26.02.2021 | 08:32

Бу сиргэ дьоллоох буолар туһугар

Бу сиргэ дьоллоох буолар туһугар
Ааптар: Киин Куорат
Бөлөххө киир

Мария Николаевна Харитонова-Елисеева иллэҥ кэмигэр ырыа-хоһоон суруйарынан эдэр сааһыттан дьарыктанар. Ааптар, мелодист, ырыаһыт-тойуксут быһыытынан улууска киэҥник биллэр сыана бэтэрээнэ. Биэс айымньыта “21 үйэ бастыҥ ырыалара” дэнэн, улуус “Көмүс фондатыгар” киирбитэ. Улуустааҕы “Отуу уота”, “Туллук хаара” мелодистар түмсүүлэрэ тэриллиэҕиттэн кыттар. Хас да ырыата өрөспүүбүлүкэтээҕи араадьыйа “Көмүс фондатыгар” суруллубута. Оҕолорго аналлаах элбэх ырыата улуус уһуйааннарынан тарҕанан, оҕолор сөбүлээн ыллыыллар. Ол курдук, “Сандал сааспыт эргийдэ”, “Кырачаан уолчааным”, “Оо киһи”, “Харыстааҥ күн сирин” ырыалара бэйэлэрин тылларыгар айыллыбыттара. Хас биирдии айар киһи бэйэтэ туспа буочардаах. Ол барыта кини тугу дьарыктанарыттан, олоххо сыһыаныттан тутулуктаах. Мария Николаевна оҕо уһуйаанын иитээччитэ буолан, оҕолору олус таптыыр. Хас оҕо хамсаныыта киниэхэ үчүгэйи, үөрүүнү аҕалар. 45 сыл педагогическай ыстаастаах бастакы категориялаах музыка учуутала, РФ норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Арассыыйа үөрэҕириитин Бочуоттаах бэтэрээнэ, педагогическай үлэ бэтэрээнэ. Үөрүүлээх үбүлүөйүнэн эҕэрдэлээн туран, хоһооннорун бэчээттиибит.

Оо, киһи! Хас биирдии киһиттэн Көрдөһүөм этэ мин, Оо, киһи, киһиэхэ Киһилии сыһыаннас, Эйигин истэллэр Кырачаан сүрэхтэр. Хас хардыыҥ, хас саҥаҥ Барыта тиһиллэн, Иҥэллэр, сөҥөллөр Кырачаан сүрэххэ. Киһилии сыһыаннас Кэнчээри ыччатыҥ, Бар дьонуҥ туһугар. Оо, киһи, эн бааргын Модун күүс бу сиргэ!

“Самныбат саргыбыт, Оо, киһи киһиэхэ Кэхтибэт кэскилбит”. Эн илииҥ иһигэр – Аан дойдуҥ барыта, Кэнчээри ыччатыҥ – Эн илииҥ иһигэр.

Оо, киһи, киһиэхэ Киһилии сыһыаннас, Эн өйдөө бу сиргэ Букатын кэлбэккин, Олохпут барыта Биир түгэн кэриэтэ Күлүмнээн ааһарын Эн өйдөө, оо, киһи!

Эрэлим эйиэхэ Эрэлим эйиэхэ, доҕоруом, Олоҕум сырдык сулуһа, Күдэҥҥэ-тумаҥҥа сүппэккэ Эн миигин арыаллыаҥ дуо, мэлдьи? Ол чаҕыл сулустуу күлүмнээн, Сүрэхпэр эрэли үөскэтэн, Иэйиини, тапталы иҥэрэн, Дьолунан толорууй сүрэхпин. Өйдөһөр, эрэнсэр сүрэхтэр Дьоллорун булаллар хайаан да, Дьол сырдык сулуһун тутаммыт Дьоллонуох, эн биһи бу сиргэ.

Тоҕо? Тоҕо куруук бу сиргэ Аргыстаспат өрүүтүн, Сырдык ыра, кэрэ санаа Дьоллоох олох үөрүүтэ?

Ханна эрэ бу сиргэ Харах уута, хомолто, Өлүү-сүтүү күлүгэ Көстөн ааһар буоларый?

Тоҕо-тоҕо бу сиргэ Ымсыы, обот санаалаах, Хара санаа дууһалаах Дьоннор көстөн ааһаллар?

Дьоллоох олох үөрүүтүнэн, Сырдык ыра санаанан Хара санаа күлүгүн Үтүрүйэн иһиэҕиҥ.

Бу дойдуга, бу сиргэ Дьоллоох буолар туһугар, Үрүҥ-хара дэспэккэ, Эйэлээхтик олоруоҕуҥ.

Сырдык ыра санаалаах, Кэрэ ыраас дууһалаах Тахсар күммүт сарыалын Көрсөр буолуох, бар дьонум!

Үөрүү Мин эбэм барахсан Олус да иистэнньэҥ, Эбэбин үтүктэн Ыаҕайа мин тиктим.

