Дьулаан түүн

Саас... Саас барахсан салаллан, Сахабыт сирин тыйыс тымныытын арыт тыалынан тыбыыран, арыт күнүн сыралҕанынан ыраах кыйдаатаҕа. Кырыыһаттан таммахтар, кылыыҥкайдыы кылыйсар оҕолор курдук, тыастара биир кэм топ-тобугурастар. Тыынар тыыннаах, от-мас барыта уһуктар, киэркэйэр кэмэ... Ыраах улуустан дойдубар тахсан биир нэдиэлэ дуоһуйа сынньанан, куоракка оҕобор, дьүөгэбэр хонон-өрөөн, бүгүн төннөөрү таксибар олордум. Элбэх олбохтоох, аныгы, ыраас, сылаас омук массыыната трасса устун айанната турда. Наҕыл музыкаҕа уйдаран, нуктаан ылбыппын, аттыбар олорор дьукааҕым эмиэ саҥардыы уһуктан, баттаҕын көннөрүнэ олорор эбит.                                                    

— Бастакы чайнойбутугар тохтоотубут дуу, мин Ульяна диэммин, куораттан эмтэнэн иһэбин, – бэйэбин кытта саастыы, сырдык сэбэрэлээх дьахтар мичээрдээн үрүҥ тиистэрэ кэчигирэстилэр.        

— Ээ мин отгул ыламмын дойдубар бара сырыттым, – массыынаттан  түһэн, сибиэһэй салгыны эҕирийдим... Утары аһыы олорон дьахтарым аҥар сэҥийэтэ бүтүннүү бүүрэ оспут бааһыгар хараҕым хатанна.                                  

— Көрбүт эрэ барыта мантыкайбыттан иҥнээччилэр, өссө бу диэхтээн, этим баар – киһи көрүөн дьулаан, аҥар атахпынан ииҥҥэ үктэнэн турбут үһүбүн, мин курдук олохтоох киһи баара эбитэ дуу, ама да ааспытын иһин, ол саҕана ыарахан этэ, билигин да санаатахпына, эт-этим салаһар, кимиэхэ эмит кэпсиирим буоллар, итэҕэйбэттэрэ чахчы, чэ, эйиэхэ кэпсиим, баҕар, итэҕэй-итэҕэйимэ, айан да уһун...

Музыкальнай училищены бүтэрээт, хоту улуус биир кыра дэриэбинэтигэр кулуупка худуруугунан ананан барбытым. Учууталлар уопсайдарыгар олохтообуттара, маҥнай утаа оһохпун сатаан оттубакка буруолатан-тараалатан моһуогурбутум, кэнники үөрэнэн ааһан иһэн оттор буолбутум. Биир киэһэ үлэбиттэн кэлбитим, ааным тутааҕар саппыыска кыбыллыбыт: Сылгыһыт Апанаас адаархай буочарынан: “...сарсыҥҥы биэчэр кэнниттэн кыратык хаамса түһүөхпүтүн сөбүлэһэр инигин, эппиэтин күүтэбин”, - диэхтээбит этэ. Эмиэ да күлэ санаабытым, ол эппиэппин суруйан хааччахтарга илдьэн кыбытарым эбитэ дуу...

Быстах кэмҥэ билсэн, олохтоох огдообо киһиэхэ кэргэн тахсыбытым. “Кэргэнэ куһаҕаннык өлбүтэ, чугаһатыма, Апанааһы тутус”, - диир этэ, остуорас Настаа. Арай мин «таптал» кутаатыгар умайыктана сылдьар кыысчаан ону аахайыы суоҕа. Үстээх кыыһа Аанчык миигин көрөөт сыстыбыта, детсадка ыла тиийдэхпинэ, «ийээ» диэт сүүрэн кэлэн кууһа түһээхтиирэ. Аҕата, кэргэним Борис, элбэх саҥата суох, оскуолаҕа сопхуоһунан үлэлиир этэ. Аһара үлэһит, ылсыбыт дьыалатын тиһэҕэр тиэрдэр, уус бөҕө киһи. Өлбүт кэргэнин туһунан ыйыттахха: «Ыарыһах муҥнаах, тымныйаат өрүттүбэтэҕэ, дьон кэпсээнин итэҕэйимэ», - диирэ...

