Ураты туруктаах оҕоҕо олус туһалаах киин

Өрөспүүбүлүкэтээҕи Доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолору реабилитациялыыр киин Сэргэлээх шоссетын 10-с км аһыллан үлэлээбитэ быйыл 8-с сылыгар барда. Бу баараҕай тутуу официальнай аһыллыыта 2018 с. кулун тутар 12 күнүгэр буолбута. Оттон үлэтин бэлиэр тохсунньуттан саҕалаабыта. АЛРОСА Үүнэр көлүөнэ пуондатыгар көрөр үбүлээһиниттэн дьэндэйбит тутуу гостиницаны ааҕан туран уопсай иэнэ 12,5 тыһ. кв м. Ол иһигэр тутаах икки этээстээх дьиэлэрэ бэйэтэ – 9,5 тыһ. кв м. Манна биир сылга, ортотунан, 3 тыһ. тахса оҕо өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан кэлэн реабилитацияны ааһар.

Реабилитация диэн – үгүстэр саныылларын курдук, эмтээһин буолбатах. Доруобуйа айгырааһыныттан эбэтэр эт-сиин (организм) хайа эрэ чааһа үөскүөҕүттэн ситэ сайдыбатах, толоруохтаах дьайыыларын кыайан толорбот буолуутуттан араас суол ньымалары, дьарыктары туһанан, айылгытынан бэриллибит аналын (функциятын) чөлүгэр түһэрэргэ, сайыннарарга көмөлөһүү ааттанар. Ол да иһин буоллаҕа, 90-с сс. иннилэринэ биһиги өрөспүүбүлүкэҕэ оҕо доруобуйатын чөлүгэр түһэрэргэ көмөлөөх маннык тэрилтэлэри киһи, этэргэ дылы, күнүһүн да тымтыктанан булбата. Тоҕо диэтэххэ оннук тэрилтэ суоҕа. Сүрүн күүс эмтэниигэ ууруллара, онтон атына – төрөппүт тус бэйэтин кыһалҕата, «төбөтүн ыарыыта» курдук буолара. Инньэ гынан кыахтаах, киириилээх-тахсыылаах эрэ дьон соҕуруу куораттарга тиийэн реабилитацияланарга күһэллэллэрэ.

Оттон биһиги кэммитигэр доруобуйатынан хааччахтаах оҕо күннээҕи олоххо бэлэмнээх, төһө кыалларынан үөрүйэхтээх буолуутугар үлэлэһэр анал кииннэр бааллар. Холобур, бу бүгүн кэпсиир өрөспүүбүлүкэ таһымнаах киин. Сүрүн сыаллара-соруктара – доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолору дьарыктаан, хайа сатанарынан саастыылаахтарын кытта тэҥҥэ сылдьар гына оҥоруу. Холобур, аҥаардас истэр аппарааты, протеһы кэтэ, туһана үөрэнии анал үөрүйэҕи, сатабылы эрэйэр.

Маннык олус наадалаах тэрилтэни СӨ нэһилиэнньэтин социальнай көмүскэлин үтүөлээх үлэһитэ, философия наукатын хандьыдаата, оҕолору реабилитациялыыр  тэрилтэ Саха сиригэр баар буолуутугар быһаччы оруоллаах (!) Зинаида Семеновна Максимова хара төрүттэниэҕиттэн салайар. Ону ааһан, социальнай көмүскэл миниистирин солбуйааччытынан үлэлии сылдьан, 2014 сылтан, бу тутуу бастакы сыбаайата түһэр кэмиттэн, сүрүннээччинэн ананан, дьиэ ис бараана (дизайн-бырайыага) оҥоһулларыгар, сөптөөх тэрилинэн хааччылларыгар үлэлэспитэ.

