Барыта — оҕо туһугар

Кэнники сылларга судаарыстыба өттүттэн дьиэ кэргэҥҥэ, төрөппүттэргэ өйөбүл улаатта курдук. Ону кытта уһуйааннарга уонна оскуолаларга миэстэ тиийбэт балаһыанньата үөскээтэ. Өрөспүүбүлүкэ салалтата уонна куорат былааһа ити кыһалҕаны быһаарар суоллары көрдүүр.

Саха сирэ 2022-2023 сылларга оскуолалар хапытаалынай өрөмүөннэригэр уонна үөрэҕирии тэрилтэлэрин хааччыйыыга  федеральнай бүддьүөттэн 2 млрд 842 мөл. 921 тыһ. солкуобайы ылыахтаах. Өрөспүүбүлүкэ оскуолаларын 60%-на хапытаалынай өрөмүөҥҥэ наадыйар. Бу күннэргэ регионнааҕы үөрэҕирии 58 эбийиэгиттэн киин куорат 11 оскуолата хапытаалынай өрөмүөн испииһэгэр киирбитэ. Ол иһигэр – Саха политехническай лицей, Дьокуускай куораттааҕы национальнай гимназия, 10-с, 20-с, 21-с, 23-с, 27-с, 31-с, 33-с, 36-с уонна Мархатааҕы 1-гы №№-дээх оскуолалар.

«Сүүмэрдээһин түмүгүнэн 2022-2023 сыллардааҕы испииһэккэ ыйыллыбыт үөрэҕирии бары 58 эбийиэгэ киирдэ. Ити бырабыыталыстыба, Үөрэҕирии, Тутуу министиэристибэлэрин, оскуолалар уонна өрөспүүбүлүкэбит үөрэҕириигэ управлениеларын хамаанданан үлэлэрин түмүгэ буолар», – диэн бэлиэтээбитэ Ил Дархан  Айсен Николаев. Бырагыраамаҕа хапытаалынай өрөмүөн эрэ буолбакка, оскуолалары миэбэлинэн уонна тэрилинэн хааччыйыы кытта киирэр.

Санатар буоллахха, бэс ыйыгар Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин бырабыыталыстыбаҕа уонна регионнарга, тыа сирин үөрэҕирии тэрилтэлэрин чорботон, оскуолалар хапытаалынай өрөмүөннэрин анал бырагыраамаларын бэлэмнииллэригэр сорудахтаабыта. Кини Арассыыйаҕа оскуола 72%-на өрөмүөҥҥэ, оттон 10%-на хапытаалынай өрөмүөҥҥэ наадыйалларын бэлиэтээбитэ.

Манна даҕатан эттэххэ, Саха сирин үөрэҕириитин тэрилтэлэригэр 2021-2024 сылларга эбии миэстэлэри оҥоруу бырайыагын бастакы түһүмэҕин чэрчитинэн үлэ саҕаланна. Ол курдук, бу күннэргэ Дьокуускай куорат Пригороднай сэлиэнньэтин 12 №-дээх орто оскуолатыгар 326 миэстэлээх самалык тутуу бастакы сыбаайата үөрүүлээх быһыыга-майгыга түспүтэ. Былааҥҥа өссө үс итинник эбийиэк тутуута баара этиллибитэ.

«Үөрэҕирии сайдыыта» муниципальнай бырагыраама чэрчитинэн «Главстрой» МХТ сакаасчыт быһыытынан хапытаалынай өрөмүөҥҥэ күүскэ үлэлэһэр. Тэрилтэ салайааччыта Алексей Варламовы билиҥҥи туругунан ыытыллар үлэ туһунан билиһиннэрэригэр көрдөстүм.

Алексей Варламов, «Главстрой» МХТ салайааччыта:

«Үөрэҕирии сайдыыта» муниципальнай бырагыраама чэрчитинэн билиҥҥи кэмҥэ Горькай уулуссатын 98 №-гэр баар «IT-куб» киин үлэлиэхтээх дьиэтигэр  хапытаалынай өрөмүөн бара турар. Билиҥҥи кэмҥэ итинник хабааннаах аныгы технология кииннэрэ Арассыыйа үрдүнэн үлэлииллэр. Ити эбийиэккэ үлэни быйыл саҕалаабыппыт, от ыйыгар муниципальнай хантыраак түһэрсибиппит. Манна бэдэрээччит «Оптима-Строй» ХЭТ буолар, «Легион-проект» бырайыактыыр хампаанньа үлэлэһэр. Бүгүҥҥү күҥҥэ итиннэ тутар-таҥар үлэ түмүктэнэн эрэр, өрөмүөнү быйыл ахсынньы 28 күнүгэр диэри бүтэриэхтээхпит. Үөрэҕирии эйгэтин уонна «IT-куб» дьаһалтатын өттүттэн саҥа тэрил атыылаһыллан аҕалыллыахтаах.

