Ыччат хотонтон сиргэммэт

«Үөрэххин эрэ кичэй, хотоҥҥо саах күрдьээччи, ынах кутуругун эрийээччи буолаары гынаҕын дуо?» – диэни үгүс көлүөнэ элбэхтик истэн улааппыт буолуохтаахпыт. Бу сыыһа өйдөбүллэргэ ыччаппытын иитэн, тыа сириттэн тэйиттибит диэн билигин кэлэн муҥатыйабыт...
30 саастаах Мичил Кононов, 22 саастаах Даниил Романов, Иван Оконешников, Олег Пивоваров быйыл фермер буоларга холоно сылдьар, саха дьонугар биир кэрэхсэтэр ыччат Масаха Мэхээскэ сүөһү көрүүтүгэр үөрэнэ диэн, анаан-минээн Майаҕа тиийэн үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Уолаттар хотон үлэтин билсэр, бэйэлэрин кыахтарын холонон көрөр сыаллаахтарын ааһан, саха төрүт дьарыгын саҥа таһымҥа таһаарар балысхан баҕа санаалаахтар эбит.
Ол туһунан салайааччылара Мичил Кононовы кытта кэпсэттибит:
– Бу хотоҥҥо илдьэ сылдьар уолаттарбыттан ураты биһиги тэрилтэбитигэр, дьиҥэ, тохсуобут – эмиэ бары эдэрдэр: Егор Тастыгин, Кирилл Тимофеев, Павел Заморщиков, Альберт Варфоломеев, Павел Монастырев. Бу Майаҕа олорор дьиэлээх эрэ буолан кэлэ сылдьабыт, онтон атын бары да кэлиэхпит эбитэ буолуо.
Егор уонна Кирилл айти хайысхабытыгар “Лепторга” үлэлииллэр, кинилэри Павел Монастырев иилээн-саҕалаан илдьэ сылдьар.
Тутуунан эмиэ дьарыктанабыт – ол өттүн Павел Заморщиков уонна Альберт Варфоломеев салайаллар. Ол аата биһиги манна, Майаҕа, хотоҥҥо үлэлии сылдьар кэммитигэр тэрилтэбит сүрүн үлэтэ тохтоон хаалбата. Төттөрүтүн, 2025 сылга тэрилтэбит эбии хайысхаланна.
Биһиги хамаанданан “Кэскил-строй” диэн тутуу уонна “Лептор” диэн айти хампаанньалардаахпыт. Салайар үлэни түөрт буолан сүрүннүүбүт. Идэбитинэн хамсаабат баай-дуол өттүгэр эксперт мин бэйэм буолабын, Даниил Романов – UX/UI дизайнер, Иван Оконешников – программист, Олег Пивоваров – проектировщик, тутааччы. Эдэр уолаттарбыт программирование хайысхатынан ХИФУ-га үөрэнэ сылдьаллар, ону тэҥинэн биһигини кытта тэҥҥэ үлэлииллэр.
Оскуолабытын бары Майаҕа бүтэрбиппит. Уолаттар гимназияны, Майа лицейин бүтэрбиттэрэ, мин Ларионов аатынан орто оскуолаҕа үөрэммитим.
Киһи үлэттэн куттаныа суохтаах
– Туох санааттан Мэхээскэ хотоҥҥо үөрэнэ тиийдигит?
– Маннык ыйытыы наһаа элбэх. Бастатан туран, билиҥҥи ипотека, Уһук Илин ипотеката (ДВИ), тыа сирин ипотеката уларыйа турар кэмигэр, баҕар, олох да тохтоон хаалар түгэнигэр, тутуу хампаанньата буоларбыт быһыытынан, салҕыы хайа диэки барыахха сөбүй, хайдах эбии дохуоттаныахха сөбүй диэн араас суоллары көрдүү сылдьабыт.
