Валерий Герасимов: «Саамай сүрүнэ — иитиллээччилэрбит уопсастыбаҕа туһалаах дьон буолан тахсаллара»

Ыарахан иитиилээх оҕолору кытта үлэлииргэ сөптөөх ньыманы тутуһан кэлбит педагогтартан биирдэстэрэ,  үрдүк категориялаах тренер, бэчээт эйгэтин үлэһитэ идэтин уларытан, олоҕун оҕо иитиитигэр, спорка анаан, куораттан көһөн тахсан тыа сиригэр олохсуйбут ураты суоллаах Валерий Максимович Герасимов – «Эн суолуҥ» рубрика бүгүҥҥү ыалдьыта.

— Валерий Максимович, бу хайысхаҕа хайдах кэлбиккиний?

— Бастаан бу үлэҕэ кэлиэм иннинэ полиграфия эйгэтигэр 15 сыл үлэлээн ааспытым. Ол курдук, Ю.А. Гагарин аатынан типографияҕа, ол кэнниттэн Усуйаана оройуонун типографиятыгар дириэктэрдээбитим. 1990 cылтан Өрөспүүбүлүкэтээҕи ДЮСШҕа тренердээн саҕалаабытым. Уопсайынан ыарахан иитиилээх оҕолору кытта үлэм 1982 cылтан саҕаламмыта диэххэ сөп. Ол саҕана хомсомуол оперативнай ыстааба диэн баара, онно хамандыыр этим. Оҕолору спорка угуйарбыт. 1991 сылга бэйэм көҕүлээһимминэн «Иппон» диэн дзюдо уонна самбо ассоциациятын тэриийбитим. Онтон 1996 cыллаахха В.П. Коротовтыын скаутскай хайысхалаах «Школа выживания» диэн спортивнай-туристическай лааҕыры үлэлэппиппит. Сүрүннээн ыарахан иитиилээх уонна спорка дьоҕурдаах оҕолору ылаттаабыппыт.

Ити лааҕырбытыгар анаан дьонтон Бэрээйи күөлэ диэн баарын истэн, каартанан сирдэтэн сатыы хааман тиийэн булбуппут. Жатай арыытыттан биэс протоканы харбаан, кыралары надувной матарааһынан туораталаан, 35-40 оҕону илдьэ оннук походтуур этибит. Биирдэ «сухогруз» теплоходка олорон Алдан өрүскэ Чэриктэй уонна Түүлээх икки ардыгар баар бастакы бэрэсидьиэн  Михаил Николаев сынньанар дьиэтигэр сайылыы барбыппыт. Ол күн оруобуна болдьообут курдук Өрүс флотун күнэ буолан, речниктэрбит тохтоон, палубаҕа хонон, сарсыныгар биирдэ айаннаабыппыт. Аны туран ол түүн уу түһэн, базабытыгар 1,5 км тиийбэккэ түһэргэ күһэллибиппит. Онтон 40 оҕо ыйтан ордук аһыыр аспытын, таҥаспытын санныбытыгар сүгэн таспыппыт. Бүтэн төннөн кэлэрбитигэр Хаандыгаттан кэлэр «Метеору» өрүскэ эрэһиинэ тыынан устан киирэн куоластаан тохтоппуппут. Речниктэр мэлдьи таһар буоланнар, тохтообуттара. Биһиги оҕолорбутун оннук лодканан тиэйэн айаннаабыппыт. Бу лааҕырбыт Арассыыйа скауттар хамсааһыннарын реестиригэр киирэн турар.

— Ол үлэҕит хайдах саҕаламмытай?

— Бастаан лааҕырбыт Өлүөнэ өрүс арыытыгар Жатай утарыта баар этэ. Онтон 5 сылынан Мэҥэ Хаҥалас Төхтүр бөһүөлэгиттэн 15 км ыраах сытар кэрэ айылҕалаах Бэрээйи күөл таһыгар базаламмыта, билигин да онно үлэлии турар. Балаакканан олороллор. 45-тэн саҕалаан 75 оҕоҕо тиийэ кэлэллэр. Этэрээтинэн хайдыһан сылдьаллар, 2 км тэйиччиттэн күн ахсын уу таһаллар. Сайыны быһа дьарыктаналлар, сибиэһэй ыраас салгыҥҥа, түҥ тыаҕа доруобуйаларын бөҕөргөтөллөр. Лааҕырбыт дьылга иккитэ  үлэлиир: күһүн атырдьах ыйыгар уонна ардыгар балаҕан ыйыгар эмиэ. Ол күһүҥҥү экстрим диэҥҥэ сылдьыбыт сирдэрбитинэн буолаллар Нам, Уус Алдан, Кэбээйи, Хаҥалас, Өлүөхүмэ оройуоннара. Оҕолор айылҕалыын алтыһаллара, кинини өйдүү үөрэнэллэрэ, харыстабыллаахтык сыһыаннаһаллара, тыаҕа араас күчүмэҕэйдэри туорууллара – биһиги сүрүн сорукпут. Итинник сырыыларга бэйэ-бэйэни өйөһүүгэ, түмсүүлээх, кытаанах санаалаах буолууга иитиллэн тахсаллар. Хас эмит сылларга оҕо бөҕөтө сылдьан ааста. Элбэх спортсмен кыргыттар да, уолаттар да бааллара.