Итини сэргэ, эмиэ  «Үөрэҕирии сайдыыта» муниципальнай бырагыраама чэрчитинэн, Дьокуускайдааҕы торговай-экономическай колледж урукку дьиэтигэр хапытаалынай өрөмүөнү ыытабыт. 1-гы  №-дээх оскуола дьиэтэ хаарбах туруктааҕынан билиниллэн, өрөмүөн бүттэҕинэ быстах болдьоххо ити эбийиэккэ көһөн үлэлиэхтээх. Онон 2022 сыл кулун тутар ыйыгар диэри үлэни түмүктүөхтээхпит. Прокуратура биһиэхэ итинник чопчу былааны туруорбута, кулун  тутар ый 1 күнүгэр үлэни булгуччу бүтэрэҕит диэн. Хантыраак түһэрсибиппит. Итиннэ эмиэ бэдэрээччик - «Оптима-Строй» ХЭТ, бырайыагы «Росстройпроект» ХЭТ оҥорбута. Өрөмүөн сыанатын чопчулуурга туһуламмыт бырайыактыыр-сметалыыр докумуон үлэтэ билигин оҥоһуллан бүттэ, экспертизаны ааһыахтаах. Итини кытта тутар-таҥар үлэ ыытыллар. Бүгүҥҥү күҥҥэ быһа холоон тутуу бэлэмэ 45 % тэҥнэһэр. Муниципальнай хантыраак болдьоҕун чэрчитинэн 2022 сыл олунньу 18 күнүгэр диэри туох баар үлэ барыта ситэн түмүктэниэхтээх. Билиҥҥитэ өрөмүөн бары этээстэргэ график быһыытынан баран иһэр. Кыратык ититии систиэмэтин холбооһуҥҥа бытаара сырыттыбыт. Матырыйаал барыта атыылаһылынна. Дьиҥэр, хапытаалынай өрөмүөн болдьоҕо олох ыгым, кылгас. Ол эрэн бэдэрээччик ыйыллыбыт кэмҥэ бүтэрээри, кулун тутар 1 күнүгэр үөрэх саҕаланарын курдук, графиктан хаалымаары, туох баар сатабылын, күүһүн ууран туран үлэлиир.

Эмиэ үөһэ этиллибит үөрэҕирии муниципальнай бырагырааматын чэрчитинэн Клара Цеткин уулуссатын 14/3 №-гэр баар оҕо уонна эрдэҕэс оҕо Киинин дьиэтигэр хапытаалынай өрөмүөнү ыытабыт. Итиннэ сүрүннээн тутуу уонна иһинээҕи коммуникация үлэтэ ирдэнэр. Манна хас даҕаны аукционы ыыппыппыт, хас да бэдэрээт тэрилтэлэрэ кыайбыттара. Онон билигин ити эбийиэккэ биэс бэдэрээччик үлэлии сылдьар. Бу сыл бүтүөр диэри барытын ситэрэн бүтэриэхтээхтэр.

Уһук Илин социальнай-экономическай сайдыытын уонна социальнай инфраструктура биир кэлим сайдыытын бырагырааматын чэрчитинэн тутар-таҥар үлэ Кангалаас бөһүөлэгин оскуола-уһуйаан эбийиэгэр ыытылла турар. Ити дьиэҕэ икки социальнай эбийиэк үлэлиир буолар – 220 миэстэлээх оскуола уонна 100 миэстэлээх уһуйаан. Эбийиэккэ үлэ түмүктэнэн эрэр, быйыл үлэҕэ киириэхтээх. Билиҥҥи туругунан «Госстройжилнадзор» Управлениетын түмүк хамыыһыйатын бара сылдьар, үлэҕэ киирэргэ көҥүл докумуону ыларга бэлэмнэнэр үлэ ыытыллар. Эбийиэги саҥа технологическай тэриллэринэн хааччыйыыга былааннаммыт эрэсииминэн 36 поставщик үлэлэһэр, кинилэри кытта хантыраак түһэрсибиппит. Бэдэрээччик – «Кинг-95» ХЭТ, үлэни кинилэр ыытан түмүктээн эрэллэр.

Бырагыраамаҕа киирбэтэх эбийиэктэргэ ыытыллар үлэ туһунан кэпсиир буоллахха, быйыл суһал үлэни «Василек» уһуйааҥҥа ыыппыппыт. Итиннэ эбийиэги бөҕөргөтөр, чөлүгэр түһэрэр үлэ барбыта.