Биирдэ Бориһым куоракка баран, сөмөлүөт көппөккө, балачча өр буолбута. Аанчыкпын утутан баран, оһоҕум сабылларын кэтии таарыйа, иистэммитэ буола олордохпуна хоһум муостата киһи хаамарын курдук кыычырҕаата. Аны Аанчыгым турдаҕа дуу диэммин хос сабыытын сэгэтэн көрбүтүм, ороммут атаҕар дьахтар күлүгэ нөрүйэн олорор этэ. «Бачча түүннэри хайалара кэллэҕэй, аан хатыылаах этэ дии», – диэт,  уоту умаппыппар, күлүгүм сүтэн хаалла. Онтон дьэ өйдөөтүм – бу дьиэҕэ куһаҕан тыын баарын. Ол түүн аҥаарын утуйар-утуйбат икки ардынан саалаҕа, дьыбааҥҥа атаарбыппыт. Сарсыардааҥҥы диэри сордообута ол «сиэхсит», иһит-хомуос тыаһа, сурдурҕаан тыынара, онно-манна өйөнөн турара... оо, кутталбыттан хайдах да буолуохпун билбэтэҕим. Ол туругум Аанчыкпар эмиэ бэриллэр быһыылааҕа, эмиэ куттаммыт курдук аттыбыттан арахпат буолбута. Ол курдук аҕабыт кэлиэр диэри олус да эрэйи көрбүппүт, аанньа утуйбакка, аһаабакка... Кэргэним кэлбитигэр кэпсээбитим даҕаны итэҕэйбэтэҕэ. Тулуйбаккабын Мааппаҕа тоҕо тэбээбитим.

—Оо, буолуо ээ, кэргэнэ харааччы иирэн, дьиэҕэ хааллан, эрэйдэнэн, хоһугар моҥнон өлбүт сурахтааҕа, мин эйиэхэ сарсын от аҕалыам, уматаҥҥын дьиэҥ муннуктарын ыраастаар, алаадьылаан, арыылаан, уоккар биэрээр, - диэхтээбитэ.

Кэргэним, кыыһым суохтарына, Мааппа эппитин курдук, дьиэбин ыраастаан, уоту аһатан, син ол «сиэхсит» буулаабат буолбута. Оҕо күүтэр кэмим инньэ гынан сынньалаҥнык ааспыта, быыһанар кэммэр дьонум бэртээхэйдик олорбуттар этэ.

Бэс ыйыгар, ыһыах күн, уол оҕоломмутум... Күһүн аҕабыт кустуу барбытыгар киэһэ оҕолорбун утутан баран ол-бу наскы сыыһа баайа олордохпуна, хара күлүк хос диэки субурус гынна. Бу иэдээни, эмиэ...! Туох баар күүспүн мунньунан хоско ойон киирбитим, эһээхэйбит оронун ойоҕоһугар били «сиэхсит» саба барыйан турар эбит. Уоту умаппыппар да, сүппэтэҕэ, сор бөҕөнөн оҕолорбун харбаталаат, күһүҥҥү ытыс таһынар ыас хараҥаҕа атах балай барбыппыт... Биирдэ өйдөммүтүм, Апанаас баара, хата, кини итэҕэйэр этэ... этэ эрэ диирбэр тиийэбин, барахсан миигин көмүскээн хаайыы киһитэ буолбута, ол дойдуга ыалдьан өрүттүбэтэх сурахтааҕа...

— Чэ, алыс уһатаары гынным, эн утуйар буоллаххына утуйууй, мин кэпсии олоруом, чэпчиэм этэ, айыкка, таһаҕас оҥостон илдьэ барбаппын. Суруйабын диэбитиҥ дии, баҕар, кэнники биир эмэ кинигэҕэр сэһэн гына кыбытаар дуу.

Ол баҕайы оҕобун «сиэбитэ». Кыраадыһа тахсан балыыһаҕа киирбиппит, оронуттан дэлби түһэн, доргуйан, иһэ ыалдьар буолбута, хайдах тула күрүөлээх оронтон бэйэтэ түһүөҕэй, ол «баҕайы» сөрүөстэн турара... Ким да итэҕэйбэтэҕэ, хата, бэйэбин буруйдаабыттара. Оҕобут аһыытын уйбакка, аҕабыт арыгы иһэрэ чаастатыйан барбыта, мин мээнэ «хаҕым» эрэ сылдьыбытым.

