17.03.2023 | 21:00

Бэйэҕиттэн эрэ тутулуктаах

Балаҕан ыйын ортото. Үөрэх маҥнайгы нэдиэлэтэ. Алтыс кылаас үөрэнээччитэ Айыына соччо баҕата суох аа-дьуо кылааһын диэки баран истэ. Сайыҥҥы сынньалаҥтан ситэ тэйэ илик оҕолор сүүрүү-көтүү, мэниктээһин кытаанаҕа.
Бэйэҕиттэн эрэ тутулуктаах
Ааптар: Светлана Егорова
Бөлөххө киир

-Эй, ромашка, мэһэйдээмэ эрэ! – Дьулустаах Айхал бииргэ үөрэнэр кыыстарын түҥнэри көтө сыһан, сырсыакалаһан аастылар.

Айыына чуут-чаат көрүдүөр кытыытыгар тэйэ охсон биэрдэ. Куруук итинник. “Ромашка, мэһэйдээмэ!”, “Ромашка, туораа!”, “Ромашка, саҥарыма!”. Араспаанньата Ромашина диэн буолан, кыра кылаастан “ромашка” диэн аат иҥимитэ. Онуоха эбии уҥуоҕунан кыра, үөрэҕэр мөлтөх. Онон бары да үөһэттэн, сэнии көрөллөр. “Миигин оҕолор хаһан да ыыстаан, холдьоҕон бүтүөхтэрэ суоҕа, - Айыына курутуйа санаата. – Оттон учууталлар собус-соруйан, була-була, “иккини” туруораллар. Ити хайа дьоллоохтор наар түөккэ-биэскэ үөрэнэллэрий? Мин быйыл, саатар, үһүнэн сылдарым буоллар”.

Түннүк иннигэр үрдүкү кылаас үөрэнээччилэрэ мөккүһэн ыла-ыла кэпсэтэллэр. Айыына өйдөөн истибитэ, “чокнутай” диэнинэн биллэр Саргы бииргэ үөрэнэр кыыһыгар тугу эрэ өйдөтө сатыыр эбит. Ол турдахтарына, үһүс кыыс кэлэн саҥа аллайда:

-Ээ, эн чокнутайы истимэ! Син биир тугу да өйдүөҥ суоҕа!

Уонна дьүөгэтин тоҥолоҕуттан ылан, көрүдүөр устун илдьэ барда.

Субонуок тыаһаабытыгар, Айыына кылааһыгар тиэтэйэн иһэн хараҕын кырыытынан көрбүтэ, Саргы кини диэки хайыспыт эбит. “Оо, дьэ, тоҕо миигин көрдө?!” – кыыс куттана санаан, эбии түргэтээтэ. “Мээнэҕэ чокнутай диэбэтэх буолуохтаахтар”, - диэн бэркэ дьиксинэр.

Ботаника уруогар Айыына хаптайыаҕынан хаптайан, кинигэтин кэннигэр саһа сатыы олордо. “Миигин эрэ ааттаабатын! - диэн иһигэр көрдөһөр. – Миигин эрэ буолбатын!”

-Ромашина! – учуутал саҥата этиҥ лүҥсүйэрин кэриэтэ иһилиннэ.

Кыыс хараҕын умса көрбүтүнэн, сэрэнэн турда.

-Дьэ, эрэ, эт эрэ миэхэ, хонууга үүнэр двудольнай сибэккилэртэн ханныктары билэҕиний? Былырыын барбыт тиэмэбит, өйдүүр буолуохтааххын.

Оҕолор күлсүстүлэр. Айыына, син удумаҕалатыа эбит даҕаны, уолуйан, кыбыстан хаалан, мух-мах тутунна. Билэрин даҕаны таһыччы умунна.

-Олор! Икки!

Бэрдэ суох сыана сурунаалга миэстэтин булан турунан кэбистэ.

