Уоскулаҥ төрдө — дууһаҕа сытар дьарык

«Бу орто дойдуга киһи сатаабата суох. Тугу хараҕым сөбүлүү көрөр, биитэр дууһам ылынар даҕаны, барытын тутан-хабан, оҥорон, ылсан иһэр идэлээхпин. Уонна сатыыр эбиппин ээ диэн бэйэбин үөрүү кыыма, дуоһуйуу кууһарын саҕа үчүгэй турук суохха дылы», – диир СӨ култууратын туйгуна, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ хаһаайката Ирина Степановна Филиппова.

– Ирина Степановна, быйыл П.П. Романов аатынан художественнай училище үбүлүөйдээх сыла. Эн, бука, бу училищены бүтэрдэҕиҥ буолуо. Оннук дуо?

– Оннук. Мин 1979 сыллаахха учуутал идэтигэр манна үөрэммитим. Онтон ыла олохпор бу идэбин аргыс оҥостон кэллим. Муусука үрдүкү  оскуолатыгар, хореографическай училище истиэнэтигэр Саха сирин талыллыбыт талааннаах оҕолорун ортолоругар, айар эйгэ киэлитигэр, муусука долгунугар  үлэм үгүс сыллара аастылар.

Үөрэммит училищебыт быйыл 80 сыллаах үбүлүөйэ. Саха искусствотын төрдүгэр турбут үгүс култуура үлэһиттэрэ куорсун анньынан тахсыбыт өрөспүүбүлүкэ биир кырдьаҕас үөрэҕин кыһатынан буолар. Бэйэбэр сыһыаран эттэхпинэ, биһиги дьиэ кэргэнтэн миигиттэн ураты үс быраатым  үһүөн манна үөрэммиттэрэ – Айаал, Михаил, Степан Петровтар. Уолаттар аҕабытын утумнаан муосчут-скульптор идэтигэр соҕуруу куораттарынан салгыы үөрэммит уонна бу идэни баһылаабыт дьон. Оттон биһиги, кыргыттар, эбэбититтэн саҕалаан ийэбитин утумнаан, ииһи-ууһу, тустаах үлэбит таһынан илиинэн оҥоһугу өрө тутан кэллибит. 

Онон художественнай училище мин бииргэ төрөөбүттэрбиттэн саҕалаан айар-тутар эйгэ дьонугар суолтата уонна уурбут билиитэ-көрүүтэ баһаам.

– Муосчуттар ортолоругар үс аатырбыт ааттар Аммосов, Пестерев, Петров эйиэхэ туох сыһыаннааҕар тохтуу түһүөх.

– Аҕам биллиилээх муосчут Степан Никифорович Петров. Сэбиэскэй Сойуус худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ. Репин аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата. Онон историяҕа үһүөн ааттара тутуспутунан сылдьар  аатырбыт муосчуттартан үһүстэрэ – ити мин аҕалаатар аҕам.

– Дьэ, эрэ, Ирина, дууһаҕа сытар уоскулаҥ диэн тугу этэҕиний?

– Кыра оҕо эрдэхпиттэн эбэм иистэнэрин көрө улааппытым. Кини биһиэхэ хас биирдиибитигэр хоруоҥканан дьэрэкээн үтүлүктэри, бэргэһэлэри оҥорон баран, ону бэйэҕэр мээрэйдиириҥ саҕа үрдүк үөрүү суох буолара. Оччотооҕу оҕо сааспытыгар эбэбит тикпит таҥастарын элбэхтик кэтэн улааппыппыт. Ийэм үҥкүүгэ бараары түүннэри былаачыйа тиктэрим диирэ. Онтум аны миэхэ тиийэн кэлбит курдук, таанцыга бараары дьууппа, клеш ыстаан тиктэ охсон, сиэркилэ иннигэр эргичийээт ойор түгэннэр эмиэ мин олохпор кэлэн ааспыттара. Дьэ, итинник кыра сааспытыттан дьоммут илиинэн оҥорон таһаарар иистэрэ, оҥоһуктара кимҥэ да суоҕун, ханна да хатыламматын, лааппыга атыыламматын көрө-истэ улааппыппыт.

