«Тооку» оҕо ханаала «TO:KU FEST» бэстибээлгэ ыҥырар

«Тооку» оҕо ханаала «Саха» НКИХ иһинэн 2024 с. тэриллибитэ. Оҕо аймахха сахалыы ойуулугунан ийэ тылы иҥэрэр, саха анимациятын сайыннарар, бу эйгэ үлэһиттэрин түмэр соруктаах ханаалы Анна Кириллина иилиир-саҕалыыр. 
Оҕо ханаала «TO:KU FEST»  бэстибээли ыыппыта үһүс сыла. Быйылгы бэстибээл  алтынньы 16-18 күннэригэр ыытыллыа. Бүгүҥҥү нүөмэрбитигэр ол туһунан «Тооку» ханаал айар кэлэктиибин кытта кэпсэттибит.

Анна Васильева, «Тооку» ханаал эрэдээктэрэ:

– «Тооку» ханаал 2024 с. өрөспүүбүлүкэҕэ Оҕо саас сылыгар тэриллэн үлэтин саҕалаабыта. Дьиҥэр, ханаалбыт аһыллыан иннинэ үлэ эрдэттэн саҕаламмыта. Ол курдук, өссө 2022 с. Ил Дархан да көҕүлээһининэн, салалтабыт да сорудаҕынан сахалыы ойуулуктары оҥоруоҕуҥ диэн бу хайысхаҕа үлэлээн барбыппыт. Бастакы бэйэбит оҥорбут ойуулукпут – «Тооку». Бастаан үлэлиирбитигэр куонкурустары тэрийэн, сценарийдары хомуйбуппут. Онно Саргылаана Сандаар «Ньургуһун» (кэлин аатын «Тооку» диэн уларыппыппыт) диэн сценарийа кыайан, бу ойуулугу 2022 с. (20 сиэрийэни) оҥорон саҕалаабыппыт. Ол кэмтэн саҕалаан «Тооку» ойуулук 40 сиэрийэтин оҥордубут: 1-кы сезона – 20, 2-с сезона – 10, 3-с сезона – 10 сиэрийэлээхтэр. Бу ойуулук-сериал сезон аайы тиэмэтэ уларыйан иһэр. Бастаан сахалыы сиэр-туом сырдатыллыбыт буоллаҕына, иккискэ Саха сирин ытык кэрэ сирдэрэ, үһүскэ бэлиэ күннэр, даталар кэпсэнэллэр. Оттон толору кээмэйдээх ойуулукпут «Тооку уонна Чысхаан» диэн аатынан быйыл ахсынньыга тахсыахтаах.

2023 с. «Айтал уонна Аптаах Күүс» диэн ойуулук 10 сиэрийэтин оҥорбуппут (икки сезоҥҥа – 30 сиэрийэ). Былырыын «Имана» диэн туундара кыыһын көрдөөх сырыыларын туһунан саҥа ойуулук 10 сиэрийэтин таһаарбыппыт, быйыл сыл бүтүүтэ өссө 10 сиэрийэтэ тахсыахтаах. 2026 с. бу «Имана» толору кээмэйдээх ойуулук буолуоҕа.

Биһиги, сахалыы ойуулуктары оҥорор салаа, кэлэктииппит олус эдэр, 14 аниматор-худуоһунньук, режиссердар, ону таһынан куолас туруорааччы уонна тыас-уус режиссердара, эрэдээктэрдэр бааллар. Үлэбит өссө биир хайысхата – нууччалыы ойуулугу сахалыы тылбаастаан саҥардыы. Ол курдук нуучча биллэр-көстөр ойуулуктарын сахалыы саҥардабыт. Үлэһиттэрбит бары олус энтузиаст дьон. Арассыыйа араас устуудьуйаларыттан ыалдьыттар кэллэхтэринэ бэрт кылгас кэм иһигэр олус элбэх кээмэйдээх үлэни оҥорор эбиккит диэн сөҕөллөр-махтайаллар.

Ойуулуктарбыт ирдэбил быһыытынан көрөөччү сааһынан (возрастная маркировка) ананаллар, холобур, «Тооку» 0+ буоллаҕына, «Айтал уонна Аптаах Күүс» 6+ «Имана» эмиэ арыый обургу саастаах оҕолорго аналлаах. 10 сиэрийэтэ тахсаары турар саҥа «Түүлчээнэ» ойуулукпут 3-тэн үөһэ саастаахтарга диэн.

Тылбааска, ойуулугу сахалыы саҥардарга үлэлээбит 3-4 сылбытыгар «озвучка» базатын тэрийдибит. Тылбаастаммыт да, бэйэбит оҥорбут да ойуулуктарбытын саҥардарга оҕолору кастиннаан талбыппыт. Бу сүрүн базабыт буолар. Ону таһынан кыах баарынан саҥаттан саҥа бырайыактарга эбии оҕолору ылабыт. Быһа холоон эттэххэ, ойуулугу саҥардарга 20-30-ча оҕо үлэлэһэр. Хамнастаах үлэһиттэр диэххэ сөп, гонорар эҥин төлүүбүт. Ону таһынан тыйаатыр, киинэ артыыстара эмиэ кыттыһаллар, төлөбүрэ кыра эҥин диэн мыыммакка, өйөбүл курдук кэлэн үлэлэһэллэр. Кинилэргэ эмиэ махталбыт улахан.

