Дьэллик кыыллар приюттарын быһаарар уолдьаста

Сылтан сыл көрүүтэ-харайыыта суох бэйдиэ сылдьар ыт ахсаана элбээн иһэрэ дьиксиннэрэр. Онон быстах кэмҥэ дьэллик кыыллары тутар пуун – Дьокуускай куорат Очиченко уулуссатын 57 нүөмэригэр баар ППЖ (быстах кэмҥэ тутар пуун) дьылҕатын быһаарыы сытыытык турар.

Киин куорат олохтоохторо дьэллик ыттар кыһалҕаларыгар болҕомтону уурарга модьуйаллар. Куорат араас муннугар, чуолаан кытыы сирдэргэ, ыт үөрүгэр түбэһэн улахан дьон уонна оҕолор эмсэҕэлээбит түбэлтэлэрэ да баар. Дьиҥэр, ыт үөрүгэр хаһаайыннаах ыттар баһылыктаан сылдьар түбэлтэлэрэ аҕыйаҕа суох эбит.

2021 сыл муус устар ыйыгар Куорат уокуруктааҕы дьаһалтатын иһинэн үлэлиир олох-дьаһах хомунаалынай хаһаайыстыбатын уонна СӨ ветеринарияҕа Департаменнара, ону сэргэ “Помоги выжить” аһымал пуондата бииргэ түмсэн, дьэллик кыыллар кыһалҕаларын тула кэпсэппиттэрэ. Дьокуускайдааҕы дьэллик кыыллары быстах кэмҥэ тутар пуун (ППЖ) дириэктэрэ Екатерина Безрученко «Помоги выжить» аһымал пуонда үлэтин-хамнаһын туһунан билиһиннэрбитэ. Манна даҕатан эттэххэ, ППЖ былырыын атырдьах ыйыгар аһымал пуондаҕа бэриллибит. «Харамайдарга эппиэтинэстээх сыһыан туһунан» федеральнай сокуон саҥа ирдэбиллэригэр олоҕуран, Дьокуускайдааҕы дьэллик кыыллары быстах кэмҥэ тутар пуун (ППЖ) үлэтэ өссө уустугуран биэрбит; наһаа элбэх кыыл (үксэ ыт) тутуллар буолан, турар усулуобуйалара нуормаҕа эппиэттээбэт. ОСВВ бырагырааманан (отлов-стерилизация-вакцинация-выпуск) тутуллубут харамай дьиэ иһигэр 30 күн олоруохтаах эбит. Аны тыһы ыттары стерилизациялааһын ис уоргаҥҥа хайытан киирэн оҥоһуллар буолан, эпэрээссийэ кэнниттэн ыт сылаас сиргэ тутуллара ирдэнэр. Дириэктэр этэринэн, ыттары оннооҕор атын сиртэн, холобур Покровскайтан уонна Намтан кытта, аҕалаллар эбит. «Саҥа филиал арыллара буоллар, биһиги ыт оҕолорун уонна кыра боруода ыттарын туспа тутуо этибит, кинилэргэ саҥа хаһаайын көстөрүгэр филиал төһүү күүс буолуо этэ», – диэн  Екатерина Безрученко санаатын үллэстибитэ.

Тоһуттар тымныылаах Сахабыт сиригэр тыыннаах харамайы ППЖ-га олорор болдьоҕо ааспытын да иһин таһырдьа таһааран ыытан кэбиһэр уустуктардааҕа биллэр. Арассыыйа киин регионнарыгар килиимэттэрэ сымнаҕас буолан, итинник кыһалҕа турбат.  Итинэн сиэттэрэн, кыһыҥҥы саамай тымныы ыйдарга кыыллары тутар пуун нуорманы таһынан туолан, кэккэ ыарахаттары көрсөрө биллэр суол. Сааскы мунньахха үлэлии турар пууну улаатыннарар кыһалҕа сытыытык турара этиллибитэ. Манна даҕатан эттэххэ, харамайдары тутар пуун дьон олорор сириттэн кырата 150 миэтэрэ тэйиччи буолуохтаах эбит.

Алтынньы 13 күнүгэр дьэллик ыттар кыһалҕаларын уонна приют тутар боппуруоһу Дьокуускай куорат Дууматын Андрей Лебедев бэрэссэдээтэллээх куорат хаһаайыстыбатын уонна экологияҕа сис хамыыһыйатын мунньаҕар дьүүллэстилэр.

Олох-дьаһах хомунаалынай хаһаайыстыбатыгар уонна энергетикаҕа Департаменын начаалынньыга Василий Смолин иһитиннэрбитинэн, дьэллик кыыллары тутарга уонна харайарга өрөспүүбүлүкэ ветеринарияҕа Департаменын кытта бииргэ үлэлээһин туһунан сөбүлэҥ түһэрсиллибит.

