05.07.2020 | 11:09

Өбүгэ ситимэ салҕанар

Ааптар: Киин Куорат
Бөлөххө киир

   Сунтаар улууһун Кириэстээх нэһилиэгэр дьикти дьарыктаах дьиэ кэргэн олорор. Ол Марианна, Юрий Васильевтар. Кинилэри Сунтаар улууһугар билбэт киһи суоҕа буолуо. Мин алаһа дьиэ хаһаайката Марианна Серкановна Васильеваны кытта билсибитим хас да сыл буолла.

Ол тухары киниттэн сөҕөрүм күн-түүн элбээн иһэр. Күн-дьыл кэмиттэн тутулуга суох улахан кэтэх хаһаайыстыбаны кэргэнинээн көрөллөр-истэллэр. Сайынын тэлгэһэлэригэр оҕуруот аһын, үүнээйи, сибэкки  арааһын олордоллор. Быыһыгар Марианна Серкановна айылҕаттан бэриллибит ураты дьоҕурунан дьоҥҥо көмөлөһөр эмчит. Быыһыгар хоһоон суруйуунан дьарыктанар, иистэнэр даҕаны. Талаан бары өттүнэн баар. Ол эрэн сорох дьоҕурдарын “сэмэйэ” бэрт буолан биллэрбэт. “”Сир түннүгэ киһи”, “хаама сылдьар энциклопедия” диэн кинини ааттыахха сөбө буолуо... Үөһэттэн бэриллибит аата Умтичаана диэн. Бу ааты социальнай ситим нөҥүө үгүстэрэ билэр буолуохтаахтар. Бассаап хонуутун устун кини ханнык эмтээх үүнээйини, туох ыарыыга туттулларын туһунан сүбэлэрэ элбэхтик тарҕанар. Кинилэр нэһилиэк киэн туттар саха биир бастыҥ ыала буолаллар. Олохтоохтор кинилэртэн холобур ыларбыт элбэх дэһэллэр. Ол курдук, айылҕа, үүнээйи, хаһаайыстыба элбэх кистэлэҥнэрин билэн, ону дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдэр ураты талааннаахтар.

  Кириэстээххэ бэлиэ түгэн

Бэс ыйын 23 күнэ. Сунтаар, Кириэстээх нэһилиэгэ.

- Бу күн нэһилиэк олохтоохторугар ураты күн буолан ааста.  Нэһилиэк үлэһит ыалыгар Юрий, Марианна Васильевтарга өбүгэ төрүт култууратын, олоҕун-дьаһаҕын, итэҕэлин, духуобунай баайын билэргэ, төрөөбүт дойдуга бэриниилээх буолууга, кэнчээри ыччаты иитиигэ улахан суолталаах бырайыактара - чуораа (ураһа) тутуллан олоххо киирдэ. Тэрээһин сиэрин-туомун Изабелла Платонова - Сыдьаайа, хаһаайка Марианна Васильева - Умтичаана оҥордулар. Ураты дьоҕурдаах, мындыр өйдөөх-санаалаах саха ыалын сүрүн дьарыктара, хаһаайыстыбалара, үтүө сүбэлэрэ улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллэр, элбэх дьон сэҥээриитин ылар.

Ураһа (чуораа) тутулунна

Марианна Серкановна Васильева - Умтичаана:

- Баҕа  санаам дьэ туолла. Бу ураһаны тутаары, уон сыл устата бэлэмнэннибит. Мин Кэбээйи Сиэгэниттэн төрүттээхпин. Ханнык баҕарар киһиэхэ төрөөбүт, киинэ түспүт сирэ өрүү сүрэҕэр, дууһатыгар чугас буоллаҕа. Сааһырдахха дойду ахтылҕана күүстээх буолар эбит. Оҕо эрдэҕинээҕи төрөөбүт сибидиэтэлистибэбэр Саккырыыр оройуона, Ламыҥха нэһилиэгэ диэн сурулла сылдьар. Урут биһиги дьоммут уваньнар, сороҕор ламут дэнэллэрэ. Сэбиэскэй былаас эбээн, эбэҥки диэҥҥэ араарбыт.Ити биир төрүттээхтэр. Төрүт өбүгэ сирбитигэр табалара аҕыйаабыт. Онно үксэ сахалар олороллор. Кэбээйиттэн ыраах олороллор. Айылҕата кыраһыабай. Хайа быыһыгар аул курдук олороллор. Онно үрүҥ көмүс хостонор. Былыр өбүгэлэрим тирии ураһаҕа олорбуттар. Билигин да Сэбээҥҥэ эвинеккэ итинник туруораллар. Ураһабытын арыйарбытыгар хотугулуу сиэринэн ыраастанныбыт, арчыланныбыт.  Сэмээр эвинегим сиэрин-туомун оҥордум. Ис тутулун туһунан этэр буоллахха, ортотугар уот оттобут, аныгы буолан муосталанан турар. Тула өттө наара олбохтордоох. Ураһабыт  ис-тас бараанын көһө сылдьар омуктар киэннэрин курдук оҥордубут. Аа-дьуо сиргэ тириилэри тэлгиэхпит. Сорох өттү газоннуохпут. Таһын араҕас профлииһинэн бүрүйдүбүт. Манан өбүгэм ситимин салҕаатым дии саныыбын.

