29.07.2021 | 10:00

Айманыылаах Олимпиада

Айманыылаах Олимпиада
Ааптар: Иван Ушницкай
Бөлөххө киир

Улахан түһүлгэ түбүктээх. Экономикаҕа охсуулаах дуу, барыстаах буолара дуу биллибэтин үрдүнэн тэрийэри былдьаһан туран ылына сатыыллар. Ол ханныгын да иһин    дойду инфраструктуратын, тутуутун, суолун-ииһин, транспорын  тупсарарга, аатын биллэрэргэ, туризмы, бизнеһы кэҥэтэргэ, сервиһи  сайыннарарга үтүө сабыдыаллаах.  Сатабыллаах  американецтар обургулар атын сирдэргэ олимпиадаларга кытта тендэри кыайан, ордук тв биэриилэри   тус хампаанньалара  монополистаан  күннүүллэр. Онон Лос- Анжелес--1984 с. оонньууларыгар өссө барыһырбыттара. Канада 1976 сыллааҕы Монреаллааҕы оонньууну ыытарыгар ылбыт иэһин  32 сыл устата нэһиилэ төлөөбүтэ.

 

Ночооттон ол-бу огдолуйда 

Элбэх баай дьонноох японецтар хармаан хаҥатынарга суоттаммыттара табыллыбата. Тэрийэр кэмитиэт салайааччыта Тосиро Муто отчуоттуурунан ХХХII-c оонньуулары ыытарга 2020 сылга 12,6 млрд. $ бюджет оҥоһуллубута. Итиннэ олимпиада пандемияттан көһөн,  көрөөччүтэ суох ыытыынан бюджет ночоото 22% элбээн – 15,4 млрд. $ тиийбит. Онуоха МОК инвестицията  1,5 млрд. Итини таһынан рекламщиктар, сувенирщиктар, аһынан хааччыйааччылар, гостиницалар хааччахтан хапчайдылар. Билиэттэн суоттаммыттар ытыстарын сотуннулар.  Инвестор,   спонсор аҕыйаата.

Олохтоохтор мэлдьи кэриэтэ 70-80-ча, сороҕор онтон тахса бырыһыаннара  олимпиаданы дойдуларыгар ыытары утараллар. Уулуссаларга бэҕэһээҥҥэ диэри оонньууну тохтоторго бырачыастаан тыһыынчанан мустан ыһыытыыллар-хаһыытыыллар. Туохтааҕар да кэлбит дьон ыарыыны аҕалан, доруобуйабытын  айгыратыахтара диэн сэрэхэчийэллэр.

 

Дойдуга кыайыыны аҕалыы төлөбүрэ

Арассыыйаттан миэстэлэспиттэргэ федеральнай   спорт министиэристибэтин коллегията   боруонса призердарга 1,7 мөлүйүөн солк, үрүҥ көмүһү аҕалбыттарга — 2,5 мөлүйүөнү, чемпионнарга  — түөрт мөлүйүөнү биэрэргэ быһаарбыта. Ону таһынан миниистир Олег Матыцин сыл устата үрдүк көрдөрүүлэммиттэргэ ыйга 52 тыһыынча солкуобайдаах Арассыыйа бэрэсидьиэнин истипиэндийэлэрэ, бырабыыталыстыба наҕараадалара ананыаҕа диэбитэ.

Токио-2020 мэтээллээхтэргэ олимпиецтары өйүүр чааһынай (директордарын сэбиэтигэр Роман Абрамович, Алишер Усманов, Виктор Вексельберг, Андрей Бокарев уо.д.а. курдук баай меценаттардаах) фонда  бэлэхтэри туттарыа. Регионнар, спорт уопсастыбалара  эмиэ бэйэлэрин көрүүлэринэн массыына, квартира, харчынан анааһыннары оҥоруохтара. Холобур, Пхенчханнааҕы  Олимпиада призерыгар хайыһардьыттарга Денис Спицовка уонна  Александр Большуновка  Тюмень уобалаһын губернатора 5-тии мөлүйүөн солк уонна квартира биэрэр сертификаттары туттарбыта. 