"Хаһаайына суох кыыллары тутуунан «Помоги выжить» аһымал пуонда дьарыктанар. 2021 сыл тохсунньу 1-гы күнүттэн алтынньы 6 күнүгэр диэри 1677 кыыл тутуллубут, олортон: 603 стерилизацияламмыт, 608 аттаммыт, 486 кыыл саҥа хаһаайыҥҥа бэриллибит. Сыстыганнаах ыарыылартан сэрэтэн, 1757 кыыл быһыыны ылбыт, ол иһигэр куоскалар уонна ыттар бааллар.

Быстах кэмҥэ тутар пууҥҥа, алтынньы 6 күнүнээҕи туругунан, 478 хаһаайына суох кыыл хараллан турар. "Помоги выжить" аһымал пуондатыгар 20 мөлүйүөн солкуобай кэриҥэ бэриллибит. Итинэн пуонда кыыллары харайар, аһатар-сиэтэр, вакцинациялыыр, маркировкалыыр уонна стерилизациялыыр, онтон төттөрү урут сылдьыбыт сирдэригэр ыытар", – диэн иһитиннэрбит  Василий Смолин. 

Кини эппитинэн, быйылгы сыл бүтүөр диэри ити тэрээһиннэргэ эбии 5,2 мөлүйүөн солкуобай ирдэнэр. Өрөспүүбүлүкэтээҕи үп министиэристибэтигэр куорат территориятыгар баар дьэллик кыыллары харайыыга эбии үбүлээһин туһунан туһааннаах этии тиэрдиллибит.

Олохтоох дьаһалта баһылыгын куорат хаһаайыстыбатын боппуруостарыгар солбуйааччы Егор Кардашевскай бэлиэтээбитинэн, Сайсары уокуругар дьэллик ыттары дворниктар бэйэлэрэ тутаттыыллар уонна быстах кэмҥэ тутар пууҥҥа тиксэрэллэр. Ити уопуту атын управалар эмиэ туһанан эрэллэрэ этилиннэ.

Быстах кэмҥэ тутар пуун дириэктэрэ Екатерина Безрученко этэринэн, ордук элбэх үҥсүү хаһаайыннаах ыттарга сыһыаннаах. Кинилэр ордук киҥнээхтэр, кырыктаахтар, таһырдьа күүлэйдии сылдьар кэмнэригэр дьоҥҥо саба түһэллэр, ытыраллар. Дьэллик ыттары тутуунан икки биригээдэ дьарыктанар эбит. Бүгүҥҥү күҥҥэ быстах кэмҥэ тутар пууҥҥа эбии миэстэ таһаарар үлэ ыытыллар.

"Саҥа хаһаайыннары булан дьиэлэммит ыттар ахсааннара атын регионнардааҕар биһиэхэ үрдүк. Итини таһынан, ветеринарнай кииннээх приют тутуутугар биһиэхэ сир учаастага бэриллэрин көрдөһөбүт, онно биркалардаах ыттарбытын хомуйан ылан харайыа этибит", – диэн дириэктэр кэпсээбит.

Өрөспүүбүлүкэ ветеринарияҕа Департаменын салайааччыта Петр Петров Саха сирин киин куоратын олохтоохторугар уонна ыалдьыттарыгар дьэллик кыыллартан куттал суоһаабатын туһугар бары күүһү ууруохпут диэн бэлиэтээбит.

Андрей Лебедев түмүктээбитинэн, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ бигэргэтиллиэн иннинэ, Уокуруктааҕы дьаһалтаны кытта 2022 сылга Дьокуускай куорат территориятыгар баар дьэллик ыттарга анаммыт приюту тутары үбүлээһини көрөр туһунан Ил Түмэҥҥэ хамыыһыйа ыытыллыахтаах.

"Олохтоох дьаһалтаҕа приют тутуутугар сир учаастагын биэрэр боппуруоһу быһааралларыгар сүбэлиибит", – диэн түмүктээбит кини.

 Билиҥҥи туругунан 568 быстах кэмҥэ тутар пуун иитиллээччитин саҥа хаһаайыттар ылбыттар. Куорат Дууматын дьэллик ыттар кыһалҕаларын уонна приют тутар боппуруоһун дьүүллэһэр мунньаҕын кэнниттэн быстах кэмҥэ тутар пуун дириэктэрэ Екатерина Безрученконы уонна дьэллик кыылларга көмөлөһөр, кинилэргэ саҥа хаһаайыттары көрдөөһүнүнэн дьарыктанар  Злата Сычеваны кытта көрсөн санааларын үллэстэллэригэр көрдөстүм.

