25.06.2020 | 10:11

Арассыыйа тутула өссө бөҕөргүүр

Арассыыйа тутула өссө бөҕөргүүр
Ааптар: Киин Куорат
Бөлөххө киир

Андрей Находкин, СӨ Ил Түмэнигэр тыа сиригэр уонна аграрнай политикаҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, норуот дьокутаата:

– Саамай сүрүнэ, баар уустук балаһыанньаны учуоттаан, туох-баар сэрэхтээх буолуу миэрэлэрин тутуһан, куоластааһыҥҥа бүттүүн кыттыахпытын наада. Сахабыт сиригэр Ил Дархаммыт Айсен Сергеевич Николаевтан саҕалаан,  бэлиитиктэр, политологтар, экспертэр, быраабы үөрэтээччилэр, уопсастыбанньыктар, суруналыыстар, ытыктабыллаах дьоммут, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо ‒ бары санааларын аһаҕастык, сиһилии эттилэр, хас биирдии саҥа ыстатыйаҕа сөптөөх ырытыы оҥоһулунна. Үгүстэр быһаарынан олороллор.

Билигин биһиги бары быыбардыыр учаастактарбытыгар тиийэн, ол сыһыаммытын биллэрэрбит эрэ хаалла. Ол эппиэтинэһи ылыныы диэн буолар. Туораттан сиилээччи эбэтэр көннөрү өйөөччү, көрөөччү быһыытынан буолбакка, дойду саамай улахан политическай түгэнигэр тус бэйэбитинэн кыттыы.

Саха сирэ Улуу Арассыыйа састаабыгар киирбиппит 400-чэ сыл буолла. Ол тухары араспаанньалыын, ааттыын-суоллуун, үгэстэрдиин, тыллыын-өстүүн биир норуот буоллубут, атын аналбыт да суох. Ити тухары биһиги билэбит ‒ Арассыыйа устуоруйата судургута суох дьылҕалаах. Оннооҕор бу биир киһи үйэтигэр тэҥнэһэр 80 эрэ сылы да ылан көрдөххө: алдьатыылаах сэрии, чөлүгэр түһэрэр күргүөмнээх, күүстээх үлэ кэмэ, социализм өрөгөйдөөһүнэ, ол кэнниттэн ыһыллыы-тоҕуллуу, дьалхааннаах “тоҕуһуонустар”, уопсайы чааһынайга үллэстии, Аан дойдутааҕы ырыынак экэниэмикэтин тиһилигэр киирии… Бу этиллибит кэмнэри ортотунан ааспыт, үлэлээбит-хамсаабыт, билигин да үлэлии-хамсыы сылдьар көлүөнэ барытын тэҥнээн көрөр, билиҥҥи олоҕу ким эрэ сирэр-талар, ылынар-ылыммат, ким эрэ сэҥээрэр-биһириир. Барыта тэҥнэбилгэ көстөр. Онтон сылтаан араас тыл-өс, өйдөспөт буолуу, айдаарыы, нөҥүө-маҥаа түһүү тахсар. Ордук бу интэриниэт үйэтигэр. Ким тугу суруйара, санаатын аһаҕастык этэрэ көҥүлэ.

Ол эрээри, дойдубут араас уустук уларыйыылаах, түһүүлээх-тахсыылаах  кэмнэрин көрбөтөх, кэлиҥҥи 20‒25 сылларга олорор, үүт-тураан, сэриитэ-охсуһуута суох кэмҥэ, биир күдьүстүк үөрэнэр, үлэлиир  көлүөнэ тахсан эрэр. Саҥа көлүөнэ. Бу биһиги бэйэлээх бэйэбит ыччаппыт, кэлэр кэскилбит, үүнэр көлүөнэбит, эрэлбит.  Бу дьон үлэһит буолар, кинилэр дьиэ-уот тэринэр, норуот хаһаайыстыбатын, урбаан араас салааларыгар үүнү-тэһиини тутар кэмнэрэ – билиҥҥи бириэмэ. Саҥалыы тыынынан, саҥалыы көрүүнэн, саҥалыы салайтаран. Саҥардыллыбыт Конституциялаах.

