Учуонай үлэтэ — бэйэтэ романтика

Айсен Данилович Васильев – Гуманитарнай чинчийии уонна Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтун научнай үлэһитэ, историческай наука хандьыдаата.
– Учуонай диэн кимий? Наука, эн санааҕар?
– Учуонай буолар диэн олус интэриэһинэй уонна көҥүл, айар үлэ. Үлэҥ бэйэтэ – романтика. Элбэх дойдуларынан, куораттарынан сылдьаммыт конференцияларга кыттабыт. Архыыпка, библиотекаҕа үлэлиибит. Хас биирдии айаҥҥа саҥа сири көрөҕүн, сайдаҕын. Саҥа доҕоттору билсэҕин. Саҥа санаалар, чахчылар баар буолаллар.
Уопсайынан, наука диэн олох сайдыытын сүрүн тутула буоллаҕа дии. Чуолаан историческай наука уопсастыба инники олоҕун оҥосторугар сирдьит буолуохтаах дии саныыбын.
– Айсен, наукаҕа кэлэргэр бастакы хардыыларгын хантан саҕалаабыккыный?
– 2009 сыллаахха Бүлүүтээҕи гимназия гуманитарнай салаатын бүтэрбитим. Историк идэтин таламмын М.К. Аммосов аатынан ХИФУ Историческай факультетыгар туттарсан киирбитим. Устудьуон сыллар төһө да кылгас буолбуттарын иһин – олохпут күндү кэмэ. Үөрэхтэн ураты ыччат түмсүүлэригэр сылдьаммын, элбэх умнуллубат түгэн баара. Тус бэйэм бу кэмҥэ эрэллээх доҕотторбун уонна кэргэммин көрсүбүтүм.
2014 сыллаахха үөрэхпин бүтэрэммин, наука эйгэтин баһылыыр сыаллаах Гуманитарнай чинчийии институтугар аспиранынан киирбитим. Аспирантураны бүтэрэммин, 2022 сыллаахха кандидатскай диссертациябын Иркутскай судаарыстыбаннай университетыгар көмүскээбитим. Саха сирин 19-с үйэ бастакы аҥаарын начаалынньыктарын уонна кинилэр үлэлэрин үөрэппитим. Билигин Гуманитарнай чинчийии институтугар научнай үлэһиппин.
– Айсен Данилович, Грант кыайыылаахтара эбиккит. Бу туһунан сырдата түһүөҥ дуо?
– Бу Граҥҥа Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтун историктара буоламмыт кыттыбыппыт. Уонна 2023 сыллаахха Арассыыйа научнай пуондатын Гранын кыайбыппыт. Көмүскээбит тиэмэбитинэн Саха сирин 19-с үйэтээҕи ыарыылара буолбута. Ол курдук, уоспа, куор уо.д.а. ыарыыларын утары оччотооҕу олохтоох салалта ыыппыт үлэтин туһунан чахчылары хомуйбуппут, бу ыарыылары утары бэриллибит быһыыны нэһилиэнньэ хайдах ылыммытын, сахалартан «уутунньуктары», о.э. вакцина туруорар дьону үөрэппиппит.
– Историяҕа интэриэс хайдах саҕаламмыта дии саныыгыный?
– Мин санаабар, историяҕа интэриэс дьиэ кэргэнтэн саҕаламмыта. Оҕо сааһым дьиэтин улахан библиотекатыгар элбэх история кинигэтэ баара. Олох кыракый сааспыттан ол кинигэлэри көрө, сэргии улааппытым. Греция былыргы мифологиятын барытын 1-кы кылааска билэрим. Улахан дьон кыра киһиттэн билиибин тургутан дуу, интэриэһиргээн дуу ыйытыыларыгар толору харданы биэрэр киһи этим.
Үөрэнээччи интэриэһин саҕааччы, күөдьүтэн биэрээччи, биллэн турар, оскуолатааҕы учуутала дии саныыбын. Миэхэ историяны Акулина Николаевна Федорова предмет быһыытынан олус интэриэһинэйдик үөрэппитэ, өссө улахан интэриэһи кини таппыта.
Онон Саха сирин историятын үөрэтиллибэтэх «үрүҥ бээтинэлэрин» чинчийэр санаа оскуола саҕаттан киирэн, наука суолугар үктэммитим.
Маннык өйдөбүлгэ кэлэрбэр кыра сааспыттан историческай науканы сэргээбитим улахан оруоллаах буолуохтаах. Хаан-уруу аймахтарбар учуонайдар бааллара эмиэ сабыдыаллаабыт буолуон сөп. Ол курдук, биһиги аймахха историк идэлээх дьон элбэх. Кинилэр ортолоругар таайым Анатолий Игнатьевич Гоголев – биллиилээх этнограф, доктор, профессор, Саха этногенеһын үөрэппит аан дойдуга биллэр улахан учуонай.
– Холобур туттар дьоҥҥунан кимнээҕи ааттыаҥ этэй?
– Мин холобур туттар дьонум араас эйгэттэн олус элбэх. Ол эрэн кыра сааспыттан холобур туттар дьоммунан төрөппүттэрим буолаллар. Хас биирдии ситиһиибэр төрөппүттэрим оруоллара улахан. Ийэм Надежда Софроновна идэтинэн нуучча тылын учуутала, РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ. Аҕам Данил Афанасьевич хаһаайыстыбанньык этэ. Үөрэх салаатыгар кэнники куорат мэрин солбуйааччытынан үлэлээбитэ. Хомойуох иһин, билигин биһиги кэккэбитигэр суох.
– Эдэр учуонайдар түмсүүлээххит дуо? Бу түмсүү үлэтэ туох сыаллааҕый?
– Биһиги институппут иһинэн эдэр учуонайдар уонна исписэлиистэр түмсүүлээхпит. Хандьыдааттар ортолоругар сааспынан саамай эдэрдэрэбин. Түмсүү ыытар тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттабын.
Манна араас таһымнаах конференциялар, граннар, стажировкалар курдук олоххо, үлэҕэ туһалаах тэрээһиннэр ыытыллаллар. Балар нөҥүө эдэр учуонайдар билиилэрэ-көрүүлэрэ кэҥиир. Мин санаабар, билигин бэйэтэ кыһаллар учуонайга олус элбэх өйөбүл баар.
– Наука эйгэтигэр эн курдук эдэр дьон баарыттан киһи эрэ үөрэр. Саҥаттан саҥа табыллыыны, үрдэллэри баҕарабыт!
Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан
Сонуннар
Ордук ааҕаллар