Екатерина Безрученко, кыыллары быстах кэмҥэ тутар пуун дириэктэрэ:

— Дьэллик кыыллар тиһигин быспакка биһиэхэ киирэ турар буоланнар, ахсааннара уларыйан иһэр. Быраактыка көрдөрөрүнэн, манна үгүс өттө хаһаайыннаах буолан баран босхо сылдьар ыттар түбэһэллэр. Холобур, бэҕэһээ Хатас сэлиэнньэтиттэн тутуллубут 13 ыттан түөрдүн хаһаайыттара кэлэн ыллылар. Дьоҥҥо ыт үөрэ саба түһэр буолла да, онно булгуччу баһылыгынан дьиэлээх, хаһаайыннаах ыт сылдьар. Дьэллик ыттар кинини үтүктэллэр. Статистика да көрдөрөрүнэн, ыкка киһи ытыртарбыт буоллаҕына, буруйдааҕынан үксүн хаһаайыннаах ыт буолар. Кинилэр ордук кырыктаахтар, дьонтон куттамматтар. Онон мин тус санаам – улахан суумалаах ыстараап киириэр диэри маннык хартыына хатылана туруо. Ыттарын бэйдиэ, босхо ыытар дьоҥҥо 500-1000 солкуобай буолбакка, 30-туу, 50-нуу тыһыынча солкуобай ыстараабы киллэриэххэ наада. Дьэ, оччоҕо ыттаах хаһаайыттар өйдөнүөхтэрэ, мээнэ ыыталлара тохтуоҕа. Аны ыттарын стерилизациялаппаттар. Бүгүн биир дьахтар 12 ыт оҕотун аҕалла, икки тыһы ыттаах үһү. Булгуччу стерилизациялатыҥ диэн модьуйдум, сөбүлэһэр курдук да, хайыыра буолла, билбэтим. Сыл аайы итинник төрөтө-төрөтө подъездтарга быраҕаллар. Сыл саҕаланыаҕыттан, алтынньы 20 күнүнээҕи туругунан, 1833 ыт тутулунна, 301 дьон аҕалла. Билигин биһиэхэ 426 ыт баар. Маннык ыттары биир ый тутабыт, стерилизациялыыбыт уонна төттөрү ыытабыт. Учаастак биэрэллэрин кэтэспиппит наһаа ыраатта. Сир ыллыбыт даҕаны, приют тутуутун саҕалыахпыт.

Злата Сычева киин куоракка кыыллары көмүскээччи быһыытынан биллэр. Быраҕыллыбыт ыттары, куоскалары саҥа хаһаайын көстүөр диэри күүһэ кыайарынан бэйэтигэр ылан көрөр, эмтиир, бүөбэйдиир. Ол курдук билигин 3 ыттаах, 3 куоска оҕолоох уонна 2 улахан куоскалаах. Итини таһынан элбэх ыты төрөппүттэрин дьиэтигэр тутан турар.

Злата Сычева, кыыллары көмүскээччи:

— Приюту тэрийии боппуруоһа олус сытыытык турар. ОСВВ бырагырааманан (отлов-стерилизация-вакцинация-выпуск) тутуллубут кыыллары булгуччу төттөрү ыытыллыахтаах. Ол эрэн ППЖ-га уулуссаҕа төрөөбүт уонна олорбут ыттар эрэ түбэспэттэр, улахан аҥаардарын хаһаайыттара аҕалаллар, хаһан эрэ сылаас дьиэҕэ дьыбааҥҥа сыппыт, аһаппыт-сиэппит иитиллээччилэрин. Дьон тоҕо эрэ толкуйдаабат, бэйэтэ ас булунар, бэйэтин көмүскэнэр кыаҕа суох ыттар биир ыйынан ППЖ-тан тахсан баран салгыы кыайан олорор кыахтара суоҕун. Урут дьиэҕэ олорбут ыттар дьэллик сылдьан хоргуйан, массыынаҕа киирэн биэрэн эбэтэр куһаҕан санаалаах дьон илиилэриттэн, оттон чараас түүлээх ыттар кыһын  үлүйэн өлөллөр. Онон ордук хаһаайыттара бырахпыт ыттарга приют булгуччу наадалаах.

Уулуссаҕа тоҥон-хатан, аччыктаан олорор ыттар хас биирдии ааһан иһэр киһи диэки эрэммиттии көрөллөрүн аһынаҕын, тугу да көмөлөһөр кыаҕыҥ суоҕуттан хомойоҕун эрэ. Сир учаастага бэрилиннэҕинэ, быстах тутар пууну буолбакка, приюту тутар былаан баара үөрдэр. Оччоҕо дьэллик  кыыллар олорор, аһыыр-сиир, хараллар сирдэниэх этилэр. Сытыытык турар кыһалҕа сотору кэминэн быһаарыллар ини диэн эрэнэ күүтэбит.