Ханаалбыт махталлаах көрөөччүлэрэ, төрөппүттэр, эһэлэр-эбэлэр, өрүү үтүө тыллары этэннэр биһигини олус үөрдэллэр. Билиҥҥи кырачааннарга маннык сахалыы тыллаах 24 чаас устата үлэлиир ханаал баара төрөөбүт тылларын билэ улааталларыгар бигэ кыаҕы биэрэр дии саныыбыт уонна ийэ тылларын иҥэринэллэригэр көмөлөөх буолуо диэн эрэнэбит.

Саха сиригэр ойуулук оҥорор устуудьуйа элбэх. Саха тылын киэҥ эйгэҕэ таһаарар, тарҕатар сыаллаах-соруктаах ханаал буоларбыт быһыытынан маннык устуудьуйалары кытта эмиэ ыкса үлэлэһэбит.

Саргылаана Сандаар, ханаал бренд-менеджерэ, сценарист:

– 4 улахан бырайыакпытыгар олус үчүгэй икки композитор үлэлэһэр: Николай Михеев уонна Семен Ченянов. Аан бастаан Николай Михеев биһигини кытта үлэлээн саҕалаабыта, «Тооку» бырайыак 3 сезона барыта кини музыката. Маны сэргэ ырыаларын суруйабыт: мин – тылын, кини – ырыа дьүрүлүн, доҕуһуолун. Олус бэркэ тапсан үлэлиибит. Оҕолор эмиэ кинини олус сөбүлүүллэр, оҕолору кытта үлэлии үөрүйэх буолан, айымньыларын тутулунан да, уйулҕа да өттүнэн оҕо дьоҥҥо тиийимтиэ гына суруйар. Былырыын «Имана» бырайыакка уонна быйыл «Түүлчээннэргэ» Семен Ченянов үлэлэһэр. Композитор быһыытынан Николайтан олох туһунан истииллээҕэ тута көстөр. Онон кини үлэтэ олус үчүгэй саҥа сүүрээн быһыытынан киирэн биэрдэ. Билигин бырайыактарбытынан бэйэбит ураты ырыалаахпыт, музыкалаахпыт диир кыахтаахпыт. Быйылгыттан Яндекс Музыка сервискэ таҕыстыбыт. «Тооку» альбома киирбитэ. Бу хайысхаҕа салгыы үлэ барыахтаах.

«TO:KU FEST» бэстибээли сырдатар буоллахха, бастаан кыра далааһыннаах анимация бэстибээлин быһыытынан ыытыллыбыт буоллаҕына, былырыын Казахстантан эксперт ыҥырыллан, Арассыыйатааҕы анимационнай киинэ ассоциациятын дириэктэрэ Ирина Мастусова, «Маша и медведь» режиссера Наталья Мальгина кэлэннэр, бэстибээл таһыма лаппа үрдээн, норуоттар икки ардыларынааҕы таһымҥа да диэххэ сөп, ыытыллыбыта.

Биһиги сүрүн сорукпут – устуудьуйалары түмүү. Биир уопсай кыра аудиторияҕа үлэлии олорор устуудьуйалар буоллахпыт дии. Онон сиэттэрэн инники былааннаах үлэни торумнуур форсайт сессияны тэрийэбит. Онно устуудьуйалар бэрэстэбиитэллэрэ бүгүҥҥү күннээххэ көрсөр кыһалҕаларын, араас боппуруостары ырытыһар былаһааккаларын тэрийэбит. Маннык тэрээһиммитигэр бу хайысханы иилиир-саҕалыыр, үлэлэһэр министиэристибэлэр бэрэстэбиитэллэрэ кытталлар, ыйытыыларга хоруйдууллар. Ону тэҥэ олохтоох анимацияҕа үөрэтэр үөрэх кыһаларын устудьуоннара көхтөөх кыттыыны ылаллар.  Кинилэргэ бу дьиҥ үлэлии олорор режиссердар, аниматордар, о.д.а. уопуттарын көрдөрөн, үлэлэрин кытта билиһиннэрэргэ дьулуһабыт. Ону тэҥэ кырачааннары оонньуу-көр нөҥүө сэргэҕэлэтэн, бу эйгэҕэ сыһыарарга кыһаллабыт. Бэстибээл кыттыылаахтара манна кэлэн бырайыактарын билиһиннэрэллэр, былааннарын кэпсииллэр.

Сыллата Саха сиригэр оҥоһуллар анимация кээмэйэ улаатан иһэрэ үөрдэр.

