Быдан дьылларга быраһаай
Бу күннэргэ тоҕо эрэ убай курдук саныыр аҕа доҕорбун, биир идэлээхпин, Саха өрөспүүбүлүкэтин норуодунай суруйааччыта Василий Егорович Васильев–Харысхалы көрсүөхпүн олус баҕарбытым. Соторутааҕыта Таас Тумуска Евдокия Избекова классик суруйааччыларбыт тустарынан биэриилэрин сериятыгар Элиэнэ Эбэбит ити кытылын аар- саарга аатырдыбыт Николай Лугиновтыын, Сэмэн Туматтыын ас–астыы астыы кэпсэтэ олороллоро хас да күн утуу-субуу көрдөрүллүбүтэ. Онно сөп буолбакка, өссө Андрей Борисов “Элиитэ” биэриитигэр сэһэргэһиитин убайдарбыт бөлөһүөктэһиилэрин ютубка көрбүтүм. Кинилэри ахтыбыт да эбиппин. Дьиэбитигэр ыалдьыттата ыҥырыахпытын баҕарбыппыт. Ханна баарый? Бу сарсыарда Орто дойдуттан соһумардык эмискэ барбытын истэн баран, сүрэҕим тохтуу сыста. “Онтон хайдах оннук буолуой?”—диэн аны итэҕэйимиэхчэ буолтум. Куһаҕан сурах хантан сымыйа буолуой? Абакка!
Баһылай барахсан, ааспыт сыл бүтэһигэр 70 сааһын хас да сиргэ бэлиэтээбитэ. Ол бырастыылаһар кэриэһэ курдук эбит. Эрдэттэн ыалдьарын билиммэтэҕэ дуу, ол сылдьан сыстыбыта дуу, бу абааһы хамсык ыарыыга ыктаран, балыыһаҕа киирэ сылдьыбыта. Онтон тахсан баран сүрэҕим ыалдьар диэхтиир буолбута. Ааспыт бээтинсэҕэ Аммаҕа төрөөбүт Мээндигитигэр сынньана диэн массыынатынан айаннаабыт. Аара ыалга киирээт, ыксалынан халыханайа тураахтаабыт. Айарга анаан туттарбыт дьиэтин таһынааҕы-иһинээҕи уота күнүстэри умуллубатын дьиктиргээн, бэнидиэнньик сарсыарда тахсан көрбүттэрэ, баар-суох киһилэрэ холбоно турар ноутбугун аттыгар, ол аата тиһэххэ диэри үлэлии олордоҕуна, дьылҕа букатыннаахтык “сынньатарга” биһигиттэн былдьаабыт. Дьэ, ыар сүтүк. Элбэҕи билбитин илдьэ ыллахтара...
Мин кинилиин 1980 с. хаһыакка үлэҕэ киириэхпиттэн билсибитим. Спортивнай суруналыыстыка “көмүс куолаһа” Вячеслав Степановтыын хардарыта ыалдьыттаһарбыт. Ол кэмҥэ Аммаҕа тахса сылдьан, кини билиһиннэриитинэн доҕорум буолбут, ордук Савва Тарасов “Баҕарабын аал уотуҥ...” хоһоонугар алгыс-ырыатынан биллибит Дмитрий Емельянов (оччолорго райсовет бэрэссэдээтэлинэн үлэлиирэ) дьиэтигэр хоно сылдьыахпытыттан чугаһыспыппыт. Билэрэ–көрөрө элбэҕэ, кэпсиирэ кэрэхсэбилэ киһини эрэ абылыыр этэ. Оччоттон “бандьыыттар” дэниллибиттэргэ да саха туһа диэн бастарын быстарбыт бастыҥнар баалларын баһа баллыгырас буолуор диэри ким туох диэн кэпсээбитин сэһэргиирэ. Саха эрэ буолбакка, омук суруйааччыларын, айымньыларын ырытара. Даланныын, Николай Лугиновтуун, Виталий Андросовтыын, Василий Винокуров–Кыталыктыын доҕордуу буолуом инниттэн хаһан эрэ хаһыатынан, кинигэнэн, айымньыларынан эрэ билэр дьоммун, Харысхал харысхаллаахтык кэпсииринэн мэлдьи бииргэ сылдьыбыттыы тапсыбытым.
1990 с. бастакы демократическай быыбарга кини Амматтан, мин Дьокуускайтан САССР Үрдүкү Сэбиэтигэр норуот дьокутааттарынан талыллыбыппыт. Бастакыттан М.Е. Николаевы күүскэ өйөөбүппүт. Суверенитет, Конституция мөккүөрдээх боппуруостарыгар Афанасий Мигалкинныын сытыытык киирсэрэ. Парламеммытын күүһүрдээри, сорох уокуруктарга эбии дьокутааттары талаары, агитацияҕа бииргэ үлэлээбиппит. Дьокутаат быһыытынан мөккүөрдэри быһаарар хамыыһыйаларга хаста да бииргэ сылдьыбыппыт. Усуйаана оройуонугар арахсарга уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи араадьыйа баһылыгын туоратарга туруорсуу буолбутугар, “силиэстийэлэри” ыыппыппыт. Онно Баһылай муударайын холобурга ылбытым.
“Орто дойду” хаһыат тэрийбит күммүттэн Олег Сидоровтыын, Иван Николаевтыын хаһыаппын күүһүрдүүгэ бииргэ миэхэ солбуйааччы редакторынан үлэлииргэ сөбүлэһэн киирбитэ улахан чиэс этэ.
Эдэрдэри иитиигэ эмиэ элбэх сүбэ биэрбитэ.
Кэлин биһиги Иван Николаевтыын саҕалаабыт тиэмэбитин – репрессия сылларын историяҕа “үрүҥ-хара” бээтинэлэрин арыйан ситэриигэ аан дойду ыырдарын кэрийэн чинчийбитэ. Ол түмүгүнэн норуот, олох, норуот туһугар дьону түмэргэ хайдахтаах драма, театр, суруйуу күүһүн тапталлаах академическай коллективпытын кытта, баар-суох доҕотторунуун бииргэ оҥорсубута.
Саха норуодунай суруйааччыта, СӨ Академиятын академига, култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Арассыыйа улахан литературнай бириэмийэтин лауреата Василий Егорович Васильев–Харысхал норуотугар көһөҥөнү оҥорбута үйэлэргэ көмүс буукубанан суруллуо, номоххо кэпсэниэ.
Иван Ушницкай-Удун,
доҕоро, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин 12-с ыҥырыытыгар бииргэ дьокутааттаабыт кэллиэгэтэ,
РФ суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
Норуот суруйааччытын кытта бырастыылаһыы олунньу 2 күнүгэр 12 чаастан Саха театрыгар буолуоҕа.