Туох да мээнэҕэ буолбат

Зинаида Семеновнаны кытта кэпсэтэ олорон, туох да мээнэҕэ буолбатын, Дьылҕа Хаан ыйыыта, анала диэн баарын санаан кэлбитим. Кини бастакы идэтэ – култуура үөрэхтээҕэ. Дьокуускайдааҕы култуура училищетын кэнниттэн Челябинскайдааҕы култуура институтун бүтэрэн, кулуупка методист-тэрийээччи идэтин баһылаабыт. Кэргэнэ Нерюнгри куоракка үлэҕэ ананан, онно көһөн тиийэллэр. Бастакы көмүс күөрэгэйдэрэ – уолчааннара мөлтөхтүк истэрэ быһаарыллар. Ийэ барахсан хайдах гынан оҕотугар көмөлөһөр туһунан толкуйга түһэр. Урукку өттүгэр манныкка түбэспэтэх буолан, туһугар уустук кэм сатыылыыр. Билиҥҥи курдук иһитиннэрии дэлэй буолбатаҕа. Антах кулгаахтарынан мөлтөхтүк истэр оҕолоохтору кытта билсэр.

Билигин санаатахха, ол тус бэйэлэригэр эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэ доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолоругар көмөлөһүөхтээх анала таайан, Мария Калюжная диэн ийэттэн олус туһалаах верботональнай ньыма баарын истэр.

1990 с. икки ийэ, 3 исписэлиис буолан, Загреб диэн куоракка 3 ыйдаах кууруска үөрэнэ бараллар. Ол кэлэн, онтуларын дьоҥҥо сырдатан, бастаан «Жаворонок» оҕо саадыгар, онтон оскуолаҕа анал кэбиниэт арынан үлэлэһэн бараллар. Дьэ, ити кэмтэн саҕаланар Зинаида Семеновна реабилитация эйгэтигэр сыстан, кыһалҕалаах оҕолорго, төрөппүттэргэ көмөлөһөр анала. Бу дьарыктан уола эрэ буолбакка, атын төрөппүттэр оҕолоро туһанан, саастыылаахтарын кытта тэҥҥэ алтыһар кыахтаналлар. Өрөспүүбүлүкэни уҥуордаан, быһаччы москубалары кытта сибээстэһэн (!), дириэктэринэн ыҥырбыт Дмитрий Иннокентьевичтарын кытта, онтон үбүлээһин көрүллэрин ситиһэн, мөлтөхтүк истэр уонна букатын истибэт оҕолорго көмөлөһөр өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы киини арыйаллар! Онтулара Бүтүн Сойуустааҕы аудиология уонна слухопротезирование научнай киинин (СУВАГ) бүтүн 127 штаттаах филиала диэн буолар. Инбэлиит оҕолор Дьокуускайтан тиийэ реабилитациялана тиийэр буолаллар. Загребтан хаста да кэлэн бараллар. Тас дойдуттан, Японияттан тиийэ, исписэлиистэр 3-тэ кэлэн билсэн, үлэлэһэн барбыттар. Зинаида Семеновна үлэтин быыһыгар Москубатааҕы аһаҕас педагогическай университет дефектологияҕа факультетын кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрэр. Атын исписэлиистэрин эмиэ үөрэттэрбиттэр. Сэбиэскэй тутул олохтоохтук ыһыллыбытыгар үбүлээһин тохтуурун биллэрэллэр. Анаабыт курдук, ол кэмҥэ, 1993 с. сааһыгар, Нерюнгрига Бастакы Бэрэсидьиэн Михаил Николаев тиийэр. Зинаида Семеновна, оччолорго «Саха омук» түмсүү көхтөөх кыттааччыта, киниэхэ баар кыһалҕаны кэпсээн, туруорсан, өрүү да кэскиллээҕи көрөн дьаһанар бэрэсидьиэн өйөбүлүн ылар. Манна бэйэтэ кэлэн, сүүрэн-көтөн, өрөспүүбүлүкэ хааччыллыытыгар киирэрин ситиһэр. Бастакы дириэктэр тохтообутугар, СУВАГы 17 сыл салайан үлэлэтэр.