Мин тугу хараҕым сөбүлүү көрдө даҕаны, хайаан даҕаны боруобалыыр «аньыылаахпын». Уонна, ол сатаннаҕына, манныгы эмиэ сатыыр эбиппин диэн бэйэбин уоскулаҥ кууһар.

– Оннук  үлэлэргинэн, дьарыктаргынан тугу ааттаталыаххын сөбүй?

– Айар-тутар дьарыктаахпыттан астынабын. Иистэнэбин. Оҕолорум кыраларыгар маскарадтан саҕалаан, дьүөгэлэрбэр, билэр дьоммор халадаай тигэрим. Бэйэбэр саҕынньах, этэрбэс тиктэрим.

Мин анал куурустарга сылдьаммын үөрэнэрбин ордоробун. Билигин, хата, маастар-кылаас эрэ дэлэйдэ. Онон киһи баҕатынан сылдьан элбэххэ үөрэнэр, сатаабатын да сатыыр буолар. Аны айар-тутар дьон интэриэһэ уларыйа сылдьар, саҥаттан-саҥа муодалара кэлэ турар ээ. Онтон эмиэ хаалсыаххын баҕарбаккын (күлэр – Аапт). 

Дьэ онон хоруоҥканан араас киэргэллэри оҥорууга мин кэллиэксийэбэр брошь, колье оҥоһуктар баар буолбуттара. Ас астыыбын. Эмиэ анал кууруска сылдьаммын өссө 1982 сыллаахха "Курица Галантин" астааммын дьоммун күндүлээбиппэр, олох соһуйан хаалбыттара. Билигин күннээҕи куухунаҕа киирсэр бүлүүдэ курдук. Оттон урут, бэйи, олох сэдэх бүлүүдэнэн ааҕыллара. Онно оттон худуоһунньук киһи быраабыла сокуонунан айдаҕым-туттаҕым бөҕө буоллаҕа дии. Онтон аны портной-универсал буоллум. Эмиэ үөрэнэммин үһүс разряды ылбытым. Быраактыкабын Дьокуускай «Люкс» ательетыгар барбытым. Онно барыта илиинэн тигии эбит этэ. Маастарым мин илиинэн сиикпин массыынанан тикпиккин диэн турардаах. Хата, түмүгүм арыый модороон буолан, бэйэм тикпитим ырылыччы көстөн быыһаммытым. Онон күннээҕи таҥастан саҕалаан арааһы тигэр кыаҕы толору баһылаабытым.

Аны муодаҕа карвинг кэллэ. Ама, хайаан хаалсыахпыный? Онно эмиэ фруктанан букет арааһын быһарым. Тэрилтэм ыһыаҕар фруктаттан чороон быһан оҥорбуппун сөҕүү-махтайыы бөҕө буолбуттара. Аны полимернай куукула оҥоруу кэмэ буолла. Шарнирнай куукула оҥордум. Үлэлээх баҕайы буолар эбит. Биир куукуланан тохтообутум. Онтум быыстапка аайы турар. Каталогка «Каролина Парфенова ааптарыскай куурсун үөрэнээччитэ» диэн киирэн турабын. Куорат ыһыаҕар улахан көбүөр оҥорорго эмиэ кыттыспытым. Аны баайабын – суумка, бэргэһэ. Туойунан эмиэ кыратык дьарыктаммытым. Миэбэл саҥардар, эргэни саҥа тыынныыр муода кэлбитигэр, даачабар баар эргэ олоппостору, кириэһилэлэри реставрациялаабытым. Саҥалыы тыыннаан оҥорууттан ураты сибэкки кашпотун, иһигэр мал-сал угарга аналлаах сурунаал остуолун, сундуук полимернай ротанганан оҥорорго үөрэммитим. Аны интерьернай барельеф диэн эмиэ дууһабын умсугутар дьарыктаахпын.

Киһи сатаабата суох. Кылаабынайа, сүрэх баҕата уонна санааны ууруу баар эрэ буоллаҕына, барыта кыаллар. Киһи айар-тутар кэмигэр өйдүүн-санаалыын сааһыланар, дууһалыын сынньанар ээ.

– Олох истэ олорон саҥата суох бардым. Бииртэн биир тус-туһунан ньымалары, матырыйаалы ирдиир дьарыгыҥ элбэҕиттэн. Бу үлэлэргин аан бастаан үллэстэр, көрдөрөр, биһириир дьонуҥ кимнээҕий?

