Ыччат саха дэгит күрэһин баһылыыр

Улуу Туймаада ыһыаҕар сыллата үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллар «Дыгын оонньууларыгар» Аан Дарханынан ким буолара саха дьонун мэлдьитин долгутар.

Ону кытта кус-быһый, ат бөҕө, дэгиттэр күүстээх, эргиччи кыахтаах буолуохтарын баҕалаах ыччат элбээн иһэр. Онуоха Алексей Пинигин бэрэсидьиэннээх Саха дэгит күрэһин федерацията, Иван Белолюбскай, Николай Матаннанов, Леонид Филиппов салайар «Боотур», «Хатан» күрэс кулууптара улахан өҥөлөөхтөр.

Соторутааҕыта «Дохсун» уонна «Модун» күрэс уораҕайдарыгар Намтан, Амматтан, Мэҥэ Хаҥаластан, Чурапчыттан, Ньурбаттан, Кэбээйиттэн, Муоматтан, Ленскэйтэн, Дьокуускай куораттан 21-гэр диэри саастаах 22 уолан сэттэлии көрүҥҥэ илин-кэлин түһүстүлэр.

Кэбээйиттэн Артем Дьяконов уонна ХИФУ физкултуураҕа уонна спорка институтун бастакы куурсугар үөрэнэр Ньурба ыччата Валентин Афанасьев икки ардыларыгар көрүҥтэн көрүҥ аайы сытыы күөнтэһиилэр буоллулар. «Дыгыҥҥа» күрэхтэһэ үөрүйэх Артемнаах Валентин биирдии-иккилии сыл балыс утарсааччыларыттан харааныттан тэйиччи сырыттылар. Манчаары оонньууларын «Боотурдарын» кыайыылааҕа, Чурапчы институтугар үөрэнэр Мэҥэ Хаҥалас 19 саастаах ыччата Руслан Слепцов балачча тулуктаста.

Маҥнайгы көрүҥҥэ, «Үс төгүл үс» атах оонньуутугар, Валентин Афанасьев 34 м 21 см, Артем Дьяконов 33 м 53 см, Руслан Слепцов 31 м 70 см түһүтэлээннэр, инники күөҥҥэ таҕыстылар. Итинтэн салгыы Артем Дьяконов «Тутум эргииргэ» 64-тэ эргийэн – иккис, мас тардыһыытыгар – бастакы, оҕунан ытыыга аҕыс очколаах – ахсыс, 400 м сүүрүүгэ – үһүс, хапсаҕайга бастакы көрдөрүүлэммитэ. Бүтэһик көрүҥҥэ – тааһы көтөҕүүгэ – диэри Валентин Афанасьев 16 кыайыы очколаах инники испитэ. Артем Дьяконов 1 очконан хаалан, 17 очколаах – иккис, атыттар тэйиччи сылдьыбыттара. Быһаарыылаах киирсиигэ, 110 кг ыйааһыннаах кумаҕынан толору симиллибит куулу Валентин Афанасьев 96 м тиэрпитигэр, бүтэһигинэн барбыт Артем Дьяконов 150 м ыраахха тиэртэ уонна уопсай түмүккэ 18 кыайыы очколаах муҥутуур кыайыылааҕынан буолла.

Валентин Афанасьев «Тутум эргииргэ» 56 эргийэн – төрдүс, мас тардыһыытыгар – алтыс, оҕунан ытыыга 21 очколаах – иккис, 400 м – бастакы, тааһы  96 м ыраахха тиэрдэн – үһүс, уопсай түмүккэ 19 кыайыы очколаах иккис миэстэлэннэ. Руслан Слепцов «Тутум эргииргэ» 55 эргийэн – алтыс, мас тардыһыытыгар – үһүс, оҕунан ытыыга биир да сыалы таппакка – бүтэһик, 400 м – иккис, хапсаҕайга – сэттис, тааһы 130 м ыраахха тиэрдэн иккис үчүгэй көрдөрүүлэннэ уонна 45 кыайыы очколаах үһүс бириистээх миэстэҕэ тигистэ.

Хапсаҕайга үһүс миэстэлэммит Семен Охлопков (Нам); атах оонньуутугар, «Тутум эргииргэ» уонна сүүрүүгэ төрдүс-бэһис миэстэлэрдээх Даниил Слепцов (Мэҥэ Хаҥалас); «Тутум эргииргэ» – үһүс, оҕунан ытыыга төрдүс буолуталаабыт Айтал Дмитриев (Дьокуускай, «Боотур») туһааннааҕынан төрдүс, бэһис, алтыс миэстэлэннилэр.

Арсен Федоров (Мэҥэ Хаҥалас) «Тутум эргииргэ» 64 эргийэн – бастакы, Петр Колосов (Ленскэй) мас тардыһыытыгар – иккис, Сергей Алехин (Муома) оҕунан ытыыга 24 очконы ылан – бастакы, Ефрем Эверстов (Муома) оҕунан ытыыга үһүс үчүгэй көрдөрүүлэннилэр.