Тоҕус сыллааҕыта Арассыыйа чемпионнарыгар 125 тыһ. $ туттарбыта, билигин  2,5 төгүл кыранан —54,5 тыһ. $-нан көөчүктээтэ.

 

Бириис – долларынан ... ынаҕынан

Кыайыыга сорох дойдулар:  холобур, Швеция, Норвегия, Хорватия уо.д.а.  судаарыстыба хааһынатыттан биир да харчыны көрбөттөр. Великобритания бырабыыталыстыбата чемпиону көннөрү эҕэрдэлээн, почта мааркатыгар мөссүөнүн оҥотторуунан муҥурданар.

 Индияҕа  кыайбыты веногунан симээн, таһаҕас тиэйэр массыына кэбиинэтин үрдүгэр олордон төттөрү-таары сүүрдэн,  куусабыгар арааһы бэлэх быраҕаллар. Кинилэр итэҕэллэринэн күн анныгар куһаҕаны оҥордоххуна, аныгы үөскээһиҥҥэр кыыл буолаҕын. Оттон үчүгэйгэ кыттыстахха, үрдүкү каста дьахтарыттан төрүүгүн. Итинниктэн спорт геройа син биир байар диэн, киниэхэ судаарыстыба урут тренер үлэтинэн хааччыйыыны эрэ эрэннэрэрэ. Быйыл бырабыыталыстыбалара “Токио-2020” кыһыл көмүһүгэр  100 тыһ. $ биэрбит. 

Баай тэрилтэлэрдээх  дойдулартан ким да барыан баҕарбат. Рекламаҕа менеджер эбэтэр агент ханнык да эйгэҕэ, тахсан эрэр сулуска, корпорацияҕа, хампаанньаҕа, фирмаҕа да барыстаах   контрактары оҥороро кэскилин биллэҕинэ, онно сыһыаннаах дьону тутуу былдьаһан сүгүн олордубат.  Табыллыбыт аата сураҕыран профспорка, бизнескэ аартыга аһыллар. Ол үрдүнэн бырабыыталыстыбалара эмиэ эпсэр. ХХХII-с оонньууларга бастакы миэстэҕэ:

Австрия -- 35 тыһ. евро,

Дания -- 13 тыһ. евро,

Германия -- 22 тыһ. $, 

Канада - 15 тыһ. $.  көрдө.

Олимпийскай наҕарааданы  сыаналааһыҥҥа кэнники лидеринэн Сингапур буолла. Урукку өттүгэр бу Азия эмискэ килэйбит дойдутуттан биир эрэ киһи миэстэлэһэн—буолаары буолан чемпионнаан турар. Ол харбааһыҥҥа бастаабыт Джозеф Скулинг биэс сыллааҕыта ылбыт биир мөлүйүөн долларыттан  федерациятыгар бэрсибитэ. Токиоттан   сингапурецтар кыһыл көмүс мэтээли аҕаллахтарына, тута  миллионер буолаары балайда лицензияны ылбыттара.

Туохха барытыгар  ситиһиилэммэтэх дойду аатын ааттата сатыыр. Кыайыыга  элбэх претенденнээхтэр наһаа элбэх бирииһи эрэннэрэртэн сэрэхэдьийэллэр. АХШ кыһыл көмүһүн ахсаанынан кэнники алта олимпиадаттан биэһигэр бастаабыта. Киниэхэ спонсора, контрактаһааччыта да элбэх. Спорка штаттар,  университеттар, кулууптар өйөбүллэрэ улахан, лаппа эбэллэр. Онон судаарыстыбаттан гонорары үрдэтэ сатаабат. Бу сырыыга бастакы миэстэҕэ –  37,5 тыһ. $ анаата.

 

Китай да гонорарын эппэтэ – олимпийскай чемпион ити дойдуттан  37,5 тыһ. $ ыларга суоттанар.

Олимпиядаҕа миэстэлэспиттэргэ ЮАР, Австралия, Новай Зеландия уо.д.а. дойдулар харчы оннугар бириистэри уонна массыыналары  биэриэхтэрэ.  