– Кэргэним Михаил Афанасьевич, кыыһым Светлана, уолаттарым Степан, Арсен дьиэ кэргэннэрэ өйөбүл-тирэх буолаллар. Бииргэ төрөөбүт кыргыттар бары даҕаны маннык айабыт-тутабыт. Билигин куйаар ситиминэн үлэбитин билсэ-көрсө олоробут. Хайа уонна оттон – ийэм. Хайҕабыл муҥутуур чыпчаала төрөппүт ийэ хайҕабыла буоллаҕа эбээт. Онон бачча сааспар диэри ийэм биһирэбилин ылар дьоллоох кыыспын.

– Ирина Степановна, бу биир хаартыскаҕа сүрдээх сэдэх үлэни тутан тураргын көрөбүн. Бу туһунан кэпсии түһүүй.

– Аҕам уонна бырааттарым курдук скульптор идэтин дьэ баһылаатым диэхпин сөп. Уонна бу миэхэ үрдүк ситиһиим. Айар эйгэҕэ бастакы куорсун анньыммыт үөрэҕим кыһатын иһинэн, о.э. Дьокуускайдааҕы П.П. Романов аатынан художественнай училищеҕа икки нэдиэлэлээх кууруска сылдьыбытым. Онно оҥорбут үлэм – интерьернэй барельеф. Уонна түмүккэ скульптор идэтин баһылаабыппын туоһулуур докумуону туппуппун олохпор  биир үрдүк ситиһиибинэн ааҕабын.

– Сиэннэриҥ эйигин, эбэлэрин, көрө-истэ сырыттахтара ээ.

– Эбээ киһини сиэннэр үөрдэллэр. Уол сиэннэр – спорт, туйгун үөрэх. Кыыс улахан сиэним илиитигэр эмиэ сатабыллаах. Биир сиэним ювелирнайга үөрэнэр. Түөрт саастаах кыыс сиэним бииргэ олорсон хоруоҥка тисиһэр ээ. Бэйэтигэр оҕуруо оҥостон, дьиэтигэр дьэ үөрэн-көтөн барар.

Онон сиэннэрим, мин эбэм Өрүүнэни көрө-истэ улааппытым курдук, аны бэйэбин көрө-истэ сылдьар кэмнэрэ. Маны этэн эрдэхтэрэ, өбүгэ үгэһэ көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр диэн.

– Ирина Степановна, аҕыйах хонугунан бэлиэтэнээри турар Аан дойду дьахталларын күнүнэн эҕэрдэҕин кимнээххэ аныыгын?

– Оҕо сааска араадьыйаҕа Ольга Иванова-Сидоркевич «Таптыаҕыҥ ийэни!» ырыатын иһиттиҥ даҕаны, Кулун тутар 8 күнүн тыына тута бэриллэрэ дии.  Бу ырыа тылларын курдук күн күбэй ийэбин Раиса Иннокентьевнаны олуус-олус таптыыбын.  Ийэм аҕыс уон биэс саастаах. Уонна оттон бука бары чугас истиҥ-иһирэх дьоннорбун – балтыларбын, бука бары аймах кэрэ аҥаардары, дьүөгэлэри, кэллиэгэлэри, айар эйгэ араас чымпыктарыгар үөрэтэр уһуйааччыларбын, олохпор алтыһан ааспыт кэрэ аҥаардарбын бу сааскы кэрэ бырааһынньыгынан эҕэрдэлиибин.

Бэйэ илиитинэн оҥорбут, илии сылааһын иҥэриммит оҥоһуктан ордук истиҥ, хатыламмат, атыыламмат бэлэх бу орто дойдуга суоҕа буолуо. Онон илиигитинэн оҥорон чугас дьоҥҥутун үөрдүҥ-көтүтүҥ, оннук кэрэни оҥорорго үөрэниҥ, анал куурустарга сылдьыҥ диэн баҕа санаабын тиэрдэбин.

Киһиэхэ саамай күндү баайа – доруобуйата.  Бука бары доруобай, чэгиэн буолуҥ!

Хаартыскалар:
Дьоруой тус архыыбыттан