«Уопсастыбаннай үлэтэ суох олорбоппун...»

Олох диэн – уостубат, быстыбат ситим. Оннук иэҕиллэн, эриллэн кэлэ турар. Оттон ханнык баҕарар кэмҥэ ол ситим утаҕын тутар туһугар дьону түмэ тардар, киһи хараҕар көстүбэт сүҥкэннээх үлэни биир-биэс харчыта суох, ис сүрэхтэриттэн оҥорор дьоммут – уопсастыбанньыктар.
Ыам ыйын бырааһынньыктарын көрсө уопсастыбаннай үлэни дьарык  оҥостон кэлбит Дьокуускай куорат Губинскай уокуругун Бэтэрээннэрин сэбиэтигэр үлэлиир, Уус Майа улууһун биир дойдулаахтарын түмсүүтүн салайааччыта, РФ «Бүтүн Арассыыйатааҕы нэһилиэнньэ биэрэпиһин ыытыыга үтүөлэрин иһин» мэтээлин, СӨ «Гражданскай килбиэн» анал бэлиэтин хаһаайына Августина Николаевна Исакованы кытта кэпсэттибит.

– Августина Николаевна, эйиэхэ тус бэйэҕэр Кыайыы күнэ тугу санатарый?

– Мин 1948 сыллаахха атырдьах ыйын 22 күнүгэр Уус Майа оройуонугар Нуотараҕа төрөөбүтүм. Кыайыы күнэ оҕо эрдэхпиттэн мин дьиэ кэргэммэр суолталаах бырааһынньык. Ийэм Анастасия Алексеевна Ефремова маҥнайгы кэргэнэ Исаак Григорьевич Диодоров Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ Ленинградскай уобаласка сэрии хонуутугар охтубут. Аҕам Николай Романович Михайлов 17-с Аармыйаҕа, Монголияны, Кытайы нөҥүөлээн, Японияны кытта сэриигэ кыттыбыт. Кини сэрии кэнниттэн мин ийэбин, үс оҕолоох огдообону, кэргэн ылан, кэнники биһиги биэс оҕо төрөөммүт, улахан ыал буолан олорбуппут.  Аҕам Кыайыы күнүн олус күндүтүк саныыр, күүтэр бырааһынньыга буолара. Мэтээллэрин кэтэн парадтыы барара. Биһиги ону оҕо сааспыт биир умнуллубат түгэнинэн ааҕабыт.

Билигин бэйэбит оҕолорбутун, сиэннэрбитин, кытта ийэлээх аҕабыт мэтириэттэрин тутаммыт, «Өлбөт үйэлээх полк» сэлэлии хаамыыга кыттыһабыт. Дьоммутугар ытыктабылбыт, махталбыт бэлиэтин үүнэн эрэр ыччаппытыгар – оҕолорбутугар сыһыарабыт.

– Аҕаҥ эйэлээх олохпутун уһансыбыт эрэ буолбакка, оҕолорун атахтарыгар бэйэтэ туруорбут эр киһи киэҥ көҕүстээҕэ эбит.

– Оннук ээ. Хомойуох иһин, ийэбит Анастасия Алексеевна ыалдьан соһуччу олохтон барбыта. Ийэм өлөрүгэр мин 12 саастааҕым, кыра быраатым Алеша 3 саастаах этэ. Аҕабыт биэс кыра оҕотун – миигин кытта бырааттарбын Леониды, Алешаны, балтыларбын Светаны, Мотяны – соҕотоҕун ииппитэ. Оҕолор бары үрдүк, орто үөрэх ыламмыт, үлэһит дьон буолбуппут. Онтон эдьиийдэрим Тамара, Катя, убайым Володя ити кэмҥэ бэйэлэрэ устудьуон уонна үлэһит дьон этилэр.

Мин Күп 4 кылаастаах оскуолатыгар үөрэммитим. Октябренок, пионер буолбутум. Эдьээн 8 кылаастаах оскуолатыгар үөрэнэ сылдьаммын хомсомуолга киирбитим. 1967 сыллаахха Уус Майа орто оскуолатын үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрбитим. Оҕо сааһым Алдан эбэ кытылын кыйа олорор Күпкэ, Эдьээҥҥэ, Уус Майаҕа ааспыта. Төрөөбүт, улааппыт төрүт дойдубун олус ахтабын, күндүтүк саныыбын.

– Августина Николаевна, ыраах улуустан соҕуруу куоракка баран идэ ылыы оччотооҕу тыа оҕотугар улахан быһаарыныы эбит. Ол туһунан тохтоон аас эрэ.