Саҥа дьыл түүн, туох «тэһэ» кэйдэҕэ буоллар, куһаҕан буолар быатыгар ини, дьонум утуйбуттарын кэннэ эмискэ таҥас сууйуох санаам киирэн тимир биэдэрэҕэ уһаат үрдүгэр уу сылыта уурбутум. Телевизор көрүөм икки ардыгар уум оргуйа оҕуста, халахайданан кэлэн арай биэдэрэбин өрө көтөҕөн иһэн, хараҕым кырыытынан көрбүтүм, били «баҕайы» илэ бэйэтинэн дьыбааҥҥа утуйан буккуруу сытар кыысчааммар илиитигэр сыттыктаах «үөмэн» эрэр эбит. Мин этим уот аһыйа түстэ да, хараҕым хараҥаран хаалла... Ый кэриҥэ буолан баран харахпынан сырдыгы көрөр буолбутум. Кэргэним эдьиийэ ыарыылаан син бэттэх кэлбитим. Кини кэпсээбитэ ол дьулаан түүн салгыы туох буолбутун...

Били оргуйбут биэдэрэлээх уубун үрдүбэр куттубут эбиппин, ынырык хаһыыбар кэргэним хоһуттан сүүрэн тахсан иһэн, тохтубут ууттан таапачыката халтарыйан ыскаап муннугар чэчэгэйин дьөлө түһэн сонно тута тыына быстаахтаабыт. «Өлбөт үөстээх» буоламмын буолуо, Апанаас кулууптан ааһан иһэн, бу дьон туохха сарыластылар диэн ойон киирэн миигин балыыһаҕа илдьэн, кыыспын дьыбаан кэннигэр дөйүөрэн олорорун булан, ыалбытыгар таһааран... Ол икки ардыгар туохтан да буолара биллибэккэ дьиэбит умайбыт, Апанааһы сарсыҥҥытыгар оройуон киинигэр илдьэн силиэстийэлээбиттэр. Эн дьон олоҕун аймаабыккын, көрсүүҥ эрин өлөрөн бараҥҥын эбиитин уоттаан кэбиспиккин диэн хаайыыга ыыппыттар, соннук сытан тыҥатынан ыалдьан өлөөхтөөбүт.

Кыыспын үтүөрэн тахсан баран детдомтан эрэй бөҕөнөн төттөрү ылбытым. Инбэлиит, соҕотох киһиэхэ бэриллибэт эҥин диэбиттэрэ да, төрөппөтөх эрэ буруйдаахпын, ийэ быһыытынан сирдэрбэтэҕим, кэргэним аймахтара көмөлөһөн, биэрбиттэрэ. Били быһылаантан улахан охсууну ылан, маҥнай утаа ончу саҥарбат этэ, куоратынан-соҕуруунан эмтэтэн, хата, билигин үөрэхтэнэн, үлэ-хамнас бөҕө. Бүлүү бөлөх улууһугар кийииттээн олорор, үс оҕолоохтор, мин кыра сиэммин көрсөбүн. Уолчааммын, кэргэммин сүтэрбит – икки аһыылаах сирбэр бара сылдьыбытым. Дьиэбит барахсан онно эрэ оҥойон тураахтыыр этэ, туох да суох гына умайбыт диэбитэ Мааппа. Оҕолор оонньуу сылдьан, сахалыы ытарҕа аҥаарын уонна мин Аармыйа күнүгэр кэргэммэр бэлэхтээбит тимир портсигары булан ылбыттарын, Мааппа ылан ууруммутун биэрбитэ. Буулаабыт ойоҕун ытарҕата буолуо ээ, бука, иккиэннэрин сыыр үрдүгэр таһааран көмпүппүт...

Дьахтар барахсан олоҕо хаарты мааһын курдук, табылыннаҕына – талбыта, ыпсыбатаҕына – ытыһын соттон хаалаахтыыр эбит. Ол гынан баран мин ытыс соттубатаҕым, кыыспынан, сиэннэрбинэн дьоллонон олордоҕум.

— Чэ, мин түһэрим бу кэллэ, олох даҕаны ыаллыы дэриэбинэлэргэ олорор эбиппит дии, кэлэ-бара сылдьыһыахпыт, этэҥҥэ буол!...

— Эн эмиэ, этэҥҥэ,– массыына бытааннык хоҥноругар түннүгүнэн далбаатаан хааллым.