...Күнүс кыыс санаарҕыы-санаарҕыы дьиэтин диэки хаамта. Үрүксээгэ ыбыс-ыарахан, сиргэ хам баттыах айылаах. Тулатын көрбүтэ, барыта боруҥуй, айылҕа курус, халлаантан харах уутун кэриэтэ таммах саккырыыр. “Бу хаһан бүтэр күһүнүй!” – Айыына капюшонун анньынан, ыгдаччы туттан, наушнигар ырыа холбонно.

Дьиэтигэр кэлбитэ, ийэлээх аҕата, өрүү буоларын курдук, туохтан эрэ этиһэ-этиһэ эбиэттии олороллор. Кыыс аат эрэ харата асаһан баран, хоһугар киирэн хатанна. Дьиэҕэ сорудаҕын арыйан көрбүтэ, барыта наһаа ыарахан. Английскай эрэ буолбакка, туох баар биридимиэтэ барыта омук тылынан суруллубут курдук. Чаас аҥаарын кэриҥэ үрдүнэн-аннынан толорбута буолаары, үргүччү нуктаан барда.

-Айака, син биир сатаабаппын! – диэт, кинигэлэрин, тэтэрээттэрин туора хаһыйда.

Аралдьыйа түһээри, ноутбугун холбоото. Оонньуу барахсан дьэрэкээнэ, угуйар абылаҥа сүр. Иннигэр күөрэйэн тахсар харгыһы барытын биир кунуопканан суох гынаҕын. Ол да буоллар, аҕыйах чааһынан оонньуута да хал буолан, Айыына аллаах доҕорун “хап” гыннарда. Оронугар тиэрэ түһэн, өһүөнү маныы сытта. Тугу да гыныан баҕарбат, сэниэтин ким эрэ супту оборон ылбытын тэҥэ. “Хаһан улаатан, мантан барабын!” – диэн саныыр санаата биир.

Күнтэн күн ити курдук үүт-үкчү майгыннаһар хартыына хатыланар...

Биир ардахтаах күн Айыына эмиэ оскуолаттан кэлэн истэ. Арай, суолун ортотугар улахан да улахан чалбах тахсыбыт эбит. Кыыс атын уулуссанан эргийэ барарга быһаарынна. Илиитин сиэбигэр уктан, төбөтүн хоҥкутан, бэйэтин санааларыгар хам куустарда. “Сүтэн хаалбыт киһи! – диэн баҕарар. – Сүтэн хааларым буоллар!”. Суолу туораан истэҕинэ, эмискэ ким эрэ илиититтэн кытаанахтык тутан тохтотто. Ону кытары субу биир эрэ хардыы иннигэр сүр түргэн массыына элэҥнэтэн ааста. Айыына, соһуччута бэрдиттэн, дөйүөрэн хаалла. Онтон, өйүн булан, өрө хантайбыта, били “чокнутай” Саргы эбит.

-Олох диэн наһаа да үчүгэй! – Саргы мичээрдээтэ. – Арай, ити массыынаҕа киирэн биэрбит буол? Кыһыылаах баҕайы буолуо этэ дии?

Айыына тугу да хардарбата.

-Дэлби илийбиккин, тоҥмуккун быһыылаах. Чайнайга киирэн, олоро түһүөххэ, сөп? Иттэн, уоскуйан бараҥҥын дьиэлээр.

...Дыргыйар сыттаах сылаас чэйи сыпсырыйа-сыпсырыйа, Саргы эйэҕэстик утары көрдө.

-Аатыҥ ким диэн этэй?

-Айыына.

-Наһаа үчүгэй ааттаах эбиккин! Туохтан санаарҕаатыҥ?

-Айака, туохтан да үөрүөх суох! – Айыына умса тутунна. “Аны доппуруостуура итэҕэс эбит”, - диэн кыыһыра санаата.

Саргы тугу эрэ толкуйдаан, хараҕын түннүккэ хатаата. Түннүк нөҥүө ардах, былыт быыһынан күн сардаҥата көстөрүн курдук. Онтон, хоруйун тобулбуттуу, эмиэ утары хайыста.