Африка  уонна Киин Америка спортсмена кыайдаҕына национальнай геройунан биллэрэн, кинини чиэстээн массыынаҕа тиэйэ сылдьан, даллаҥнаан-далбаатаан үҥкүүлээн уруйдууллар, өйдөбүннүк бэлэх туттараллар,   сир аныыллар. 

Оттон Нигерия уонна Сенегал бырабыыталыстыбалара бастыҥ спортсменнарыгар  ... ынах биэрэр.

 

Уу-харчыны түҥэтиигэ урукку Союзнай өрөспүүбүлүкэлэр “кыһыл көмүһү” Арассыыйаттан ордук сыаналаатылар – долларга таһаардахха маннык:

Казахстан - 250 тыһ.  

Азербайджан - 248 тыһ.

Узбекистан - 200 тыһ.  

Молдова –166 тыһ.

Литва –136 тыһ.

Беларусь - 129  тыһ.

Украина –125 тыһ.

Эстония - 125 тыһ.

Кыргызстан - 119 тыһ.

Арассыыйа - 54  тыһ.

Армения -  50 тыһ.

Таджикистан - 27 тыһ.

Прибалтикалар  аҕыс миэстэҕэ киирбиттэргэ уу-харчыны таһынан, холобур, Литва олимпийскай призердарыгар BMW саҥа моделларын аҕаларга бэлэмин эттэ. Грузия чемпионун гонорарыгар саҥа массыыналыырга холбуу суумата –322 тыһ. кэриҥэ доллары төлүүр.

 

Бэҕэһээ эр киһи—бүгүн дьахтар...

Олимпийскай чемпион – призер буолуунан байан-тайан олоххун оҥостоҕун. Киһи-аймах саамай улахан түһүлгэтигэр кыайар туһуттан сорохтор тугу да кэрэйбэттэр.

Киһи быраабын күөмчүлээбэт аатыраары спорт түһүлгэлэргэ секс-тесткэ бэрэбиэркэтигэр сөп түбэһэргинэн ханнык бөлөххө күрэхтэһэриҥ быһаарылларынан   трансгендер-спортсмен ахсаана элбээн иһэр. ХХХII-с оонньууларга 142  киирэрэ көҥүллэннэ. Кэрэ аҥаар эр дьоннуун холоһон туох туһаны ылар?   Урукку эр киһи дьахталларга киирдэҕинэ, төһө да бюстгальтер, кылгас дьууппа кэттэр,   да син-биир былчыҥа, көрүҥэ модороон. Күүс күрэхтэһиитигэр кыайарга кыаҕа улаата түһэрэ биллэр.  

 

Арассыыйаларга сыһыан ыарахан

Олимпийскай дэриэбинэ тула тимир сиэккэ күрүө. Ол иһигэр туора киһини чугаһаппаттар.  Кыттааччылары да күрэхтэһиилэрин биэс хонук инниттэн эрэ бэрэбиэркэ бөҕөнөн аһараллар.  Ити “концлааҕырга” майгыннаабыт дэриэбинэҕэ Арассыыйа Токио олимпийскай дэриэбинэтигэр барыта 335 спортсмены уонна 70 медигы киллэриэхтээх. Хас биирдиилэригэр  эпикировканы уо.д.а. аахпакка, авиабилиэттэригэр кытта холбуу аахтахха  аҥаардас транспортка, үстэ аһыылларыгар, хонуктарыгар ортотунан 300 тыһыынча солк. төлөбүргэ  түөртүү-биэстии  олоппостоох, оччо “антисекс” оронноох (биирдии эрэ киһини уйар-батарар   кыараҕас хордуонтан оҥоһуллубут)  хосторго түһэрбиттэр. Сибээс ханнык да көрүҥэ, оннооҕор тв, холодильник  суох. Туалет, баанна уопсай. Биэс сыллааҕыта дьадаҥы Риоҕа вайфайдаах, холодильниктаах, куукуналаах, толору санузеллаах иккилии миэстэлээх нүөмэрдэрдэригэр төлөбүрүн биир олимпиец пакета ыраах рейс авиабилиэтин ааҕан туран, 50 тыһыынча солкуобайынан чэпчэки этэ. Дьоппуоннар хобдох гостиницаларыттан ханныкка кыттааччыны хас биирдиилэрин дьарыгын, күрэхтэһиитин  расписаниетын көрөн тахсыыны көҥүллүүллэр. Арассыыйаларга ураты манабыл. Күн аайы доруобуйа бэрэбиэркэтиттэн  атыттартан  ковидка анализтарынан  олимпийскай лицензиялаах кэлбиттэртэн 150 спортсмен үүрүллүбүт. Хата, биһиэннэрэ билиҥҥитэ этэҥҥэлэр.