Ыаҕайа тутуурдаах Ойуурга бараммын, Отонноон, дьэдьэннээн Балтыбар аҕаллым.

Иһиппин толорбут Үөрүүбүн үллэстэн, Ийэкээм үөрүөҕэ, Аҕакаам хайгыаҕа.

Харыстааҥ, күн сирин дьонноро Харыстааҥ, күн сирин дьонноро, Төрөөбүт Ийэ сир дойдугутун, Бу сиргэ туох баарын барытын Харыстааҥ, күн сиригэр төрөөт да!

Харыстааҥ, күн сирин дьонноро, Төрөөбүт алаһа дьиэҕитин, Күн сирин көрдөрбүт дьоҥҥутун Харыстааҥ, күн сиригэр төрөөт да!

Харыстааҥ, күн сирин дьонноро, Күннээх халлааҥҥыт сырдыгын, Айылҕа биэрбит кэрэтин Харыстааҥ, күн сиригэр төрөөт да!

Сайын Самаан сайын эргийэн Сайылыкпыт тубуста, Оҕо-аймах мунньустан Сыһыы устун сырыста.

Көлүччэлээх алаастар Күндүл ыраас ньуурдара, Оҕолору угуйа Күлүмүрдүү оонньоото.

Дьиэрэҥ тэбэр оҕолор Оторой-моторой оҕолор Оһуор-дьарҕаа өҥүнэн Оҕуруолуу тиһиллэн, Ойон-тэбэн киирдилэр, Оһуокайдаан тэйдилэр.

Эгил-тэгил оҕолор Эҥин-дьарҕаа өҥүнэн Дьэрэлиһэ дьиримнээн Дьиэрэҥ үктээн киирдилэр, Дьуохардарбар дайдылар.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Иван Туласынов:  Муусука дьикти алыбар куустаран
Дьон | 23.11.2023 | 14:00
Иван Туласынов: Муусука дьикти алыбар куустаран
Тапталлаах «Киин куорат» хаһыаппыт бүгүҥҥү нүөмэригэр быйылгы «Алампа» аатынан норуот бириэмийэтин «Бастыҥ  ырыа айааччы» лауреата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, үтүөлээх үлэһитэ, самодеятельнай композитор, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ырыа айааччыларын түмсүүтүн чилиэнэ, Бүлүү куорат бочуоттаах олохтооҕо Иван Туласыновы кытта кэпсэтиибин ааҕыҥ.   – Иван Иванович, үтүө күнүнэн! Быйыл бэһис сылын норуот номох оҥостубут, таптыыр...
Эргиччи талаан баар киһитэ — Карл Нутчин!
Дьон | 23.11.2023 | 21:00
Эргиччи талаан баар киһитэ — Карл Нутчин!
Бу интервьюга Карл Алексеевич тута сөбүлэспитэ, туох эрэ саамай күндүнү кытта көрсүһэр курдук – оҕо сааһа, үөрэммит сыллара, тапталлаах кэргэнэ, талан ылбыт идэтэ, олоҕо-дьаһаҕа барыта бу биһиги кылгас кэпсэтиибитигэр ахтыллан ааһар. Кини сахалыы сэмэйэ, холкута, муударайа хайдах эрэ сэбиэскэй кэм  дьиҥнээх эр киһитин, саха саарынын, биһиги аҕаларбытын санатта.   Карл Алексеевич...
«Харчы» сериал туохха үөрэтэрий?
Сонуннар | 23.11.2023 | 10:00
«Харчы» сериал туохха үөрэтэрий?
Бу күннэргэ “Саха” Национальнай көрдөрөр-иһитинэрэр хампаанньа ханаалыгар “Харчы” сериал көстө турар. Чахчы олоххо баары ойуулуур-дьүһүннүүр киинэни көрөөччү олус сэҥээрдэ. Тустаах уорганнар “Массыанньыктартан сэрэниҥ!” диэн хас муннук аайы да үөгүлээтэхтэринэ, албыннаппыт дьон ахсаана аҕыйыа суох курдук... Ол туһунан ИДьМ нэдиэлэтээҕи субуоккалара сэһэргииллэр, дьон оҕуруктаах өйдөөх массыанньыктар угаайыларыгар киирэн биэрэн, нэдиэлэҕэ холбоон...
Сыаналаах түүлээҕи да солбуйар, туһалаах даҕаны
Дьон | 19.11.2023 | 16:00
Сыаналаах түүлээҕи да солбуйар, туһалаах даҕаны
Түүнү хатайдаан (валяние из шерсти) малы-салы оҥорон таһаарыы киһи аймах историятыгар 8000 сыл анараа өттүгэр үөдүйбүтэ диэн баар. Бэл, түүттэн хатайдаммыт бастакы көбүөр Ной ковчегар баара диэн номоххо кэпсэнэр. Билигин да олохпутугар киэҥник туттар боолдьохпут (войлок) эмиэ бу ньыма холобура. Оттон былыргы сахалар кылы, сиэли хаталлара эмиэ бу ньыманы кытта...