-Иһит эрэ, эниэргийэ диэн баар дии. Билэҕин бытты?

-Ол аата күүс-уох дуо?

-Ол эрэ буолбатах. Туох баар тулалыыр эйгэбит барыта эниэргийэттэн турар. Биһиги бэйэбит эмиэ эниэргийэттэн турабыт ээ. Хас биирдии санаабыт, тылбыт-өспүт – бу эмиэ эниэргийэ. Оттон майгыннаһар эниэргийэ бэйэ-бэйэтигэр тардыһар... Өйдүүгүн да?

-Аа, - Айыына тугу этиэн булбакка, чааскытын туппахтаата. “Били, чокнутай дииллэрэ кырдьык дуу”, - диэн санаа көтөн түстэ.

Саргы күлэн баран салҕаата:

-Ол аата, Айыына, биһиги наар санаарҕыыр, кыыһырар, куһаҕаны саҥарар, мөкү быһыыланар буоллахпытына, бэйэбитигэр куһаҕаны тардабыт. Оттон сырдыгы ыраланар, үчүгэйи саҥарар, үтүө дьыаланы оҥорор буоллахпытына, үчүгэйи эрэ тардабыт. Куһаҕан диэн тугуй – кутталлаах быһыы-майгы, араас ыарыы, этиһии-охсуһуу... Оттон үчүгэй диэн – үөрүү-көтүү, чэгиэн-чэбдик буолуу, баҕа санаа туолуута... Ханныгын таларыҥ – бэйэҕиттэн эрэ тутулуктаах.

-Оттон эйигин эмиэ күлүү гыналлар бытты.

-Мин онно кыһаллыбаппын, - Саргы истиҥник мичээрдээтэ. – Ким эрэ күлүү гынар. Ким эрэ ыыстыыр. Ол кинилэр бэйэлэрин кыһалҕалара. Өйдөрө-санаалара ситэ илигин көрдөрөр.

Айыына, дьэ, сылыйан, тоҥмута, куттаммыта ааһан, истибитин иҥэринэ сатыы олордо.

-Ромашка диэн наһаа үчүгэй сибэкки дии! – Саргы остуол нөҥүө төҥкөйөн, куолаһын намыратта. – Миигин инньэ дииллэрэ буоллар, комплимент курдук ылыныам этэ.

...Айыына сүргэтэ өрө көтөҕүллэн дьиэлээтэ. Бу киэһэ дьиэҕэ үлэтин кыһаллан туран толордо. “Төһө кыалларынан барытын оҥоруохтаахпын!” – диэн бигэтик быһаарынна.

Сарсыныгар, үчүгэйдик бэлэмнэнэн кэлэн, омук тылын уруогар аан маҥнайгы “биэс” сыанатын ылла.

-Маладьыас! – учуутала хайҕаата. – Инникитин да кыһалын. Салгыы итинник буоллаҕына, түөрдүнэн-биэһинэн да сылдьыаххын сөп эбит.

Көрүдүөрүнэн хааман истэҕинэ, параллельнай кылааска үөрэнэр Машалаах Сардаана эҕэлээхтик: “Ромашка! Ромашка ханна барда?”, - дэһэ-дэһэ күлсүстүлэр. Айыына, эргийэ түһээт, мичээрдээтэ.

-Махтал! Ромашка диэн хонууга үүнэр эмтээх уонна кыраһыабай сибэкки.

Кыргыттар, ону эрэ күүппэтэх буолан, ах баран, аппаһан хааллылар.

Эбиэккэ Айыына дьиэтигэр кэлэн, ийэтин, аҕатын кытары уку-суку чэйдии олордо. Дьоно эмиэ кыраттан сылтаан, ар-бур дэһэн эрдэхтэринэ, сырдык санаа көтөн түстэ.

-Мин бүгүн “биэһи” ыллым! – кыыс киэн тутта улаханнык биллэрдэ.

-Биэһи даа?

-Кырдьык дуо?

-Кырдьык. Английскайга “биэһи” ыллым.

