Норуот эмтиэкэтэ

Аныгы үйэ буолан үгүспүт социальнай ситимнэри ааҕар, туттар, кэтиир-маныыр. Манна наадалаах, туһалаах сүбэлэр хото суруллаллар. Ону биһиги бүгүн ааҕааччыларбытыгар дьиҥнээхтии көмөлөспүт дьон суруйбуттарын, айылҕалаахтар да эппиттэрин көрөн бэчээттиэхпит. Ол эрээри, барытын туттан, туһанан испэккитигэр сүбэлиибит, бэйэҕит эккит-сииҥҥит тугу ирдиирин, быраас сүбэтин тутуһаргыт ордук.

Куртах бааһын (язва) оһордор ас туһунан

Устудьуоннуу сылдьан Гагарин куоракка (Смоленскай уоб.) дьүөгэм дьиэ кэргэнигэр ыалдьыттыы сылдьыбытым. Чөл олоҕу тутуһар ыал этилэр. Аҕалара инженер киһи, сааһын тухары улахан буортулаах үлэнэн дьарыктанан, куртаҕа иэдэйэ сылдьыбыт. Оспот баастаммыт эбит, араас байыаннай госпиталларга эмтии сатаан кыайбатахтар, аанньа аһаабакка-сиэбэккэ, дэлби дьүдьэйбит. Онтон ийэлэрэ биир ырысыабы булан туһанарга санаммыт. Маҕаһыыҥҥа атыыланар эбиэһи (хлопья) түүнүн ууга илитэн баран, сарсыарда сиидэлээн ылан, убаҕаһын буһарар буолбут – хойуу кисель оҥорон. Сотору кэминэн аҕаларын куртаҕын бааһа биир даҕаны эмэ суох оһон хаалбыт уонна көннөрү аһылыгы аһыыр буолбут. Туһатын билэн уонна аҕаларыгар көх-нэм буолаары, бары сөбүлээн сиир астара буолан хаалбыт уонна маннык аһаабыттара хас даҕаны сыл буолбут.

Бу каникулга сылдьарбыт тухары сарсыарда өттүгэр хойуу кисель сиэн абыранныбыт, эбиэккэ диэри сиир астара бу эрэ эбит. Кырдьык, киһи куртаҕа, быара сынньанар аһа. Туустаммат, саахардаммат, арыыламмат, арай черника отонун кутан биэрэр этэ ийэлэрэ, арааһа, биһигини, оҕолору маанылаан, уонна харах битэмиинэ диирэ.

Онтукатын мин көрдөхпүнэ бу курдук оҥороро.

Киэһэ өттүгэр 0,5 л бааҥкаҕа аҥаарынан эбиэс хлопьятын кутара уонна толору сылаас уу кутан дэлби булкуйара, куукуна батареятын үрдүгэр хаалларара, сылаас сиргэ. Сарсыарда туран эмиэ булкуйар уонна сиидэлиир, онтуката үүт курдук буолар. Ити убаҕаһыгар салҕыы уу эбэ түһэн баран, тэптэрэн ылар, отонун кутар уонна хаппахтаан туруора түһэр. Ол туран хойдор, кисель курдук буолар. Ону үтүктэн буһаран көрдүм. 1 ыстакаан эбиэс хлопьятын 3 ыстакаан сылаас ууга түүнүн илитэн баран, үөһээ суруйбутум курдук оҥордум, сугуну эбэн биэрдим. Бэрт нарын ас буолан таҕыста, тускутугар туһаныҥ.

***

Хатыҥ мүөттээх сэбирдэҕин чэйгэр кутан иһэр бүөргэ-быарга туһалаах.

Салаакка мэлдьи моркуоп, сүбүөкүлэ, оҕурсу, укроп хаппыт отун мас арыылаан кутуҥ. Барытыгар туһалаах.

Сөтөлгө биир өлүүскэ чесногу ньыһыйан, кэмбиэр курдук суулаан, хартыыһата оҥоһун. Уурар сиргин бастаан ханнык баҕарар кириэминэн сотун. 5-тээх оҕоҕо – 2-3 мүнүүтэ, улахан киһиэхэ – 15 мүнүүтэ ууруохха сөп. Наар биир сиргэ ууруллубат.

***

Баттаҕыҥ наһаа түһэр буоллаҕына, биир сымыыт уоһаҕыгар 1 остолобуой ньуоска мас арыытын, мүөтү, биир орто эриэппэ луугу түөркэлээн, булкуйан, суунуоҥ иннинэ төбөҕүн сотун.

