Удьуор утума: үс көлүөнэ — үс санаа

Төрөөбүт дойдубут туһугар олохторун бүтүннүү анаабыт дьон эдэр көлүөнэҕэ мэлдьи сөптөөх холобур.
Бу ахтыыны суруйаары, оҕо сааспын санаатым.
Мин сайыҥҥы сынньалаҥым куруук «Кыһыл күөл» сайылыгын кытары сибээстээх этэ. Хос эбэм Степанова Александра Николаевна, эбэм Степанова Валентина Филипповна уонна эдьиийим Степанова Александра Николаевна бары үйэлэрин тухары сопхуоска үлэлээбит дьон.
Хос эбэм Степанова Александра Николаевна төрүт Хатас олохтооҕо, кыыс араспаанньата Корякина, 1913 сыллаахха Ойуу Хатыҥ диэн билигин Новая Табага баар сиригэр төрөөбүтэ.
Александра Николаевна ыарахан, кытаанах, судургута суох дьылҕалаах киһи этэ: ыраахтааҕы кэмигэр, өрөбөлүүссүйэ иннинэ төрүүр, гражданскай сэрии уонна Улуу Аҕа дойду сэриилэрин ааһар, сут дьыллары тулуйар, товарищество, онтон холкуос, сопхуос сайдыыта-эстиитэ... Сэбиэскэй былаас олохтонуута уонна кэхтиитэ, 90-с сыллар... XX-с үйэ саҕаланыыта төрөөн баран, XXI-с үйэ саҕаланыытыгар өлөр.
Кини алта сааһыгар тулаайах хаалан, оҕо эрдэҕиттэн олох ыарахаттарын көрсүбүтэ. Онон кыра эрдэҕиттэн ыарахан үлэҕэ сылдьыбыт. Хатас сопхуоһа Каландарашвили, Ленин, Калинин ааттарынан холкуостартан тэриллибитин туоһута.
Александра Николаевна Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин түөрт ыҥырыытын дьокутаата. Хатас сэлиэнньэтигэр эмиэ сэбиэт дьокутаата. Ону туоһулуур дастабырыанньалар уонна хаартыскалар хаалбыттар. Сэбиэскэй былаас саҥа тэриллэригэр дьокутааттарга туох да хамнас төлөммөт, бэйэлэрэ сылга биирдэ сийиэскэ уонна сессияҕа көрсүһэллэр эбит. Онон бастакы дьокутааттар дьиҥнээх «норуот дьоно» этилэр. Хос эбэбит бастаан холкуоска, онтон сопхуоска ыанньыксытынан үлэлээбитэ.
Биһиги хос эбэбитин куруук чиэһинэй, туруору майгылаах, чаҕылхай эмээхсин диэн өйдүүбүт.
Эбэм Степанова Валентина Филипповна сэрии оҕото буолан, эмиэ кыратыттан ыарахан үлэни билэн улааппыт. Холкуос саҕана хамнас диэн суох буоллаҕына, сопхуос кэмигэр онно үлэлиир дьон оннооҕор куораттартан үчүгэйдик олорор эбиттэр. Үлэтэ ыарахан эрээри, хамнаһа үчүгэй. Оннооҕор кэлэктиибинэн босхо айаннаан кэлэр этилэр. Эбэбит Валентина Филипповна Ярославль куоракка, Москваҕа, Крымҥа сылдьыбыт.
Сопхуос тэриллиэҕиттэн Хатас сэлиэнньэтэ сайдыбыт: саҥа хонтуора дьиэтэ, остолобуой, маҕаһыын, библиотека, почта, баанньык баар буолбуттар. Ити барыта дьон сыралаахтык үлэлиириттэн-хамсыырыттан. Эбэм кэпсииринэн, сопхуос кэмигэр үлэһит дьон «эрэллэрэ толору» эбит. Хаһыаттар былааны толоруу туһунан ыстатыйалары тиһиктээхтик таһаараллар.
Эдьиийим Степанова Александра Николаевна эбэтин, ийэтин батыһа сылдьан, «Кыһыл күөл» сайылыгы төрүөҕүттэн билэр. 4-с кылаас кэнниттэн сайыҥҥы сынньалаҥар куруутун ыанньыксыттыыр. 1976 сыллаахха оскуолатын бүтэрэн баран, оскуола - производство - үрдүк үөрэх девиһинэн аан бастаан «Кыһыл күөлгэ» биэс бииргэ үөрэнэр кыыс буолан үлэлии кэлбиттэр. Онно кини сыахтааҕы хомсомуол сэкирэтээрэ, старшай ыанньыксыт буолбут. 1978 сыллаахха үөрэххэ барар уонна, 1986 сыллаахтан саҕалаан, сопхуос ыһыллыар диэри үлэлиир.
Эдьиийим үлэлиир кэмигэр урукку "Волга" аппарат оннугар молокопровод үлэҕэ киирбит. Цеховой система киирэн, звенонан арахсар буолбуттар. Биирдии ыанньыксыт 50 ынахтаах эбит. Онно 200 төбөнү звено дьоно ыыр. Ол 200 ынах биир хотоҥҥо турар. Икки блокка арахсан, куоталаһыы бөҕөтө буолар эбит. Биир сыл Александра Николаевналаах биир ынахтан 4 туонна үүтү ыан бастаабыттар. Ити сопхуос саамай сайдан турар кэмэ эбит.
90-с сыллардаахха ырыынак киирэн, хамнас кэлэр-кэлбэт буолан, дьон уурайан барбыт. Александра Николаевна атыттар курдук барбакка, төрөөбүт сопхуоһа букатын сабыллыар диэри үлэлии-хамныы сылдьыбыт.
Хаартыскалар: Ааптар тиксэриитэ
Сонуннар
Ордук ааҕаллар