Аан дойдутааҕы допины бобор тэрилтэ ВАДА  Арассыыйатааҕы салаата  РУСАДА кэмигэр допиҥҥа анализтары, докумуоннары, отчуоту   оҥорботоҕуттан, дойдубут хамаандатын олох да киллэримээри сордообута.  “РОК” (Олимпийский комитет Россия) диэн ааттанан киирэрбитин  көҥүллээбиттэригэр – үөрүү. Ол да буоллар син–биир кыһыы: биһиги эрэ дойдубут  бэлиэтэ (символа) былааҕа, дьаралыга (гербэтэ) гостиница иһигэр эрэ көҥүллэнэр. Дэриэбинэҕэ оннооҕор сымнаҕас эһэ куукуланы “миэхэ дьолу, кыайыыны аҕалар” диэн илдьэ сылдьаары гыммыт спортсментан  нуучча бэлиэтэ диэн суумкатыгар уктарбыттар. Атын хас да дойдуларга куораттарын былаахтара, дьаралыктара ити кыыл ойуулаах. Нуучча сирэ, омуктара ССРС саҕаттан аан дойду, киһи-аймах, чуолаан олимпийскай хамсааһыҥҥа, спорт сайдыытыгар аарыма оруолун да саныа эбиттэр. Онон дойдуларын чиэһин көмүскээччилэргэ   усулуобуйаларын тупсарарга эбии төлөбүргэ  национальнай олимпийскай кэмитиэттэн, спонсордартан  анаммыт харчы ороскуота тиийбэт, бэйэлэрин хармааннарыттан тутталлар. 

Допины бэрэбиэркэлээччилэр Рио олимпиадатыгар биһиги Лебедевпытын атыттартан биир саамай эрэйдээбиттэрэ. Бу сырыыга фехтовальщиктарбытын сарсыныгар сарсыардаттан күрэхтэһээри сырыттахтарына, аһаабыккыт диэн, аччыктатан, түүн иккигэ диэри,  знаменоцпытын София Великаяны түүн үскэ диэри  эрэйдээбиттэр...

Ол кэннэ хайа ньиэрбэлээх утуйуой?  Великая гостиницатыгар түөркэ кэлэн нуктаат, биэстэн туран бэлэмнэнэн, финалга дьоһуннук кииристэ.

 

Сорук –үһүс миэстэ

РФ спордун миниистирэ Олег Матыцин дойдубут дьоно хантан сылдьалларын биллилэр да мэһэйдэһэллэрин суоттаан, Арассыыйатааҕы олимпийскай кэмитиэт хамаандата уопсай түмүккэ кыһыл көмүс мэтээл ахсаанынан ааҕыы таблицатыгар  бэһистэн аллараа хаалбакка, үһүс миэстэҕэ тахсарыгар сорук туруорбута. Билиҥҥитэ олохтоохтор дьиэлэригэр хаһааҥҥытааҕар да үчүгэйдик кыттан эрэллэр. Ол гынан дзю-доҕа ойуччу этилэр эрээри, татамиларыгар таралыс гыныылара элбээтэ. Кинилэр бэйэлээхтэр нацкөрүҥнэригэр бырахтарыыларга киирэн биэрдилэр. Гимнастикаҕа бастыыр да буолаллара, оччото суохтар. Кыһыл көмүс мэтээллэрэ элбэҕинэн билиҥҥитэ Япония, АХШ, Китай үрдүк кэккэҕэ үөһээ-аллараа түсүһэллэр. Арассыыйа төһө да баттана сырыттар төрдүс миэстэҕэ таҕыста. Кыһыл көмүспүт уончаҕа чугаһыахча. Урукку курдук тустууктарга эрэнэ кэтэһэбит.  Кинилэр киирсиилэрэ греко-римскэйгэ аныгы ый 2,  көҥүлгэ 5 күннэриттэн саҕаланыа.  Олимпиада хайа да күрэхтэһиитээҕэр соһуччу түгэнэ элбэх буолар. Бастакы күннэргэ ытааччыларбыт, фехтовальщиктарбыт маладьыастаатылар. Спортивнай  гимнастарбыт хамаанданан  РФ 25 сыл ылбатах кыһыл көмүһүн кыл-мүччү туттаран төрдүөн кэтэр чиэскэ тигистилэр. Кинилэр бачыымнарын гимнасткалар эрэллээхтик өйөөтүлэр. Тхэквондо историятыгар Арассыыйа олимпиадаҕа бастыы илигэ.  Бу саҥатык көрүҥҥэ икки нуучча утарсааччыларынааҕар ордук элбэх табыыны оҥордулар.

