Тумуу тумнарыгар тугу тутуһуохха

Тымныы сатыылыыр кэмнэригэр иммунитет бэлэмэ суох буолан, кыра да үргүөргэ үрдэриэххэ, тымныйан ыалдьыахха сөп. Бу кэмнэргэ тумуулааччы, сөтөллөөччү үксүүр. Хайдах бэйэни харыстаныахха, эрдэттэн көрүнэ сылдьыахха сөбүй?

Уугун хана утуй

Ханнык да ыарыыттан абырааччынан, түргэнник атахха туруорааччынан сөптөөхтүк утуйуу буолар. Ситэ утуйбакка уутугар аҥаарыйан арыычча уйутта сылдьар киһи ээл-дээл буоларын таһынан, этэ-хаана сылайар, ыарыыга-дьаҥҥа хаптарымтыата улаатар. Тумуу вирустара туман курдук хойдор кэмнэригэр утарылаһара суох буолан, тутатына ыалдьар. Дьиҥэр, кыс ортото күммүт да кылгас. Инньэ гынан киһи үксэ утуктуур. Ону утарылаһан утуйар кэми көһүтэн сукуҥнуу сылдьыахтааҕар, эрдэ утуйуҥ диэн сүбэлииллэр эбит. Улахан киһи толору сынньанарыгар 6-8 чаастаах утуйуу ирдэнэр. Нуорманы таһынан утуйуу, биллэн турар, абырыахтааҕар, алдьатыан сөп эбит.

Сөптөөхтүк  таҥын

Оҕо эрдэхтэн хал гыммыт, хаста да хатыламмыт “халыҥнык таҥын” диэн сүбэлэрин тутуһуллуохтаах. Билигин дьыл оройо буолан, тымныы, чысхааннаах күннэр тураллар. Бу манна сөптөөхтүк таҥнарга бэлэм буолуллуохтаах.

Дьиэҕэ салгын оонньооһунун болҕой

Тумнастыгас, ыарахан салгыннаах эбэтэр үргүөрдээх (сквозняк) сирдэр  сыыстарарга бэртээхэй усулуобуйаны үөскэтэллэр.  Кыһын дьиэ ититиигэ холбонор буолан, салгын олус кураанах буолар. Кураанах салгынтан киһи мунна, күөмэйэ, тириитэ хатар. Устунан мурун, күөмэй ыарыыларыгар ылларымтыата үрдүүр. Манна салгыны сиигирдэр анал тэриллэри туһанар ордук.

Туһалаах утахтары ис

Сайын устата сөрүүкээри тымныы утахтарынан эмсэхтэнэрбит баар суол. Оттон кыһынын бу үөрүйэхтэммит кыдьыкпытыттан тэйэн, сылаас, итии утахха, чэйгэ көһүөхпүтүн, эмтээх, иммунитеты бөҕөргөтөр оттор көөнньөһүктэрин, фрукталар сүмэһиннэринэн эбии утахтаныахха сөп. Сорох дьон анал кыра тиэрмэскэ сылаас чэйи кутта сылдьааччылар. Тымныыга өр буоларга бу – олус сөптөөх дьаһаныы. Аны туран, тымныы кэмҥэ газировкалаах утахтары иһимэҥ дииллэр. Онон энергетиктэринэн, атын да гаастаах утахтарынан үлүһүйүүнү тохтотон эриэххэ сөп.

Аһыыр аскын көрүн

Утаҕы таһынан аһыыр ас сибиэһэй, иҥэмтиэлээх буоларыгар кыһаллабыт. Киһи доруобуйатын туруга аһыыр аһыттан улахан тутулуктааҕын бары да билэбит. Кыһын биир үтүө өрүтэ – сибиэһэй эт ас дэлэйэ. Манна эбии крахмалынан баай оҕуруот аһын, куруппаны, балыгы арааһыттан көрөн, сөпкө аттаран, дьиэҕэ астанан аһаабыт атыыласпыттааҕар быдан ордук. Биллэн турар, барытын кээмэйдээн, иҥсэни кыанан, бэйэ өлүүтүттэн таһынан барбакка.

Үтүө дьоннуун алтыс

Эт-хаан чэгиэн буолуута киһи сүргэтиттэн, санаатын оонньооһунуттан улахан тутулуктаах. Уһун унньуктаах кыһыҥҥы кэм бэйэ санаатын сааһылыырга, холкутуйарга, толкуйдуурга ааттаах. Ол эрээри уһун кэмҥэ сөбүлүүр, эйигин үөрдэр дьону киэр тэйиппэккэ, төлөпүөнүнэн, суруйсуунан ситими быспат ордук. Үтүө дьоннуун алтыһыы үтүөнэн эрэ аҕыа.

Сатыы хаамп

“Чэ, сарсыҥҥыттан эрчиллэбин”,“Бэнидиэнньиктэн сүүрэн саҕалыам” диэн этиини үгүстүк истэбит. Бу биир үксүн бэйэни уоскутунууга этиллэн баран умнуллар тыллар. Дьиҥэр, сэттэ көлөһүнү тоҕон, көһүйүөххэ диэри хамсананан анаан эрчиллиитэ да суох, аҥаардас сатыы хаамыыны үксэтэн киһи чэбдик сылдьыан сөп эбээт. Үлэ бириэмэтигэр устуулга хам хараҕаланан олорбокко, кэмиттэн кэмигэр туран, хос иһигэр даҕаны “дьаарбайан” ылыахха сөп. Көһүнэн ырааҕа суох сирдэргэ сатыы сылдьарга үөрэниэххэ наада, оччотугар киһи этэ-хаана улугурбат. Кэм былдьаһыгыттан сатыы сылдьар кыаллыбат буоллаҕына, киэһэ утуйуох иннинэ дьаарбайан ылыахха сөп. Хамсаммат киһи этэ-сиинэ сааллан хааллаҕына, хоммут, сүүрүгэ суох уу кэриэтэ буолар. Онон, сүүрүктээх уу сытыйбат дииллэринии, хамсаныы күннээҕи олохпутугар олус туһалаах.

Кэмигэр сынньан

Уһун өрөбүллэр кэннэ үлэ үөһүгэр киирии, утуйар ууну умнан туран умса-төннө түһүү доруобуйаҕа үтүөнэн аҕаабата биллэр. Үлэ хаһан да бүппэт. Сылайыы-элэйии барбытын биллигит да, кэмигэр сынньанары быраабыла оҥостуҥ. Сынньаммыт киһи чэгиэн уонна үлэҕэ ордук кыайыгас буоларын умнумаҥ.