Биэрэпис-2021 саҕаланна!

Нэһилиэнньэ биэрэпиһин сүрүн түһүмэҕэ алтынньы 15 күнүттэн саҕаланна уонна сэтинньи 14-гэр диэри түмүктэниэхтээх.

Быйылгыттан биэрэпиһи икки ньыманан ааһыахха сөп буолла — биэрэпис ыытар дьон дьиэҕэ кэлэн толоруохтарын эбэтэр «Госуслуги» судаарыстыбаннай өҥө порталын нөҥүө. Маны сэргэ, «Мин докумуоннарым» кииннэр нөҥүө эбэтэр биэрэпиһи ыытар анал пууннарга тиийэн кыттыыны ылыахха эмиэ сөп.

Бүтүн Арассыыйатааҕы биэрэпис Саха сиригэр. 1897 сыл.

1897 сыл тохсунньутугар Арассыыйа империятыгар аан бастаан нэһилиэнньэ биэрэпиһэ саҕаламмыта. Арассыыйа үрдүнэн биэрэпис түмүгэ 89 томнаах. Оччолорго дойдуну Николай II салайар этэ.

Бу биэрэпис түмүгүнэн Саха уобалаһын нэһилиэнньэтин ахсаана 269880 киһи, ол иһигэр 139597 эр киһи уонна 130283 дьахтар. Уокуруктарынан нэһилиэнньэ ахсаана маннык эбит:

Якутскай (Дьокуускай куорат) -  143 567 киһи (71837 эр киһи уонна  71730 дьахтар);

 Бүлүү оройуоннара – 67942 киһи (33199 эр киһи уонна 34743 дьахтар);

Өлүөхүмэ – 36227 киһи (23537 эр киһи уонна12690 дьахтар);

Дьааҥы – 14259 киһи (7154 эр киһи уонна 7105 дьахтар);

Халыма – 7885 киһи (3870 эр киһи уонна 4015 дьахтар).

Омугунан:

Сахалар – 221 467 киһи (82,06%);

Нууччалар (украинецтар, белорустар) – 30 807 киһи (11,41%);

Тунгустар – 11 647 киһи (4,31%);

Татардар – 1 565 киһи (0,58%);

Чукчалар – 1 558 киһи (0,58%);

Юкагирдар – 9 48 киһи (0,35%);

Еврейдэр - 632 киһи (0,23%);

Поляктар - 427 киһи (0,16%);

Башкирдар уонна атын норуоттар – 227 киһи (0,08%).

Сахалар ортолоругар үөрэхтээх киһи ахсаана баара-суоҕа 1488 эбит, ону бырыһыаҥҥа таһаардахха -  0,7% эрэ . Уобалас уокуруктарынан маннык: Дьокуускай – 0,7, Бүлүү - 0,3, Өлүөхүмэ - 2,4, Дьааҥы- 0,5 уонна Халыма 0,6.

1897 сыллааҕы биэрэпис көрдөрөрүнэн, уобаласка 46 омук бэрэстэбиитэлэ олорбут.

Ааҕыы улахан суолталаах

Биэрэпис хаачыстыбата сөпкө ааҕыыттан тутулуктааҕа. Үөрэхтээх дьон эрэ сатаан ааҕар, суоттуур эбиттэрэ. Саха уобалаһыгар 1897 сыллааҕы биэрэпискэ барыта 331 киһи үлэлээбит. Ааҕааччынан сүрүннээн учууталлар уонна политсыылынайдар сылдьыбыттар.

Сүрүн дьарык – тыа хаһаайыстыбата

Биэрэпис көрдөрөрүнэн, нэһилиэнньэ баһыйар өттө (86,96%) тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар эбит. Ол курдук, ынах, сылгы, таба ииттэн олорбуттар. Уобалас соҕуруу уокуруктарыгар сири оҥорууну баһылаабыттар, онно нэһилиэнньэ 6,53 %-на үлэлээбит.

Ийэ тыл сүдү күүһэ

Олохтоох нэһилиэнньэ 100% ийэ тылын тутан сылдьара. Нууччалыы төрдүттэн билбэтэ.

Биэрэпис туһунан интэриэһинэй чахчылар

Сойуустааҕы биэрэпис

Бастакы Бүтүн Сойуустааҕы нэһилиэнньэ биэрэпиһэ 1926 сыл ахсынньы 17 күнүгэр саҕаламмыт уонна куораттарга 7 күн устата барбыт.

1939 сыллааҕы Бүтүн Сойуустааҕы биэрэпис түмүктэрэ ситэри оҥоһуллубатахтар. Бу кэмҥэ оруобуна Аҕа дойду Улуу сэриитэ саҕаламмыт. Толору түмүктэрэ 1992 сыллаахха эрэ бэчээттэммиттэрэ.

1989 сыллааҕы биэрэпискэ сүрүн болҕомто ыал дьоҥҥо ууруллубут. Оччолорго дойду үрдүнэн 256 мөл. кэриҥэ киһи ыал буолан олорбут, ол эбэтэр нэһилиэнньэ 89 %-на оҕо төрөтөн, дьиэ туттан ньир-бааччы олохтоох диэн түмүк тахсыбыт. Сулумах дьон ахсаана кыра эбит.