Өссө биир сыалбыт – хамаанданы түмэр күүһү тобулуу. Биһиги тэрилтэбит сүрүн философията – киһи үлэттэн куттаныа суохтаах. Эдэр эрчимнээх сылдьан киһи ханнык баҕарар үлэни үлэлээн, хамнастанан, олох үөһүгэр сылдьыан сөп диибит. Тойон, салайааччы, кыра үлэһит диэн арахсыбакка, биир хамаанданан тэҥник үлэлээтэхпитинэ, бөҕөргүүбүт, сааһыланабыт, дьиссипилиинэлэнэбит – бу эмиэ бэйэтинэн мотивационнай тренинг биир көрүҥэ буолар кыахтаах эбит.
Маны тэҥэ дойдунаат (патриотизм) тыына эмиэ дьайар – билиҥҥи кэмҥэ саха киһитэ тугу барытын сатыахтаах, маннык олордоҕуна, дьаһаннаҕына, өлөн-охтон биэриэ суоҕа диэн дьоҥҥо дакаастыыр, көрдөрөр да толкуйдаахпыт. Төрүт дьарыкпыт, айылҕаҕа тардыһыыбыт, саха тылынан сайа кэпсэтэрбит, ийэ тылбытын тарҕатарбыт, булка-алка сыстарбыт – барыта саха киһитигэр күүс, тирэх буолар.
Онон, хотон көрөөрү эрэ буолбакка, өбүгэлэрбит төрүт дьарыктарыгар сыстан, кинилэр философияларын иҥэринэн, салҕыы сайдыахтаахпыт, кэлэр көлүөнэҕэ тиксэриэхтээхпит.
Масаха Мэхээс биир дойдулаахпыт буоллаҕа дии. Кини үлэтин-хамнаһын кэтии, көрө сылдьабыт. Биир күн “ээ, дабаай!” диэтибит да, эрийдибит, кэпсэттибит. Масаха оруобуна үөрэнэ барар кэмэ буолар эбит, онон биһиэхэ эмиэ табыгастаах буолан биэрдэ – хотону көрөргө үөрэнэбит, босхо да үлэлиибит диэбиппитин, киһибит өссө хамнастыыбын диэн буолла. Онон барыта түргэнник орун-оннугар түһэн, табыллан хаалла.
Аныгылыы хотон хайдах буолуон сөбүй?
– Инньэ гынан хотоҥҥо үлэлээбиккит төһө өр буолла? Туох дии санаатыгыт? Тугу ыарырҕаттыгыт? Өссө төһө өр үөрэтэр санаалааххытый?
– Хотоҥҥо үлэлээбиппит нэдиэлэттэн эрэ орто. Кыаллар, ыарахан буолбатах, боростуой, хамаанданан үлэлиир ааттаах. Эдэрбит да таайар быһыылаах. Киһи сатаабатаҕа суох дии-дии, барытын оҥорон иһэбит буоллаҕа. Бу үлэлии сылдьан хотон үлэтин автоматизация өттүттэн элбэҕи толкуйдуубут, үөрэтэбит. Эт илии үлэтин баҕас кыайар буоллахпыт, толкуй өттүн кыайыахха наада эбит – хайдах гыннахха түргэтиибит, хайдах гыннахха үлэ түмүгэ үрдүүрүй, үлэ хаачыстыбата тупсарый диэни.
Тутааччылар буоларбыт быһыытынан, бастатан туран, кэлиэхпититтэн хотон тутуутун үөрэтэ сылдьабыт. Киһи киирэригэр-тахсарыгар, саах күрдьэригэр, от биэрэригэр, сүөһүлэрин уулатарыгар хайдах гынан табыгастаах оҥоруохха сөбүй? Салгын хамсааһынын (вентиляция) өттүн хайдах мындырдыахха сөбүй? Хотон сыта туох-хайдах таҥаһы таҥыннахха иҥпэт буоларый? Чэ, ити курдук, бастаан бу ыйытыыларга хоруйдары тобула сатыыбыт.
Масаха ый курдук үөрэнэн кэллэҕинэ, биһиги ый курдук үлэлээтэхпитинэ, статистика курдук анаалыс оҥоһулуннаҕына, көстүөҕэ. Билиҥҥитэ барыта чэпчэкитик, этэҥҥэ баран иһэр.