Артем Дьяконов – М.К. Аммосов аатынан ХИФУ геолого-разведочнай факультетын 5-с куурсун устудьуона: «Ыччаттарга бүтэһик сылым этэ, ол иһин уонна хаһан киирсиэхпиний диэммин кытынным. Уонна «Дыгын оонньууларыгар» сэтинньи 29-30 күннэригэр буолар сүүмэрдиир күрэхтэһиилэргэ бэлэмнэнии, старт курдук оҥордум. Валентин Афанасьевтыын тэҥ соҕустук киирсэрбит буолуо диэммин долгуйуу син баар этэ. Охпор хайдах эрэ ыһыллан хаалбытым. Бүтэһик хаалбыт көрүҥнэрбэр хомулламмын күрэхтэстим. Бастакы буолар сүүмэрдээһиҥҥэ барыта этэҥҥэ буоллаҕына, «Дыгыҥҥа» бэлэмнэниэм. Ол кыаллыбатаҕына, хаалбыт сүүмэрдээһиннэргэ киирсиэҕим. Дьарык үчүгэйдик баран иһэр. Уолаттар эмиэ бэлэмнэрэ үчүгэй эбит. Семен Охлопков, Руслан Слепцов, Валентин Афанасьев олох үчүгэйдик кытыннылар. Уонна бырааттарым Даниэль Гуляев, Тимир Кейметинов эмиэ үчүгэй бэлэмнээх кэлбиттэр, бэккэ кытыннылар. Миэхэ туох тиийбэтий диэҥҥэ,  ыйааһыммын таһаарыахпын баҕарабын. Тааспар, маспар уонна оҕунан ытыыга күүскэ үлэлиэм. Арсен Молуковка дьарыктанабын. Хапсаҕайга, маска тиэхиньикэбин туруоран эрэр. Икки тренердээхпин. Николай Иванов бырагыраамабын  суруйан биэрэр. Сүүрүүбэр эмиэ тренер көрдөнүөм этэ. «Модуҥҥа» дьарыктанабын. Вахтовай ньымаҕа үөрэнэбин, онон бүтэрдэхпинэ идэбинэн үлэлии барыам». 

Валентин Афанасьев: «Боотур» кулуупка Иван Белоюбскай салалтатынан дьарыктанабын. Манна күрэхтэһэр уолаттар бары «Дыгын оонньуутун» «ылар»  сыаллаахпыт-соруктаахпыт. Күрэхтэһии олох үчүгэйдик ааста. Бастакы күн кэннэ Артемтан алта очконан хаалан иккис испитим. Ох саанан ытыыга иккис буоламмын очкобут Артемнуун тэҥнэспитэ. Хайаан да киирсэбин диэммин, туох баарбынан кииристим. Сүүрүүбэр бастааммын Артемтан икки очко ырааппытым. Хомойуох иһин, бэйэбэр аһары эрэнэн кэбистим быһыылаах, тааспар былчыҥнарым, иҥиирдэрим тартылар. Дьиҥинэн, тааспар эрэнэр этим. Бэйэбин хайдах баарынан көрдөрдүм. «Коронкаларым»  атах оонньуута уонна сүүрүү. «Дыгын оонньууларыгар» бэйэбин тургутан көрөөрү кэллим. 2022 с. Алексей Уваровскай бастыырыгар кыра соҕус да уҥуохтаах боотур хапсаҕайга эҥин бэккэ киирсибитин көрөн эрэл санаа үөскээбитэ. 2023 с. атах оонньуутугар маастары толороот, «Дыгыҥҥа» көспүтүм. Санаабыт санаам барыта табыллан иһэр. Бу сайын буолан ааспыт «Дыгын оонньууларыттан» дьиэбэр хайаан да мэтээллээх кэлиэм диэн дьоммор эппитим.  Атах оонньуутугар Яков Дмитриевкэ эппиэт биэрэр санаалааҕым да,  төрдүс буолан хаалбытым. Кыһыылаах этэ. «Тутуммар» 55 эргийэн уон иккис буолбутум. Мас тардыһыытыгар сэрэбиэйим табыллан уон иккис буолбутум. Ох саабар – тохсус. Сүүрүүбэр хайаан да үс иһигэр киириэм диэн санаалааҕым да, үчүгэй баҕайытык баран иһэммин, эмиэ былчыҥнарым тутаннар, хаалан хаалбытым. Хапсаҕайга киирсэр санаалааҕым да, кыайыахпын сөп утарсааччыларбар хоттортооммун, икки эрэ эргиирдээммин, уон бэһис буолбутум. Тааспар 40 м илпитим, кэнники соҕус барбытым буоллар көрдөрүүбүн арыый тупсарыам этэ дии санаабытым. Түмүккэ, онус буоламмын туруоруммут сыалбытын толорбутум. Туохха сыыстарбыппын биллим, күүскэ үлэлиэм. Сэттэ көрүҥтэн хайаан да икки-үс куоһурдаах буолуоххун наада. Бүтэһик буолуталыы сырыттаххына тэбиллэҕин. Бары көрүҥү барыларын сайыннарыахха наада».

Кыргыттарга Айаана Константинова (Мэҥэ Хаҥалас) бастаата, Марианна Кейметинова (Кэбээйи), Жанна Чалбанова (Сунтаар) үһүс миэстэлэннилэр.

Чурапчытааҕы физкултура уонна спорт институтун тренерэ Денис Заболоцкай биэс-алта иитиллээччилэрин аҕалан күрэхтэһиннэрбитэ, уоланнар бэйэлэрин төрөөбүт улуустарыттан кыттыбыттара, сорохторо миэстэлэспиттэрэ кэрэхсэбиллээх.

Ким дьаныардаахтык дьарыктанар – сайдыы аартыгар үктэнэр!