***

Оһоҕоскун, быаргын, бүөргүн ыраастыырга, биир киилэ уҥуоҕа суох изюму кытта төгүрүктүү быһыллыбыт  (1-2 см) 1 киилэ моркуобу кырбыыгын, 2,5 лиитэрэ ууну кутан, 1,5 чаас мөлтөх уокка оргутаҕын. 7 ыстакааны сиидэлээн ылан, түүн 12 чааска ыстакаан аҥаардыытынан 14 күн устата иһэҕин.

Маннык процедураны саас уонна күһүн хайаан да оҥостуохха наада.

***

Үөһү эмтэнии

Баҕар кимиэхэ эмит туһалыа, хас да сыллааҕыта, олох ыраатта, үөспүнэн эрэйдэнэр этим. Скорайданан эҥин, узилаан анализтаан баран хронический холецистит диэн быһаарбыттара, үөһүҥ олох токуруччу хатан сироп курдук хойдон хаалбыт диэбиттэрэ, абытай ыарыы этэ. Аны ол саҕана ыраах оройуонҥа таксилаан барыы-кэлии, хас трасса охсуута, олох үөһүм хайда сыһа-сыһа сылдьыбытым. Ыарыыта олох дьаабы, онтон биирдэ Ньыыкан эмчит үөһү түһэрэр албаһын ааҕан баран, айаннаан тиийээт балтыбын собуокка ыытан сүөгэй атыылаһыннаран эмтэммитим. Ол иннинэ наар «Аллахол» диэн эми ыйы-ыйынан иһээччибин, туһалыыр эрээри, бытаан, куруутун иһэ сылдьыаххын наада. Ньыыкан эмчит ырысыабын албаһа маннык – хатыҥ маһы уматаҕын, ол чоҕун үнтү сынньан бороһуок оҥороҕун. Пиалаҕа толору сүөгэй кутаҕын, онтукайгар хап-хара буолуор диэри хатыҥ чоҕун үнтүрүппүккүн булкуйаҕын, хара сүөгэй диэбит курдук, ол кэннэ ньуосканан баһан барытын сиэн кэбиһэҕин. Үөһү олох ыбылы оборон кэбиһэр. Олох абыраллаах албас эбит.

***

Чеснок наһаа ыраастыыр тымыры. Дабылыанньаны түһэрэр.

15 орто өлүүскэ чеснргу быһаҕынан олох бытархай гына кырбыыгын. 1,5 лиитэрэлээх бытыылкаҕа кутаҕын. Үрдүгэр 1,5 л. тымныы оргуйбут ууну кутаҕын. Сахсыйан-сахсыйан баран, 16 ч. хараҥа сиргэ туруораҕын. Онтон холодильникка уура сылдьан күҥҥэ 3-тэ аһыаҥ 20-30 мүн. иннинэ иһэҕин. Бастаан ыстакаан 1/4 иһэҕин. Ону тулуйар буоллаххына, ыстакаан 1/3 иһэҕин. Ону тулуйар буоллаххына, ыстакаан аҥаарын иһэҕин. Итинник 1 ыстакааҥҥа тириэрдиэххэ сөп. Ол эрээри үгүстэр ыстакаан аҥаарын иһэллэр. Таарыйа грипптэн харыстыыр. Итинник 45 күн иһиллэр. Сылга биирдэ. 2 бытыылканы эр-биир оҥорон иһиллэр, биириҥ бүтүөн иннинэ солбуйа иккиһиҥ бэлэм буолуохтаах.

Мин кэргэним дабылыанньалаах, холестериннанан балыыһа эмин иһэр, укуолланар этэ. Дабылыанньа эмиттэн бронхит курдук сөтөллөрө. Онтон ити ырысыабы биир массажист дьахтар сүбэлээбитэ. Онтон ыла дабылыанньата, холестерина нуорма. 20-тэн тахса сыл буолла.

***

Эбиэһинэн ыраастаныы

Былыр-былыргыттан эбиэс туһалааҕа, эмтээҕэ биллэр. Мин оҕо эрдэхпинэ аҕам куртаҕын эмтэнээри буһаран иһэр этэ. Ону бу туох бэйэлээх эмин харыстаан, кэччэнэ иһэр буоллаҕай диэн, ким да көрбөтүгэр оһох эппиэчигэр турар кырыынкалаах болоорхой ууттан амсайар этим. Туох эрэ кистэлэҥҥэ кыттыһар курдугум. Эбиэс уутун оҥоһуута судургу:

– 1 улахан чааскы эбиэһи сууйабыт уонна 1,5 л тымныы уу кутан хонноробут. Сарсыарда 30 мүнүүтэ оргутабыт. Ити тахсыбыт 1 литр эбиэс уутун чааскы аҥаарынан аһыах иннинэ иһэбит.