 Хаһаайыстыба кэҥиир, түбүк элбиир

- Тыа сиригэр олорорбут быһыытынан аспыт-үөлбүт барыта бэйэбит хаһаайыстыбабытыттан кэлэр. Онон олохтоох бэйэ оҥорон таһаарар бородууксуйатынан аһаан олоробут. Саас тыаҕа тахсан, мас мастаан, кыстык саһааммытын чөкөтөбүт. Сааһыары хатыҥ сэбирдэҕин хомуйабыт. Сайын саҕаланыыта бэс субалыыбыт, тиит сутукалыыбыт. Сыл аайы дьиэм тэлгэһэтигэр арааһы барытын үүннэрэбин, олордобун. Сотору кэминэн тэлгэһэм быыһа суох күп-күөх буолуо диэн эрэнэ саныыбын. Тыа ыалын сиэринэн, дьыл хайа баҕарар кэмигэр бокуойдаммаппыт.  Санаа салайарынан сүөдэҥниир тухары сылдьа сатыыбыт. Хаһаайыстыба үлэтэ элбэх. Буолабытыгар хортуоска олордубуппут, сыыһа кыаттарбат, күн аайы ардах кэлэн түһэ турар. Экзотикалары сөбүлүүбүн. Фазаннары иитэбит, сымыыттара киһи доруобуйатыгар туһалаах. Ынахтарым төрөөн, үрүҥ ас дэлэгэй. Коза үүтүнэн кымыс оҥорон, наадыйар дьоҥҥо тарҕатабын. Эмтээх буолан, дьон былдьаһыгынан ылаллар. Тыа ыала түбүкпүт элбэх. Кыстыкпыт хата этэҥҥэ ааста. Ынах сүөһү, коза тутабыт, биир биэлээхпит. Урут иитэ сылдьан сатаммат буолбутугар тохтуу сылдьыбыппыт. Куурусса, фазан тутабыт. Быйыл саҥа пасекаланан эрэбит. Ыҥырыаны хобби гынан бэйэм көрөбүн. Манныкка киһи сынньанар эбит. Син биир тыаҕа, ойуурга сылдьар курдук. Быыһыгар эмтээх үүнээйини хомуйуунан  дьарыктанабын. Саас үүннэрбит арассаадабын удамыр сыанаҕа атыылыыбын.

Тэлгэһэбэр кустук үктэммитэ

                                (Умтичаана кэпсиир)

- Оруобуна уон сыллааҕыта бу кэмҥэ эмиэ быстах ардахтар күннэтэ түһэн ааһаллара. Тэлгэһэбит сибэккинэн симэнэн, айылҕа анаабыт кэрэ көстүүтүгэр дьүөрэлэһэн тыллан бөҕө турара. Биир үтүө күн ардах кэннэ тэлгэһэбитигэр кустук аҥаар атаҕынан үктэнэн ааспытыгар, бу миэстэҕэ ураһа туруоруохпут диэн ыра санааламмыппыт. Айыылар кэлэн ыалдьыттаан бардылар диэх курдук оччолорго санаабытым.

  Быйыл ол санаабыт туолан, бэс ыйын 23 күнүгэр Күн Ийэҕэ хайыһан сиэр-туом толорон, буруо таһааран, дэлбиргэҕэ салама ыйаан аар айылҕабытын маанылаатыбыт. Сиэри ситэрэн кулуһуҥҥа буспут толору астаах сандалыга ыалдьыттарбытын күндүлээтибит, үөрүүбүтүн үллэһиннибит. Оруобуна үс хонон баран ардах быыһыгар ас астыы туран, арай бүгүн кустук түстүн тэлгэһэбитигэр, арай бэлиэ биэрдин диэн дохсун ардах тыаһыгар санаабын эттим. Арай, көрбүтүм, тэлгэһэбитигэр кустук үктэммит. Дьэ, онтон наһаа да сөхтүбүт, үөрдүбүт, дьоллоннубут. Сэттэ өҥнөөх ситиминэн Айылҕа барахсан махталын биллэрбит курдук тэлгэһэ туоратын тухары икки атаҕынан үктэннэ, баарын биллэрдэ. Бу дьикти түгэнтэн биир бэйэм өбүгэм үгэһин салҕыыр көҥүлбүн ылбыттыы сананным, эрэлбэр эрэл, күүспэр күүс сахта.