Нерюнгрига элбэх оҕо кинилэр көмөлөрүнэн олоххо бэлэмнээх буолан тахсыбыт. «Истибэтиттэн кыайан саҥарбат оҕо, дьиҥинэн, мэйиитэ сөпкө сайдыбыт, саҥарар аппараата барыта үчүгэй. Арай кыайан истибэтиттэн, дорҕоон, саҥа туһунан уобараһа суох буолан, онтукатын кыайан таһаарбат. Ол иһин анал аппарааттары атыылаһан, дорҕооннору барытын анал систиэмэ көмөтүнэн иһитиннэрэн, үөрэтэн, оҕолор оскуолаларын саҥаран, сүүстэн тахса оҕо инклюзивно үөрэнэн бүтэрбиттэрэ. Ону сэргэ бэйэбит оскуолабытын 50 оҕо бүтэрбитэ. Үнүр биир оҕо ийэтин көрсүбүтүм. Техникуму, университеты бүтэрэн, программистыыр, ыал буолан олорор диир. Итинтэн атын туох үчүгэй баар буолуой? Бэйэм уолум эмиэ Новосибирскайдааҕы тэхиньиичэскэй университеты бүтэрбитэ», – диэн Зинаида Семеновна саха киһитин сиэринэн сэмэйдик үөрэн мичийэр.

*Кэпсэтии биидьийэтин, куар-коду туһанан, истиҥ.

Кинини, туруоруммут сыалын ситиһэн тэйэр, тэрийэр-салайар дьоҕурдаах, кыһамньылаах салайааччыны, Нерюнгри улууһун баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччытынан үлэлии сырыттаҕына, 2014 с. Үлэ уонна социальнай сайдыы миниистирэ Александр Дружинин солбуйааччынан ыҥырар. Бу билигин салайар киинэ үлэлиэхтээх тутуутугар сүрүннээччинэн, ол кэнниттэн дириэктэринэн ананар. Киин хабар иэнэ кэҥээн, элбэх хайысхалаах буолар. Манна даҕатан эттэххэ, Нерюнгритааҕы СУВАГ эмиэ истибэт, мөлтөхтүк истэр оҕолорунан эрэ дьарыктаммат, хайысхата кэҥээбит.

Бу киин инбэлиит оҕолорго аналлаах. Ордук саҥарар-ментальнай сайдыыларыгар кэһиллиилээх, саҥарар дьоҕурдара сайдыбатах, психическай сайдыыларыгар, тирэнэр-хамсанар систиэмэлэригэр кэһиллиилээх, ДЦП-лаах оҕолор кэлэллэр. Манна 2023 с. судаарыстыбаннай сорудах иһинэн – 2937, ОМС нөҥүө 500 оҕо реабилитацияланан барбыт. Былырыын, туһааннааҕынан – 3153 уонна 500 оҕо.

Киин бүгүҥҥү олоҕуттан

Кииҥҥэ эрдэлээн көмө салаата (3-4 ыйдарыттан 3 саастарыгар диэри оҕолорго), социальнай-психолого-педагогическай, социальнай-средовой, социальнай-медицинскэй уонна методическай салаа диэн 5 хайысханан үлэ барар. Манна үс ыйдарыттан саҕалаан 18 саастарыгар диэри инбэлиит оҕолор дьарыктаналлар. Техүлэһиттэри ааҕан туран, киин 147 үлэһиттээх, оҕону кытта ыкса алтыһар исписэлииһэ – 96.

Сылга 21-дии күннээх 16 заезд баар. Оҕолор төрөппүттэриниин кэлэн дьарыктаналлар. Күҥҥэ 200-тэн тахса оҕо, биир оччо төрөппүт сылдьар. Сорохтору, сүрүннээн, улуустан кэлбиттэри, станционарга олохтууллар. 140 куойка көрүллэр. Үстэ аһаталлар. Олоруу, аһылык да – босхо. Таһыттан сылдьааччылар 4-5 ч. дьарыктанан бараллар. Кинилэр биирдэ аһыыллар. Астарын тендергэ кыайбыт тэрилтэ хааччыйар.

Манна кэлэр квотаны киин буолбакка, СӨ Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтэ улуустарга хас инбэлиит оҕо баарын учуоттаан тыырар. Онон оҕотун манна реабилитациялатыан баҕарар төрөппүт олорор сирин социальнай харысхалга управлениетыгар эбэтэр комплекснай киин ребилитологар суруйтарыахтаах эбит. Дьокуускайдар социальнай харысхал управлениетыгар тиийдэхтэринэ, хаһан миэстэ баарынан суруйаллар, туох докумуон наада буоларын этэллэр. 

