Чараас мууска сэрэхтээх буолуҥ!

Ураты уһун күһүн туран, мууспут билигин да олус чараас сытар. Тура илик мууһунан көҥүлэ суох айан-сырыы дьон олоҕор олус кутталлаах буоларын туһунан Саха сиринээҕи Быыһыыр сулууспа иһитиннэрэр.

Суоппардары, булчуттары, балыксыттары чараас мууһунан айанныыртан туттунуҥ, халыҥыырын кэтэһиҥ диэн ис хоһоонноох сэрэтэр, өйдөтөр үлэни Быыһыыр сулууспа сыллата ыытар. Ол эрээри “ыксаабыт” дьон туохтан да иҥнибэт, ботуччу ыстараап да, олоххо суоһуур куттал да тохтоппот.

Чараас мууска тахсыы ыстарааба — 1000-5000 солк.

Сибиэһэй хаарынан үллүктэммит тааҥнар, хадьымаллар, чараас муус, тоҥмокко сытар күөл хараҕа – бу барыта киһи олоҕор олус кутталлаах айылҕа көстүүлэрэ. Муус анныгар массыына, буран тимириитэ билигин саамай элбээн турар кэмэ. Чараас уулаах сиртэн киһи быыһаныан сөп, оттон дириҥ үрэхтэргэ, өрүскэ дьон өлүүтэ тахсара үгүс.

Ууга түһэртэн быыһаныы сүрүн суола – чараас мууска олох тахсымыахха наада. Оттон сыыһа-халты туттан ууга түһэр түгэҥҥитигэр тугу гыныахтааххытын Быыһыыр сулууспа быһаарар:

Ууга түстүгүт...

Уопуттаах суоппардар диэххэ, бастакы чараас мууһунан массыына аанын сэгэтэн баран айанныырга сүбэлииллэр эбит.

Массыына уу анныгар биирдэ күр гына түспэт, бытааннык тимирэр. Ол кэмҥэ аһаҕас аанынан ыстанан быыһанарга аҕыйах мүнүүтэ баар буолар. Оттон массыына иһигэр уу кутуллан киирэр түгэнигэр, утары харбаан быыһаммыт ахсааннаах буолааччы.

Ааҥҥыт арыллыбаттыы хам ылан кэбистэҕинэ, түннүгүнэн тахса сатыаххытын сөп. Легковой массыына уонча сөкүүндэ тимирэр, бастаан двигателлээх илин өттө ууга барар. Ол иһин массыына салонугар өстүөкүлэ алдьатар дьоҕус өтүйэ илдьэ сылдьыллыахтаах эбит.

Тимирэн эрэҕит...

Ууга түстүгүт, быыһанарга аҕыйах сөкүүндэ баарын туһамматыгыт, ааҥҥыт хам хатанан хаалла... Ол эрэн өссө да быыһанар кыах баар, саамай сүрүнэ – ыгылыйымаҥ!

Маннык түгэҥҥэ, бастатан туран, биири өйдүөхтээххит: массыына аана дабылыанньата тэҥнэһиэр диэри арыллыа суоҕа, тас өттүттэн уу үтэрин тухары арыллыбат. Ол кэм иһигэр кууркаҕытын, халыҥ тас таҥаскытын уста охсуохтааххыт – илийдэҕинэ, ыйааһына аһара ыараан хаалан, аллара тардыаҕа.

Салоҥҥа төһө элбэх уу киирэр да, соччонон массыына аллара тимирэн иһэр. Онон тыын ылан, салгыны эҕирийэн хаалар бириэмэҕитин учуоттааҥ.

 Эбэтэр массыынаттан тахсары кэтэспэккэ, ойоҕоһунааҕы түннүгү алдьатан тахса сатыаххытын сөп. Кэтэстэххэ, тааҥтан тэйиччи уу долгунун кытта муус аннынан устан иһэҕит, ааны арылларын кэтэһэн тахсар түгэҥҥитигэр, үөһээ мууска кэтиллиэххитин сөп.

Өтүйэҕит суох буоллаҕына, полголовнигы устан ылан, тимир атахтарынан өстүөкүлэни алдьатыахха сөп диэн идэтийбит быыһааччылар сүбэлииллэр. Ол алдьатаргытыгар биир илиигитинэн уруултан кытаанахтык тутуһуохтааххыт. Түннүк алдьаннаҕына уу дохсуннук киирэн, эһигини салон түгэҕэр быраҕыан сөп.

Муус анныгар хараҥа буолар. Харбаан тахсарга уу күүгэннэринэн сирдэтинэн салгыны былдьаһыахтааххыт. Аһаҕас тааҥ муус анныгар сырдаан көстөр.

Быыһаныы

Тааҥы булан, умсан, харбаан тахсан, салгыны эҕирийэн ыллыгыт да, быыһанныбыт диэн налыйбаккыт. Тымныы ууга түспүт киһи хааныгар адреналина эмискэ эбиллэр, ол иһин аҕыйах сөкүүндэ устата тоҥорун билбэт. Ол иһин бу аҕыйах сөкүүндэ иһигэр кураанаҕы былдьаһыахтааххыт.

Мууска тахсар бэйэтэ туспа уустуктардаах, ыарахан быыһаныы суола буолар. Эмиэ киэҥ көҕүстэнии эрэйиллэр. Муус кытыытыгар баҕалыы харбаан тиийэн тоҥолоххутунан тахсан саҕалыахтааххыт.

Онтон илиигитин көннөрөн бэйэҕитин тардынаҕыт. Атаххытынан мууһу алдьаппат курдук сэрэнэн хамсана сатыахтааххыт.  Быаргытынан сыылан тааҥтан тэйэҕит, ол эрэ кэннэ икки атаххытыгар тураҕыт.

Сиргэ тахсаргытыгар массыынаҕыт мууска киирбит суолун батыһыахтааххыт. Тоҕо диэтэххэ, киирбит суолгут алдьамматах, ол аата бигэ, оттон атын сиринэн хааман эмиэ сиикэйгэ үктэнэн ууга түһүөххүтүн сөп.

Тымныыга илийбит таҥастаах киһи сүрдээх түргэнник тоҥоро биллэр. Ол иһин тохтообокко, сынньанан олорон хаалбакка үүтээннээх эбэтэр массыына суоллаах сир диэки сүүрэҕит.

Саха сиринээҕи Быыһыыр сулууспа муус аннынан балыктааччылары уонна да атын араас көлөнөн саҥа мууска киирээччилэри болҕомтолоох буоларга ыҥырар.

Быыһыыр сулууспа нүөмэрэ - 112

Быыһыыр сулууспа оперативнай дьуһуурунайдара - 8 (4112) 45-90-19