Сэрэйдэххэ, бу сылы быһа хотоннору үөрэтэрбит буолуо. Бастаан Масахаттан нуултан хайдах саҕалыыры үөрэтэн баран, чааһынай хаһаайыстыбалары үөрэтиэхпит – кинилэр кыһалҕалара арыый атын буолуохтаах. Онтон арыый орто соҕус хаһаайыстыбалары, салҕыы олох бөдөҥнөрү үөрэтэн, барытын тэҥнээн көрүөхпүт.
Биллэн турар, докумуон, отчуот өттүн үөрэтиэхпит. Дьон кумааҕы өттүгэр тугу ыарырҕатарын билиэхпит этэ. Ону таһынан граннары үөрэтиэхпит. Билбиппитин киэҥник кэпсээн иһиэхпит.
– Хотоҥҥо туох саҥаны киллэриэххэ сөбүн номнуо толкуйдаан эрэргит буолуо?
– Эмиэ үөрэтии кэнниттэн толору кэпсиир кыахтаныахпыт. Ол эрэн кэлээт даҕаны автоматизация өттүн күүскэ толкуйдаан эрэбит. Бастакы уочарат аныгы хотону тутар санаалаахпыт. Билиҥҥи кэмҥэ “умный дом” диэн баарын (приложение) киһи үксэ билэрэ буолуо – давление, хамсааһын датчиктарынан үлэлиир, оһох температуратын, уутун-хаарын барытын төлөпүөнүнэн салайар сыһыарыы. Хотон тоҕо оннук буолбатый? “Умный дом” хотоҥҥо эмиэ сатаныан сөп эбит дии санаатым. Онон, “аныгылыы хотон” диэҥҥэ үлэлиибит.
Ону таһынан бородууксуйаны батарыы өттүгэр көрүүлэрдээхпит – автоматизация наада. Күрэстэһэр кыахтаах буолар гына брендирование, этикетка о.д.а. Сакаас оҥорорго сайт, логистика, курьердар тиһиктэрин былааннаан эрэбит.
Улахан хотону туттуохпут
– Бу барыта мээнэҕэ буолбатах. Биһиги кырдьыктыы күүскэ ылсан, тэрилтэнэн үптээх-харчылаах, граннардаах, өйөбүллээх, инвестордаах хотон тэринэн үлэлиир санаалаахпыт. Хаһан арынарбытын чуолкай этэр кыаҕым суох. Үчүгэй бизнес-былаан оҥоһуллуохтаах, харчытын барытын суоттаныахтаахпыт. Төһө тиэхиньикэ, төһө үлэһит баар буоларын, ымпыгын-чымпыгын барытын үөрэтэн баран саҕалыахпыт. Ону билигин хаһан, хайдах буоларын этэн кэбиһэр кыаҕым суох. Былаан быһыытынан баран иһэбит.
Төһө барыстааҕын, дохуота хайдаҕын сибилигин эмиэ суоттаан таһаарар кыахпыт суох. Сэлээркэтиттэн, уутуттан, оттуур сириттэн, хотону тутууттан, ынах атыылаһартан, хайдах аһатартан о.д.а. тутулуктаах буоллаҕа. Наһаа элбэх киһи сыыһа ааҕаллар, туох да барыһа суох дьарык дииллэр... Барытын аахтахпытына, илэ көрдөхпүтүнэ, көстөн иһиэ диибит.
***
Дьиҥэ, уолаттар тыа сирин олоҕун үөрэтиини былырыыҥҥыттан саҕалаабыттар. Маҥнай Агрооскуолалар күрэхтэригэр спонсор быһыытынан кыттыбыттар. Онтон элбэҕи билэн, истэн, салҕыы баран иһэллэр. Баҕа санаа баар, энтузиазм баһаам. Хас биирдии хардыыларын сырдатан, чинчийиилэрин түмүгүн киэҥник кэпсээн истэхтэринэ, ыччат тыа сирин диэки хайыһарыгар төһүү буолар кыахтаахтар.
Хаартыскалар:
Дьоруой тус архыыбыттан
Сонуннар
Ордук ааҕаллар