Ити ыйыппытыҥ курдук, Дьокуускай куорат федеральнай бырагыраамаҕа кыттар. Үлэ син биир «Үөрэҕирии сайдыыта» муниципальнай бырагыраама чэрчитинэн барыаҕа, ол гынан баран федеральнай бүддьүөттэн үбүлээһиннээх. Билиҥҥи кэмҥэ киин куорат үөрэҕириитин салаата Үөрэҕирии министиэристибэтин кытта ити хайысханан үлэни ыытар. Ити этиллибит 11 оскуоланан билигин итэҕэстэри ыйар биэдэмэстэр (дефектные ведомости), өрөмүөн сыанатын чопчулуурга туһуламмыт докумуоннар оҥоһуллубуттар, сыананы быһаарар судаарыстыбаннай экспертизаны ааспыттар. Онон ити 11 эбийиэк эһиилги сыллааҕы хапытаалынай өрөмүөн былааныгар киирэн тураллар.

Арассыыйа Үөрэҕириигэ министиэристибэтин суругар олоҕуран, өрөспүүбүлүкэҕэ ити сыалга уопсайа 2 млрд 489 мөл. солк. кэриҥэ субсидия көрүллүбүт,  ол иһигэр Дьокуускай куоракка 803 мөл. солк. кэриҥэ бэриллэрэ былааннанар. Итинтэн 786 мөл. солк. федеральнай бүддьүөттэн кэлэр үбүлээһин, 17,5 мөл. солк. муниципальнай бүддьүөт кыттыгас үбүлээһинин чааһыгар харчыта. Билигин биһиги техническэй дааннайдар докумуоннарын туттубут, хонтуруолбутун саҕалыыбыт, итэҕэһи буллахпытына, этиэхтээхпит. Кэлэр сылга үбүлээһин харчыта кэллэ даҕаны, 44-с федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран, былаан быһыытынан куонкуруһунан бэдэрээччит тэрилтэлэри сүүмэрдээбитинэн барабыт уонна үөһэ этиллибит 11 оскуола хапытаалынай өрөмүөнүн саҕалыыбыт. Үбүлээһин харчыта биһиэхэ 2022 сыл саҕаланыыта – тохсунньу, олунньу ыйдарга кэлиэҕэ дии саныыбын. Онтон дьэ, эппитим курдук, аукциону саҕалыахпыт.

Быйыл, эмиэ «Үөрэҕирии сайдыыта» муниципальнай бырагыраама чэрчитинэн, 38 №-дээх сорох предметтэри дириҥэтэн үөрэтэр орто оскуолаҕа эбийиэги бөҕөргөтөр, чөлүгэр түһэрэр үлэни саҕалаатыбыт, кэлэр сылга бүтэриэхтээхпит. Итиннэ акылаат бөҕөргөтүүтэ, косметическай өрөмүөн оҥордубут. Эһиил ититии систиэмэтин уонна сантехника өттүгэр үлэлиэхпит. Үлэ былааннаммыта, сириэстибэлэр көрүллүбүттэрэ.

Чугаһынааҕы үс сыл иһигэр, 2024 сылга диэри, Саха сиригэр 36 саҥа оскуола тутуллара былааннанар. Ол иһигэр, Дьокуускай килбэйэр киинигэр турар 1-гы  №-дээх орто оскуола тутуллуохтаах. Ил Дархан Айсен Николаев,  куорат былааһын кытта бииргэ үлэлээн, 1-гы №-дээх оскуола эргэрбит дьиэтин боппуруоһун быһаарар уонна оҕолор, педагогтар үөрэнэр-үлэлиир усулуобуйаларын тэрийэр, ону сэргэ Ленин проспегар саҥа, аныгылыы оскуола бырайыагын олоххо киллэрэр сорудаҕы биэрбитэ. Куорат баһылыга Евгений Григорьев бэлиэтээбитинэн, 2022 сылтан саҥа оскуола тутуутун бырайыага саҕаланан, урукку миэстэтигэр тутуллар. Бырайыак 2024 сылга диэри оросчуоттаммыт. Саҥа оскуола дьиэтэ уруккутунааҕар улахан уонна үөрэҕирии тэрилтэлэрин ирдэбиллэригэр толору эппиэттиир буолуохтаах. 

Ил Дархан эппитинэн, судаарыстыбаннай өйөбүл уонна чааһынай партнердар баар буоланнар, өрөспүүбүлүкэҕэ саҥа оскуолалар салгыы тутуллуохтара.