1993 сыллаахха ылыныллыбыт Төрүт сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэр уолдьаста, олох биир сиргэ турбат, аан дойдуга ити кылгас кэм иһигэр сорох өйдөбүллэр “атахтан төбөҕө” эргийдилэр. Холобур, дьиэ кэргэн, ыал буолуу сыаннастара, сэрииттэн тэскилээн норуоттар сиртэн сиргэ күүстэринэн көһүүлэрэ, тугу барытын харчынан кэмнээһин, устуоруйаны токурутуу… Барытын көрө-истэ олоробут, туох буола турарын. Итини таһынан 1993 сыллар иннилэригэр-кэннилэригэр “тимир быыһы арыйан аан дойдутааҕы сыһыаҥҥа” киирээрибит, Конституциябыт сорох ыстатыйаларын онно сөп түбэһиннэрбиппит, арҕааҥҥы “доҕотторбут” сүбэлээннэр “сымнатан” биэрбиппит да баар суол, мэлдьэх буолбатах. Ити “сүбэһиттэр” билигин да суох буолбатахтар, Конституцияҕа киириэхтээх саҥа ыстатыйалар Арассыыйа судаарыстыбатын тутулун бөҕөргөтөр, норуоту түмэр түгэннэрин утаран, араастаан уларытан, дьоҥҥо сыыһа өйдөбүлү биэрэ сатыыллар, хайдыһыыны таһаараллар.

Төрүт сокуоммутугар киирэр уларытыылар биһиги дойдубутун күүстээх держава быһыытынан өссө бөҕөргөтөр дьылҕалаахтарын өйдөөн туран, үгүстэр өйүөхтэрэ диэн бүк эрэллээхпин. Санаан да көрдөххө, хайа салайааччы, хайа киһи, төрөппүт  дойдубут  ыһылларыгар-тоҕулларыгар, мөлтүүрүгэр баҕарыай, олорор мутугун кэрдиниэй?!  Аан дойду экономическай, политическай систиэмэтэ олус күүскэ уларыйда, сороҕор сатарыйда да диэххэ сөп, өссө туох-туох буолан иһиэ биллибэт. Онтон барытыттан көмүскэллээх буолуубут – күүстээх, дьиэк киллэрбэт Төрүт сокуоммут ‒ Конституциябыт!

Кэмниэ кэнэҕэс, хомнуо-хойут олох саҥа Төрүт сокуон ‒ Конституция оҥоһуллуутугар бу уларыйыылар бастакы олук буолуохтара дии саныыбын.

Сөпкө быһаарыммыппытын кэм бэйэтэ көрдөрүөҕэ.

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Үлэ олоҕу киэргэтэр, дьарык киһини сайыннарар
Дьон | 14.09.2023 | 12:00
Үлэ олоҕу киэргэтэр, дьарык киһини сайыннарар
Быйыл Таатта нэһилиэгин олохтоохторо, үлэни өрө туппут Екатерина, Михаил Бурнашевтар ыал буолбуттара үйэ аҥаара буолла. Хаһыат бүгүҥҥү нүөмэригэр дьиэ кэргэн истиҥ ийэтин, эйэҕэс эбэтин кытта сэһэргэһиибитин ааҕыҥ.
Дария Маркова:  «Сахам омуга кэтит кэскиллэниэ, уһун тускулланыа»
Дьон | 20.09.2023 | 18:00
Дария Маркова: «Сахам омуга кэтит кэскиллэниэ, уһун тускулланыа»
Туһунан, ураты өйдөөх-санаалаах, кэскиллээх, инникигэ эрэллээх, дойдум туһа диэн көмөҕө инники күөҥҥэ сылдьар ыччат, эдэр дьон баалларыттан киһи эрэ үөрэр, санаата көтөҕүллэр. Үгүс киһи билиҥҥи ыччаты мөҕөр-этэр да, тулабытын көрүннэххэ, дойдубутун тутан хаалыах, чөл толкуйдаах, булугас өйдөөх, күүстээх санаалаах оҕолорбут элбэхтэр эбээт. Мин биир оннук эдэр киһини, “Аламай” аһымал пуонда...
Грипп уонна ОРВИ ыарыыларын утары сэрэтэр миэрэлэри дьүүллэстилэр
Сонуннар | 15.09.2023 | 13:00
Грипп уонна ОРВИ ыарыыларын утары сэрэтэр миэрэлэри дьүүллэстилэр
Куорат баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы Наталья Степанова Олохтоох дьаһалта санитарнай-эпидемиологическэй хамыыһыйатын мунньаҕын ыытта диэн Олохтоох дьаһалта пресс-сулууспата иһитиннэрдэ.
Йога олоҕу уларытар күүһэ
Дьон | 15.09.2023 | 12:00
Йога олоҕу уларытар күүһэ
Аныгы балысхан сайдыылаах үйэҕэ туох барыта көрүөх бэтэрээ өттүгэр уларыйар-тэлэрийэр. Тас эйгэ дьайыытыгар баһыйтаран, бириэмэ сырсыытыгар сылдьан, сорох киһи бэйэтин көрүммэт, онтон сылтаан ис туруга ыһыллар, ыарыыга түргэнник бэринэр.