– 1 чааскы эбиэһи сууйан баран, 1 чаас курдук  оргутабыт, ол кэннэ сылааска, сойботун курдук суулаан 2 чаас туруорабыт. Эмиэ биир күҥҥэ үллэрэн, аһыах иннинэ иһэҕин.

***

Эбиэс туһата

Эбиэс – сылгы сиир бурдуга. Кинини ис уорганы ыраастыырга тутталлар. Сылга 3-4 ыраастаныахха сөп. Киһи иһэ араас шлактарынан бүрүллэн, ыарыыга кубулуйар. Ону эбиэһинэн быаргытын, хааҥҥытын ыраастыахха сөп.

Маннык састаабынан ыраастанаҕын:

1. Икки ост.нь. ыраастаммыт эбиэһи ууга хоннорон баран 2 л ууга 20 мүнүүтэ оргутаҕын. Оргуйа турар ууга 1 лимон согун ыгаҕын. Уонна таһааран сиидэлээн баран уута сойуута 1 ост. нь. мүөтү булкуйаҕын. Сарсыарда аччык искэ иһиллэр. Ол кэннэ чаас аҥаара буолан баран аһыыгын (иммунитеты үрдэтэр ырысыап).

2. Биир ост. нь. эбиэһи оргуйбутунан 0.2 л ууга булкуйаҕын. Тиэрмэскэ хоннороҕун. Сарсыарда тураат аччык искэр уутун иһэҕин. Бурдугун өр ыстаан сиигин.

3. Биир ыстакаан эбиэһи 3 л ууга оргутаҕын, 30-40 мүнүүтэ, уонна бу уугун бүтүөр диэри күҥҥэ хаста да иһэҕин.

Бу ырысыаптан биирин эмэ талан оҥостон нэдиэлэ курдук иһэ сылдьыҥ. Ис уорганнаргытын ыраастаныҥ.

***

Нооргутугар  аналлаах маннык массааста оҥостуҥ, наһаа туһалаах, ноор үлэтин тупсарыа, таарыйа салгын хаайтарыытыгар көмөлөөх:

1) Бастаан сытыҥ, кииҥҥитин булуҥ, онтон киинтэн 2-3 тарбах үөһэ  тахсыҥ – ол аата нооргут ортотун  буллугут – ити точканы дэлби массаастаан биэриҥ.

2) Онтон ити точкаттан  2-3  тарбах  уҥа бардахха, нооргут төбөтө саҕаланыыта сытар, ол точканы эмиэ дэлби массаастаан биэриҥ.

3) Ноорбут ортотуттан аны 2-3 тарбах хаҥас бардыбыт, ол онно ноорбут түгэҕэ сытар, ол точканы массаастаан биэрэбит.

4) Бүтэһигэр тарбахпыт төбөтүнэн  кииммит тулатын массаастанабыт.

Маннык массаастана сырыттаххытына нооргут үчүгэйдик үлэлиэ, үөскүт тахсыа, салгын хаайтарыыта суох буолуо.

***

Ноору отунан-маһынан, аһылыгынан эмтээҥ. Хааннатан баран, онно эбии саатар бэйэҕэ кыаллар астарынан эмп оҥостуҥ.

1. Сарсыарда тураат, 1 ыстакаан убаҕас үүккэ биир остолобуой ньуоска мүөтү суурайан иһиҥ. Ол кэннэ эбиэккэ биирдэ аһыыгыт, түөрт чаас буолан баран. Биир ый оннук иһэҕит.

2. 1 ыстакаан гречканы үлтү мэлийиҥ, лиитэрэ аҥаара суоракка кутан, түүн көөнньөрөҕүт. Сарсыарда аҥаарын сиигит, атыны аһаабаккыт. Күнүс сөбүгэр эбиэттиигит. Олус сыалаахтан, арыылаахтан туттуна соҕус. Гречкалаах суораккыт аҥаарын киэһэ сиигит. Утуйуох икки чаас иннинэ. Атын аһы аһаабаккыт. Уоннуу күн оннук гына-гына, уоннуу күн сынньанаҕыт. Сынньанар кэмҥитигэр биир ньуоска мас арыытын айаххытыгар уонча мүнүүтэ тутан баран силлиигит. Айаххытын сайгыыгыт.

3. Үс обургу хортуоппуйу кытта биир улахан эбэтэр икки орто моркуобу түөркэлиигит. Уутун дэлби ыган ылаҕыт. Уонна уһуктаат аччык искэ иһэҕит. Чаас аҥаара сыта түһээт, туран аһыаххытын сөп. Маннык 7 күн иһэҕит, 7 күн сынньанаҕыт. Соннук үстэ төхтүрүйэн иһэҕит, сынньатаҕыт.

Маннык ньымаларынан ноору чөлүгэр түһэриэххэ сөп.