Бэҕэһээ күнүскү түмүгүнэн лидердэр мэтээллэрин ахсаана:

Япония  11 кыһыл көмүс +4 үрүҥ көмүс+5 боруонса=20:

АХШ 10+10+9=29:

Кытай 10+5+8= 23;

РОК (РФ) 7+8+4= 19;

Австралия 6+1+8=15.

Салгыы Великобритания – 5, Соҕуруу Корея, Франция – үстүү, 5 дойду – иккилии, 9 дойду – биирдии кыһыл көмүс мэтээллээхтэр

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Саллаат таҥарата — ийэтэ, кэргэнэ
Сонуннар | 08.03.2024 | 09:30
Саллаат таҥарата — ийэтэ, кэргэнэ
Наталья Андреевна Охлопкованы анал байыаннай дьайыыга сылдьар уолаттар олус убаастыыллар, ытыктыыллар, олох дьоруой курдук саныыллар диэни истэн баран, булан кэпсэтэргэ санаммытым уонна, чахчы да, дьоруойдар тыылга эмиэ бааллар эбит диэн санааҕа кэллим.
Хатаска саҥа спорт комплекса арылынна
Сонуннар | 13.03.2024 | 14:09
Хатаска саҥа спорт комплекса арылынна
Хатас урут даҕаны, билигин даҕаны чөл-чэгиэн дьонунан тутахсыйбатаҕа. Ол гынан баран ол туһугар усулуобуйа наадатын бары да өйдүүбүт. Иллэрээ күн, кулун тутар 12 күнүгэр, баҕа санаа туолара маннык эбит диэххэ диэри сабыс-саҥа “Дьулуур” спорт комплексын киэҥ уораҕайа аанын тэлэччи арыйда. Этиллибит кэмҥэ дьон устар сүүрүктүү хотоҕостуу субуллан, 400 миэстэлээх саала...
Норуот эмтиэкэтэ
Тускар туһан | 08.03.2024 | 12:00
Норуот эмтиэкэтэ
Аныгы үйэ буолан үгүспүт социальнай ситимнэри ааҕар, туттар, кэтиир-маныыр. Манна наадалаах, туһалаах сүбэлэр хото суруллаллар. Ону биһиги бүгүн ааҕааччыларбытыгар дьиҥнээхтии көмөлөспүт дьон суруйбуттарын, айылҕалаахтар да эппиттэрин көрөн бэчээттиэхпит. Ол эрээри, барытын туттан, туһанан испэккитигэр сүбэлиибит, бэйэҕит эккит-сииҥҥит тугу ирдиирин, быраас сүбэтин тутуһаргыт ордук.   Куртах бааһын (язва) оһордор ас туһунан Устудьуоннуу...
Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Сонуннар | 15.03.2024 | 14:00
Утуйуу хаачыстыбата улахан суолталаах
Кулун тутар 15 күнүгэр Аан дойдутааҕы Утуйуу күнэ бэлиэтэнэр. ВОЗ статистикатынан, нэһилиэнньэ 10-30% кыайан утуйбакка (бессонница) эрэйдэнэр, сорох дойдуларга ити көрдөрүү 50−60%-ҥа тиийэр.