Заезд саҕаланыан иннинэ управлениелар оҕолор, төрөппүттэр испииһэктэрин ыыталлар. Оччоҕо куоракка олорор эбэтэр чугас улуустан кэлиэн сөптөөх төрөппүттэргэ эрийэн, эрдэттэн кэлим диагностикаҕа ыҥыраллар. Ол түмүгүнэн «реабилитация маршрута» диэн оҥоһуллар. Физио, ЛФК быраастара, невролог быраас, психолог, логопед кэлбит оҕону тута көрөн, докумуоннарын толороллор.  Диагностиканы эрдэ ыытыы уочараты аҕыйатар, реабилитация заезд бастакы күнүттэн тута саҕаланарын туһугар тэриллэр. Урут бары биир күн кэлэллэрэ уочараты үөскэтэр.

Ментальнай доруобуйаларыгар кэһиллиилээх оҕолорго анаан, олорорго үөрэтэр-арыаллыыр салааны («Учебное сопровождаемое проживание» (УСП) үлэлэппиттэрэ 3-с сылыгар барбыт. О.э. 14-18 саастаах инбэлиит оҕолор туораттан көмөтө суох бэйэлэрин бэйэлэрэ дьаһана үөрэнэллэригэр, күннээҕи олоххо-дьаһахха үөрүйэхтээх буолалларыгар көмөлөһөллөр. Үксэ дьиэлэригэр олорон үөрэнэр уонна интэринээккэ олорор оҕолор онно дьарыктаналлар. Холобур, интэринээт оҕото остолобуойга бэлэм аһы аһыы үөрэнэн, ас хайдах астанарын, төһө өр буһарын, иһит хайдах суулларын да быһаарсыбата баар буолар. Таҥаһы сууна-тараана сылдьыы эмиэ туһунан үөрүйэҕи эрэйэр. Итини баһылаабатах оҕо эмискэ уопсастыбаҕа таҕыстаҕына, атын сиргэ үөрэнэ бардаҕына, эрэйдэниэн сөп. Бэйэлэрин бэйэлэрэ дьаһана, хааччына үөрэнэллэригэр көмөлөһөллөр. О.и. үүнээйини көрөргө-харайарга эмиэ үөрэнэллэр, таарыйа ЛФК-нан дьарыктаналлар, атын оҕолордуун алтыһа үөрэнэллэр. Кинилэргэ анаан, дьиэ усулуобуйатыгар чугаһыыр утуйар хостордоох, куухуналаах, аһыыр, дьарыктанар сирдэрдээх дьиэ тэриллибит. Билигин 10-ча оҕо баар. Кинилэри анал исписэлиистэр көрө-истэ сылдьан, үөрэтэллэр, көрдөрөн-быһаарар биэрэллэр.

Дьиэттэн тахсыбат, тахсаллара уустуктаах инбэлиит оҕолорго дьиэлэригэр дьарыктааһын эмиэ баар эбит.

Аны, доруобуйатынан хааччахтаах оҕолоох төрөппүт сэргэхсийэ, аралдьыйа түһэрин наадатыгар «Передышка» диэн көрүҥү киллэрээри сылдьалларын биһирии иһиттим. Холобур, ийэ оҕотун кинилэргэ, идэтийбит дьоҥҥо аҕалан, хаалларан баран, холобур, дьүөгэлэрин кытта көрсүөн, парикмахерскайга сылдьыан эбэтэр дьиэтигэр нус-хас утуйа да түһүөн сөп. Маннык сынньалаҥ ардыгар салгын тэҥэ наадатын тустаах дьон үчүгэйдик өйдүүллэр.

СВО кыттыылаахтарын дьиэ кэргэттэрэ, эмиэ социальнай көмүскэл управлениетын нөҥүө кэлэн, кинилэргэ реабилитацияланаллар эбит. Оҕолоро инбэлиит статустаах буоллаҕына, уопсай реабилитацияны ааһар, статуһа суох оҕо психологическай көмөнү ылар. Төрөппүтү (сокуоннай бэрэстэбиитэли) кытта уйулҕа үөрэхтээхтэрэ дьарыктаналлар. Трениҥҥэ сырытыннаран, массаастыыр кириэһилэни, атах ваннатын туһанан, эт-сиин, өй-санаа күүрүүтүн сымнатарга дьулуһаллар.

Бу киин туһунан сиһилии Вконтакте баар страницаларыгар vk.com/rrcdeti киирэн билсиэххитин, сэҥээрэр ыйытыыларгытын биэриэххитин сөп.