Бэстибээлбит чэрчитинэн сценарийга, анимацияҕа, постердарга күрэхтэри биллэрэбит. Сылтан сыл кыттааччы таһыма, үлэтин хаачыстыбата үрдээн иһэрин бэлиэтиибит. Бу саҥа идэлэргэ (ойуулук сценариһа, худуоһунньук-аниматор) маастар-кылаастары ыыттарабыт. Быйыл куонкуруска киирбит үлэлэр олус хаачыстыбалаахтар. Анимацияҕа «Үүнэр көлүөнэ пааркатын» кытта үлэлиибит. Кинилэр сыл устата анимацияҕа оҕолорго элбэх куонкуруһу ыыталлар, ыҥыран ылан үөрэтэллэр. Бу «TO:KU FEST» бэстибээлгэ сылы түмүктүүргэ сүүмэрдээһин курдук буолар. Быйыл анимацияҕа уопсайа 68 үлэ киирдэ. Оҕолор уонна улахан дьон диэн икки бөлөххө арахсаллар. Бастыҥнар талыллан, бэстибээл чэрчитинэн ыытыллар интенсивкэ кыттыахтара. Быйыл «Воронеж» диэн анимация устуудьуйатыттан Алексей Богатырев диэн режиссер, толорооччу продюсер кэлэн кыттыахтаах. Интенсив түмүгүнэн кылгас кээмэйдээх ойуулук оҥоһуллан тахсыахтаах. Маны таһынан алтынньы 17 күнүгэр «Үлэ кыбартаалыгар» оскуола оҕолоругар анимацияҕа маастар-кылаастар буолуохтара. Бэйэбит оҕолорбут ыытыахтара. Онно https://tookufestnvk.ru/ сайтка киирэн суруйтарыахха сөп. Ону сэргэ дубляжка маастар-кылаас, кастинг ыытыллыа. Бэстибээл 3-с күнүгэр «Дохсун» спорт уораҕайыгар оҕо саас улахан бырааһынньыга буолуоҕа. Манна араас оонньуулар, күрэхтэр, маастар-кылаастар, о.д.а. ыытыллыахтара, улахан кэнсиэр буолуо.

Настасия Тополина, дубляж устуудьуйатын эрэдээктэрэ:

– Маҥнай 2017 с. «Сэргэлээх» устуудьуйа иһинэн Лена Петровна Керемясова салайааччылаах «Маша и медведь» ойуулук сахалыы саҥардыллыбыта, ол кэнниттэн «Фиксики» оҥоһуллубута. Дьэ ол кэнниттэн, 2022 с., дубляжпыт устуудьуйата тэриллэн үлэтин саҕалаабыта. Билиҥҥи туругунан 1000-тан тахса сиэрийэ тылбаастанан таҕыста, ону таһынан үс бэйэбит ойуулукпут саҥатын оҥордубут. Хас биирдии ойуулук саҥаран барарыгар халыҥ хамаанда таһаарыылаахтык үлэлиир.

Үлэбит хаамыытын сиһилии билиһиннэрэр буоллахха, биһиги бастаан бу Арассыыйа ойуулуктарыттан кырачаан көрөөччүлэрбитигэр ханнык ойуулук ордук интэриэһинэй буолуой диэн үөрэтэбит. Манна уһуйааннары, оскуолалары кытта үлэлиибит. Салгыы ол талбыт ойуулукпутун 4 эрэдээктэр буолан тылбаастыыбыт. Онно бастаан хас биирдии дьоруой майгытын-сигилитин, ханнык тылы элбэхтик туттарын үөрэтэбит, анаалыстыыбыт. Дьэ ол кэннэ, тылбааһа эҥин бүттэҕинэ, ордук кэрэхсэбиллээх түһүмэх – озвучка саҕаланар. Манна биһигини кытта артыыстар, оскуола оҕолоро үлэлэһэллэр. Бу үлэни режиссербут Изабелла Егорова иилиир-саҕалыыр, дьоруой куолаһын, тембрин үөрэтэн, саҥардааччыны талан, Москваҕа бигэргэтиигэ ыытабыт.

Елизавета Прокопьева, дубляж устуудьуйатын эрэдээктэрэ:

– Ойуулугу сахалыы тылбаастыыр туһунан уустук үлэ. Саха тыла тутулунан өйдөбүлү тириэрдэргэ нууччалыытааҕар уһун, киэҥ буолан тахсар. Ону барытын учуоттуохха наада. Ону таһынан саҥарааччы ойуулук эмоциональнай, кырааскалаах өттүн болҕойоро ирдэнэр. «Цветняшки», «Малышарики» ойуулуктарга композитордары кытта күүстээх үлэ барбыта. Манна ырыалары тылбаастаабыппыт. Ол эмиэ бэйэтэ туһунан эйгэлээх үлэ, рифманы эҥин тутуһуу эрэйиллэр, хайдах эрэ бэйэҕин хоһоонньут курдук сананаҕын эҥин (күлэр).