  Хатыҥ чоҕун туһата

                           (Умтичаана сүбэтэ) - Хатыҥ чоҕун ис үллүүтүгэр, куртах быһыта тыытарыгар, куртах кислотата наһаа элбэх буоллаҕына, араас токсиннартан сүһүрдэххэ туһаныахха сөп. Куһаҕан токсин хааҥҥа киирэрин утарсыа, оборуо,онон бүөр,быар үлэтэ чэпчиэ, холестерин олус элбээтэҕинэ таһаарар. Аллергияҕа көмөлөһөр. Хатыҥ чоҕун көннөрү уоттан ылан ыстыы сылдьар улахан киһиэхэ, оҕоҕо да туһалыыр. Киһи организма ыраастанар. Туоһу көннөрү ыалдьар сиргэр саба уурунан эмтэниллэр. Хатыҥ чээрэтэ куртах бааһырыытыгар иһиллэр. Онко ыарыһах уопсай туруга тупсарыгар туһалыа. Хатыҥ сэбирдэҕинэн, бүөрүнэн эмтэнии хат дьахталларга уонна дириҥээбит бүөр ыарыылаахтарга көҥүллэммэт. Хатыҥы харыстааҥ, туһанаргытыгар наадаҕытын эрэ көрдөһөн, махтанан ылыҥ. Тускутугар туһаныҥ, доруобай буолуҥ.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Алгыстаан Аппанаас уола: «Кэскили түстүүр өбүгэ үтүө үгэһэ утумнана турдун!»
Дьон | 26.06.2025 | 10:00
Алгыстаан Аппанаас уола: «Кэскили түстүүр өбүгэ үтүө үгэһэ утумнана турдун!»
Бэс ыйа – ыһыах ыһар ый. Үрүҥ Тунах ыһыах – барыбытын түмэр, сомоҕолуур ытык тэрээһиммит. Итэҕэл уонна ыһыах туһунан Дьокуускай куорат олохтооҕо, Дархан, алгысчыт Алгыстаан Дуруһаалы кытта сэһэргэстибит. Алгысчыт санаатын, тус көрүүтүн сэҥээрэн, сэргээн ааҕаргытыгар ыҥырабыт. Алгыс тыла ураты иччилээх, күүстээх,алыптаах – Үтүө сайыҥҥы күнүнэн! Ыһыах суолтатын ааҕааччыларга кэпсээ эрэ. ...
Оҕуруот үлэтэ үчүгэй көрүүнү эрэйэр
Дьон | 04.07.2025 | 16:00
Оҕуруот үлэтэ үчүгэй көрүүнү эрэйэр
Кылгас сайыммыт барахсан сөрүүн тыалынан илгийэн, ардаҕынан балачча күндүлээн, бастакы ыйа ааһа оҕуста. Сайыҥҥы кэм тыа сирин, куорат да олохтооҕор оҕуруот, сибэкки үүннэриитин кытта ситимнээх.   Хаһыат бүгүҥҥү нүөмэригэр Дьокуускай куорат олохтооҕо, ХИФУ научнай-быыстапкалыыр комплексын инсектарийын сэбиэдиссэйэ Нюргуна Нюргуновна Килибееваттан оҕуруот көрүүтүгэр сүбэлэри ылыаҕыҥ: Баҕа санааттан саҕаламмыта Ис-испиттэн баҕаран туран 1990...
Өбүгэ быстыспат ситимэ
Сонуннар | 28.06.2025 | 16:00
Өбүгэ быстыспат ситимэ
Биһиги, Никииппэрэптэр киэҥ аймах, Горнай улууһун Бэрдьигэстээҕэр 6 оҕолоох, 2 иитийэх уоллаах Мария Алексеевна Алексеева, Афанасий Николаевич Никифоровтар улахан дьиэ кэргэннэригэр истиҥ тапталга сууланан улааппыппыт, ыал буолан, оҕо төрөтөн, сиэн ыччаттарданан, тэнийэн олоробут.   Быйыл бэс ыйын саҥатыгар өбүгэбит Моруот Ньукулай төрөөбүтэ 165 сылын туолуутугар, олорон ааспыт дойдутугар – Алын Бүлүү...
Былыргы чороон абылыыр күүһэ туохха сытарый?
Дьон | 04.07.2025 | 13:00
Былыргы чороон абылыыр күүһэ туохха сытарый?
Өбүгэ иһитин сөргүтүү үлэтэ утумнаахтык ыытыллар. Маныаха норуот маастардара улахан оруоллаахтар. Былыргы уустар ньымаларын хаҥатааччы уус Василий Лопатин бүгүн «Киин куорат» ааҕааччыларыгар  уус идэтигэр удьуордааһын, Ил Дархан Айсен Николаев үлэҕинэн оҥорбут чороонун туһунан кэпсиир, мас иһити харайыыга сүмэлээх сүбэтин үллэстэр.   – Үтүө күнүнэн, Василий Васильевич! Өбүгэттэн тардыллар ситим хас биирдиибит...