— Оҕолоргут туох ситиһиилээхтэрий, кэпсии түһүөҥ дуо?

— Спорка үрдүк көрдөрүүлээх оҕолорбутунан буолаллар: Ньургуйаана Никифорова – сахалартан  Арассыыйаҕа  бастакынан  дзюдоҕа  чемпион, хара кур хаһаайына, Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ; Руслан Поисеев – тхэквондоҕа норуоттар икки ардыларынааҕы спорт маастара, Арассыыйа биэс төгүллээх чөмпүйүөнэ, аан дойдуга үһүс призер; Сайыына Петрова – Арассыыйаҕа иккис призер уонна дойду сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ, дзюдоҕа хара курдаах уо.д.а. Саамай сүрүнэ – иитиллээччилэрбит уопсастыбаҕа туһалаах дьон буолан тахсаллара. Биһиэхэ сылдьыбыт уолаттарбыт сорохторо билигин сэриилэһэ сылдьаллар.

Быйылгы ситиһиилэрбит аҕыйаҕа суохтар. Ол курдук оҕолор уопсайа 80 мэтээли аҕалтара, дзюдоҕа уонна самбоҕа. Өрөспүүбүлүкэтээҕи, Уһук Илин, Бүтүн Арасыыйатааҕы, Аан дойдутааҕы күрэхтэр кыттыылаахтара. Благовещенскайга, Владивостокка, Хабаровскайга, Улан Удэҕэ, Новосибирскайга, Красноярскайга баран кэлбиттэрэ. Ахсынньы ыйга Милена  Егорова Саха сириттэн соҕотоҕун финалга кыттар путевканы ылбыта. Василий Поляков Бүтүн Арассыыйатааҕы самбо күрэҕэр чемпион үрдүк аатын сүкпүтэ. Валерия Куклина СӨ чөмпүйүөнэ уонна Уһук Илин иккис призера буолта. Валерия Хрон уонна Милена Егорова сэтинньи ыйга буолбут күрэххэ Новосибирскайга иккис призердар. Вика Васильева Красноярскай куоракка дзюдоҕа иккис миэстэлээх. Денис Жараев Бурятияҕа иккис миэстэни ылта. Кыһыҥҥы сынньалаҥҥа оҕолор бары Бурятияҕа сборга баран кэлтэрэ. Кинилэр бырайыастарын «Саха сирин тимир суоллара» тэрилтэ уйунан, оҕолорго дьоһун бэлэх оҥоорторо. Онтон кулун тутар ыйга Монголия тренердэрэ Баттулга Рэндэндорж уонна Огир Бат маастар-кылаас оҥорон барбыттара.

— Үлэҕитигэр туох былааннар баалларый?

— Бырайыак быһыытынан Кэбээйи оройуонун Сангаар, Өлүөхүмэ оскуолаларын кытта үлэлэһэбит. Ону тэҥэ Нам, Кэбээйи экстремал оҕолорун кытта «Чекистэр пиктара» диэн Дьааҥы хайаларын бэтэрээ өттүгэр уонна Тукулааҥҥа сылдьыбыппыт. Онтон өссө Сангаар оскуолатын дириэктэрэ Дмитрий Каратаев оҕолору Өлүөхүмэҕэ сатыы норуоттар икки ардыларынааҕы оонньууларга кыттыннара илдьэ сылдьыбыттаах. Былырыын балаҕан ыйыгар Аллараа Бэстээхтэн 30 км тэйиччи сиргэ биһиэхэ аан маҥнайгытын дзюдо көрүҥэр интэринээт  аһыллыбыта. 20 миэстэлээх. Уһук Илиҥҥэ соҕотох маннык хайысхалаах интэринээт буолар. Манна араас сирдэртэн, Дьокуускайтан элбэх оҕолоохтор, ыарахан иитиилээхтэр кэлэн олороллор, үксүтэ кыргыттар. Бу интэринээппит дьиэтэ хапытаалынай өрөмүөнү эрэйэр. Онуоха көмө оҥоһуллар буолла. Аллараа Бэстээххэ секция арыллара былааннанар.

— Валерий Максимович, кэпсээниҥ иһин махтал! Түбүктээх үлэҥ түмүктээх буоллун!