холбоһорго, ыал буоларга быһаарыммыттара. Сахалыы ыраас тупсаҕай дьүһүннээх, үгүс саҥата суох, бүгүрү, үлэһит Аайаны Айдаар дьоно тута сөбүлээбиттэрэ, ылыммыттара. Дьиэ күннээҕи үлэтин таһынан кийиит өссө иистэнньэҥ, уруһуйдьут, оҕуруоччут бэрдэ эбит, нэһилиэк  культурнай, спортивнай тэрээһиннэригэр Айдаардыын өрүү бииргэ сылдьаллар. Кыыс өссө идэтин хайысхатынан научнай үлэнэн дьарыктанар, кэтэхтэн аспирантураҕа үөрэнэр. Айдаар эмиэ кылаас таһынан иитэр үлэҕэ хайысхалаах научнай үлэ суруйан саҕалаата. Кэлэр сылга коллектив эдэр кэскиллээх специалиһы оскуола дириэктэрин дуоһунаһыгар мэктиэлээри тэринэр. Быыкаа Айаарчык бу күн сиригэр кэлэн үгүс киһини муҥура суох дьоллоото:хос эбэтин, эбэлэрин, эһэлэрин, ийэлээх аҕатын... Аймахтара, доҕотторо бары саба түһэн көмөлөһөн бу дьиэ туттан киирдилэр. Олоҕо сатамматаҕыттан ыытынан кэбиспэккэ, сөптөөх суолу тутуһан дьон сиэринэн үлэһит, түс-бас олохтоох ыал, аҕа буолан Айдаар дьон хайҕалын ылыан ылла. "Дьылҕаҥ - бэйэҥ илиигэр" диэн этии оруннаах эбээт.