-Ии, оҕом сыыһа! – ийэтэ ытыһын таһынна.

-Дьэ, маладьыас, ити курдук буолуохха наада! – аҕата, саппаҕыран олорбут бэйэтэ, сирэйэ сырдыы түстэ.

Төрөппүттэрэ кыыстарын икки өттүттэн кууһан, сыллаан ыллылар. Хайҕаллаах сонунтан санаалара көнөн, кыыһырсыбыттарын умнан, эйэ-дэмнээхтик үөрэ-көтө чэйдээтилэр.

Бу күнтэн ыла Айыына олоҕо тупсан барда. Улам “түөрт”, “биэс” сыаната элбээн, оҕолор күлүү-элэк оҥостоллоро аҕыйаан, дьоно этиһэллэрэ-бурайсаллара сэдэхсийэн, кыыс “дьоллоохпун” дэнэрэ үксээтэ.

Биир күн суолга чалбах сытарын таба көрдө. Онно күлүмнэс күн уота түһэн, чаҕылыйа оонньуур эбит. Айыына тулатын одуулаан, күһүҥҥү айылҕа көмүс дуйга сууланан киэркэйбитин, салгын барахсан хурустаал тэҥэ ырааһырбытын бэлиэтээтэ. “Кырдьык да, барыта бэйэбиттэн тутулуктаах эбээт”, - кыыс ис-иһиттэн мичээрдии-мичээрдии, тыргыллар суол устун салгыы хаама турда...

 

 

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Саллаат таҥарата — ийэтэ, кэргэнэ
Сонуннар | 08.03.2024 | 09:30
Саллаат таҥарата — ийэтэ, кэргэнэ
Наталья Андреевна Охлопкованы анал байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттар олус убаастыыллар, ытыктыыллар, олох дьоруой курдук саныыллар диэни истэн баран, булан кэпсэтэргэ санаммытым уонна, чахчы да, дьоруойдар тыылга эмиэ бааллар эбит диэн санааҕа кэллим.
Хатаска саҥа спорт комплекса арылынна
Сонуннар | 13.03.2024 | 14:09
Хатаска саҥа спорт комплекса арылынна
Хатас урут даҕаны, билигин даҕаны чөл-чэгиэн дьонунан тутахсыйбатаҕа. Ол гынан баран ол туһугар усулуобуйа наадатын бары да өйдүүбүт. Иллэрээ күн, кулун тутар 12 күнүгэр, баҕа санаа туолара маннык эбит диэххэ диэри сабыс-саҥа “Дьулуур” спорт комплексын киэҥ уораҕайа аанын тэлэччи арыйда. Этиллибит кэмҥэ дьон устар сүүрүктүү хотоҕостуу субуллан, 400 миэстэлээх саала...
Норуот эмтиэкэтэ
Тускар туһан | 08.03.2024 | 12:00
Норуот эмтиэкэтэ
Аныгы үйэ буолан үгүспүт социальнай ситимнэри ааҕар, туттар, кэтиир-маныыр. Манна наадалаах, туһалаах сүбэлэр хото суруллаллар. Ону биһиги бүгүн ааҕааччыларбытыгар дьиҥнээхтии көмөлөспүт дьон суруйбуттарын, айылҕалаахтар да эппиттэрин көрөн бэчээттиэхпит. Ол эрээри, барытын туттан, туһанан испэккитигэр сүбэлиибит, бэйэҕит эккит-сииҥҥит тугу ирдиирин, быраас сүбэтин тутуһаргыт ордук.   Куртах бааһын (язва) оһордор ас туһунан Устудьуоннуу...
Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Сонуннар | 15.03.2024 | 14:00
Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Кулун тутар 15 күнүгэр Аан дойдутааҕы Утуйуу күнэ бэлиэтэнэр. ВОЗ статистикатынан, нэһилиэнньэ 10-30% кыайан утуйбакка (бессонница) эрэйдэнэр, сорох дойдуларга ити көрдөрүү 50−60%-ҥа тиийэр.