– Горькай куоракка В.П. Чкалов аатынан  инженернэй-строительнай институтка үөрэнэ киирбитим олохпор улахан суолталаах.  Институту бүтэрэн баран дойдубар кэлбитим. «Гипрохиммонтаж» бырайыактыыр институт Дьокуускайдааҕы салаатыгар конструкторынан, онтон «Северовостокхиммонтаж» тимир конструкцияны оҥорор собуотугар инженеринэн үлэлээбитим.

Биһиги бырайыактаабыт тимир конструкцияларбытынан Саха сирин элбэх муннугар эбийиэк бөҕө тутуллубута: Депутатскайдааҕы ГОК, Тополинайга хочуолунай, Дьокуускайдааҕы көтөр фабриката, Дьокуускайга уонна Хатыҥнаах бириискэтигэр уу ыраастыыр комплекстар, Аллараа Бэстээххэ ЖБИ (тимир-бетон оҥоһуктар) сыаҕа, сибээс уонна электричество ситимнэрин атахтара, аркалыы быһыылаах спорт саалалара. Ону таһынан Дьокуускай куоракка Судаарыстыбаннай цииркэни, Саха тыйаатырын уо. д. а. тутууга туһаммыттара.

Кэнники сылларга Дьокуускай куорат Губинскай уокуругун управатыгар инженеринэн, управа салайааччыта Вера Солдатова солбуйааччытынан, «Губинскай ЖКХ» салайар хампаанньаҕа инженеринэн үлэлээбитим.

– Уопсастыбанньык быһыытынан маҥнайгы хардыыларгын ахтан ылыах.

– 90-с ыарахан сылларга собуокка, оччоттон уопсастыбаннай үлэтэ суох олорбоппун билэннэр буолуо, профсоюз бэрэссэдээтэлинэн талбыттара. Дириэктэр бирикээстэрин, дьаһалларын оччотооҕуга Профком эрэ бигэргэтэр этэ. Бэтэрээннэр сэбиэттэригэр, Компартия Дьокуускайдааҕы салаатыгар, Уус Майа түмсүүтүгэр билигин даҕаны күүһүм кыайарынан үлэлиибин. Биир дойдулаахтарбытын, үөлээннээхтэрбитин түмэр, бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөһөр сыаллаах үлэ диэн буолар. Холобура, улууспутун кытта куруук сибээстэһэн, улахан тэрээһиннэри ыытабыт: Саҥа Дьыллааҕы көрсүһүүлэр, «Бакалдын» национальнай бырааһынньык, ыһыах. Быйылгы «Бакалдыны» Уус Майа оройуона ыытар буолан, үлэбит саҕаламмыта. Маны таһынан үрдүк үөрэх кыһаларын преподавателлара оройуоҥҥа баран оскуола оҕолорун кытта профориентационнай үлэ ыыталларыгар, быраастар десанынан тахсаннар нэһилиэнньэ доруобуйатын көрөллөрүгэр эмиэ үлэлэһэбит. Дойдубут дьонугар ханнык баҕарар көмөнү оҥорорбутуттан үөрэбит эрэ.

– Биир эмэ түгэни кэпсиэҥ буолаарый?

– 2018 сыллаахха ыам ыйыгар улахан халаан уута кэлэн, Эдьээн, Элдьикээн, Күп нэһилиэктэригэр улахан кыһалҕаны үөскэппитэ. Онно түмсүүбүт иһинэн суһаллык ыстаап тэрийэн, МЧС бөртөлүөтүнэн таҥас-сап, бородуукта, хаһаайыстыбаннай табаар хомуйан ыыппыппыт. Аһымал аахсыйа тэрийэммит, барыта 112 тыһ. солк. суумалаах харчыны олохтоохтор счеттарыгар, онтон кэлин ас-таҥас, тутуу матырыйаалларын хаалаан, бааржанан 30 туонналаах контейнер ыыппыппыт.  Кулаковскай аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр «Сүрэхтэн – сүрэххэ» аһымал кэнсиэр тэрийбиппит. Онно киирбит 256,500 тыһ. солк. харчыны оройуон дьаһалтатыгар ыыппыппыт. Дьокуускай  куорат тэрилтэлэрэ, урбаанньыттара улахан көмөнү оҥорбуттара. Онон «Норуот күүһэ – көмүөл күүһэ» диэн чахчы.

– Губинскай уокурук Бэтэрээннэрин сэбиэтэ Кыайыы өрөгөйдөөх үбүлүөйүгэр ыытар үлэтиттэн сырдатыахха.

– Уокурук Бэтэрээннэрин сэбиэтэ «Набережнай» атыы-эргиэн киинигэр бэйэбит хостоохпут, онно мустабыт. Күн аайы араас куруһуоктар, дьарыктар, тэрээһиннэр буолаллар.

Кыайыы болуоссата, «Туймаада саллаата» мемориальнай комплекс биһиги территориябытыгар баар буолан, куорат уонна уокурук бары тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттабыт. Ол курдук, Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаан панно тиктибит. Маастардарбыт куоракка куонкурустарга, быыстапкаларга өрүү кытталлар.  Соторутааҕыта бэтэрээннэр спартакиадаларыгар күрэхтэһэммит, 13 хамаандаттан 4-с миэстэни ыллыбыт.  1 Маай уонна Кыайыы 80 сылын үбүлүөйүгэр сэрии кэмин оҕолоругар, тыыл бэтэрээннэригэр аналлаах мэтээллэри  туттарарга уокурукпут салалтатыгар көмөлөһөбүт.

Онтон сайын – ыһыахпыт, күһүн оҕуруотчуттар күрэхтэрэ кэлиэхтэрэ. Бу күннэргэ биһиги салайаачыбыт Светлана Степанова куорат үрдүнэн «Бастыҥ бэрэсэдээтэл» аатын ылла.

– Дьиэ кэргэн ийэтэ, эбэтэ, биллэн турар, дьиэлээхтэрэ өйүүр, өйдүүр эрэ буоллахтарына бириэмэтин, күүһүн-уоҕун уопсай дьыалаҕа аныыр буоллаҕа.

– Оннук ээ. Мин кэргэмминиин ыал буолан 49-с сыл бииргэ олоробут.

Кэргэним Еремей Гаврилович – Арассыыйа үрдүк үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ, СӨ бочуоттаах тутааччыта, СӨ «Гражданскай килбиэн» анал бэлиэтин хаһаайына. Түөрт уонтан тахса сыл Саха судаарыстыбаннай  университетыгар преподавателинэн, Устудьуоннар куораттарыгар дириэктэринэн уонна М.К. Аммосов аатынан ХИФУ тэхиньиичэскэй салаатыгар инженеринэн үлэлээбитэ.

Кини миигин бары өттүттэн куруук өйдүүр, өйүүр, көмөлөһөр. Биһиги дьолбут – оҕолорбут, сиэннэрбит. Үс кыыстаахпыт. Улахан кыыспыт Анастасия Куличкина «Симэх» Национальнай кииҥҥэ методиһынан үлэлиир, үс оҕолоох. Орто кыыспыт Елена Максимова Дьокуускайдааҕы художественнай училищеҕа преподователь, үс оҕолоох. Кыра кыыспыт Наталья Большакова – архитектор, «Якутпроект» институкка кылаабынай конструктор, үс оҕолоох. 

Сааһыран истэхпит аайы киһиэхэ саамай күндү сиэннэр эбиттэр. Улахан сиэммит 26-лаах, кырабыт 5 саастаах. Онон «Я люблю тебя, жизнь» ырыаҕа ылланарын курдук, «Будут внуки – потом все опять повторится сначала»… Олох эргиирэ оннук буолар эбит.

– Августина Николаевна,  сахалыы ханнык хаһыаттар эн дьиэҕэр баалларый?

– Дьиктиргиэххин иһин, «Киин куорат». Бастаан бу хаһыакка тэлэбиисэр бырагыраамата бэрт үчүгэйдик таҥылларын иһин ылар этим. Кэнники хаһыаты бүтүннүү сөбүлээн ааҕар буоллум. Куорат олохтооҕо буоларым быһыытынан, бастаан куорат сонуннара интэриэһиргэппиттэрэ. Олус интэриэһинэй темалар ааҕааччыга тиийэр гына суруллаллар. Бу хаһыат өссө да сайда турдун, саҥа сонуннары ааҕааччыларга тириэртин! Хаһыакка билэр дьоммун көрөн үөрэбин. Элбэх киһи ааҕара буоллар дии саныыбын.  

Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтарын, тыыл, үлэ бэтэрээннэрин, «Килбиэннээх үлэ куората» Дьокуускай олохтоохторун кэлэн иһэр Улуу Кыайыы 80 сыллаах үбүлүөйүнэн, Үлэ, Саас, Эйэ бырааһынньыгын эҕэрдэлиибин! Араас тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттан, олоххутугар күүс-уох эбилиннин!  Үрдүбүтүгэр өрүү сырдык халлаан, чаҕылхай күн баар буоллуннар!

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан