Тапталлааххын күндүлүүргэр туһаныаххын сөп

Дьиҥ таптыыр киһи сүрэҕэ сөбүлээн, санаата тардыһан холбоспут (биитэр холбоһоору сылдьар) тапталлаах доҕорун өйүүр-убуур, өрүү да үөрдэ, сэргэхситэ сатыыр. Онуоха “дьахтар, эр киһи үлэтэ” диэн найылыы, араара барбат, кыаҕа тиийэринэн, тугу сатыырынан көмөлөһөр дьүккүөрдээх.
Оттон сорохтор сыл-хонук аастаҕын аайы, таптыыр киһилэрин күннэтэ көрө үөрэнэн, сонуннара ааһан, барыта буолуохтааҕын курдук ылынан, таптал курдук киһиэхэ эрэ барытыгар бэриллибэт сүдү дьолу – кэрэ иэйиилэрин биллэрэ, тиэрдэ сатыыр дьүккүөрдэрин таһы-быһа умнан кэбиһэллэр.

Тапталлаахтар күннэрэ чугаһаабытынан, үөрүүнү, дьолу бэлэхтиир тоҕооһу мүлчү тутумуохха баара. Холобур, романтическай киэһэни (аһылыгы) бэлэмнээн, доҕору соһуччу үөрдэр тоҕо да сатаммат буолуой? Онуоха тугу астыахха сөбүн мантан аллара билсиэҕиҥ.

Грецкэй эриэхэлээх сүбүөкүлэ салаата

*Астыырга наада:

1 ыстакаан хаҕыттан ыраастаммыт грецкэй эриэхэ, 1 обургу сүбүөкүлэ, быһа холуйан, ыстакаан аҥаара сүөгэй, укроп, петрушка, кыратык туус.

Хайдах буһарыллара:

Сүбүөкүлэни ыраастаан-сууйан, буһарабыт. Сойбутун кэннэ түөркэлиибит. Эриэхэни оргуйа турар ууга уган ылабыт, бүрүөһүнүн хастыы тардан быраҕан баран, дьиҥ эриэхэтин бытархай гына үлтүрүтэбит. Бу кэнниттэн  барытын холбоон, булкуйабыт. Сүөгэйдиибит. Үрдүгэр укуруобу кырбастаан кутабыт. Салаат бэлэм!

Моркуоп уонна дьаабылыка алаадьыта

Бу маны бэлэмнииргэ наада: 400 г моркуоп, 3 остолобуой ньуоска кэпиир, 2 остолобуой ньуоска маннай куруппа, 2 дьаабылыка, 2 сымыыт, 100 г чернослив, ыстакаан аҥаара мас арыыта, ыстакаан аҥаара сүөгэй эбэтэр барыанньа. Кыра суода, уксуус, туус туттуллар.

Моркуоппутун кыра гына түөркэлиибит, кэпиири, мааннай куруппаны, суоданы уксууһунан былаан баран, холбуубут, туус эбэбит. Бэрт кыһамньылаахтык булкуйан баран, туруора түһэбит. Ол эбэтэр, чаас аҥаара буолан баран бу тиэстэбитигэр дьаабылыканы түөркэлээн кутабыт, сымыыты, черносливы эбэн, булкуйабыт. Ол кэнниттэн улахан ньуосканан баһан ыла-ыла, сылыйбыт арыыга кутан ыһаарылыыбыт. Маннык сонун алаадьыны сүөгэйдээн биитэр сөбүлүүр барыанньаҕытын кытта сиир үчүгэй.

Доруоһата суох бэрэски тиэстэтэ

Үлэ күнүгэр тиэстэ таһаара сатыыр иллэҥ суох буолар. Маҕаһыын тиэстэтин ылар эрэ киһи ылар. Оччотугар эттээх-ириистээх биитэр илдьиритиллибит хортуоппуй истээх бэрэски астыыр гына, доруоһата суох судургу тиэстэни оҥор.

Бэрэскини хайдах астыыры, буһарары билэҕит. Ону эридьиэстии олорбокко, тиэстэтин састаабын санаан ааһыаҕыҥ.

*Онуоха наада:

- 0,5 л кэпиир биитэр суорат;

- Туус, саахар;

- чаайынай ньуоска аҥаара суода;

- Биир сымыыт;

- бурдук.

«Икки сүрэх» хаттыгастаах салаат

Үчүгэйэ диэн, манна эт да, балык да туттуллар. Ол аата, төһө да салаат буолбутун иһин, эр дьон да сөбүлүөхтэрэ. Уопсайынан, аныгы үйэҕэ ким эрэ аҥаардас – эти эрэ, сорох балыгы эрэ сиир буолбута үгүстүк көстөр. Сорох, силигин ситэрэн, калорийын ааҕынан аһыыр. Онон бу ырысыабы тутустахха, 290 калорийдаах алта порция бэлэм буоларын бэлиэтиир тоҕоостоох.

Астыырга судургу эрээри, балачча мачайдаах диэххэ сөп. Ол эрээри тапталлаахха анаан астыырга сүрэҕэлдьии олорор сүөргү да буолуо.

*Бу салааты астыырга наада:

-150 г сүөһү эбэтэр сылгы көп этэ, биир оччо кыһыл эттээх балык. Холобур, горбуша, кета, кижуч, нерка;

-200 г моркуоп. Чэ, 2 устуука диэххэ;

-маринуйдаммыт оҕурсу – 200 г;

- кэнсиэрбэлэммит кыһыл фасоль – 100 г;

- 4 сымыыт;

- 60 г ириис;

-100 г (1 устуука) эриэппэ луук;

- 9 %-наах уксуус;

- 2 ост. ньуоска саахар;

-100 г майонез;

- туус;

- Киэргэтиигэ гранат отоно.

*Астааһына

Эппитин сымнаҕас буолуор диэри чаас курдук буһарабыт. Сойута уурабыт.

Моркуобу ыраастаан, буһара уурабыт. Оргуйбутун кэннэ 20-25 мүн.

3. Ирииһи сууйан, хос-хос сайҕаан баран, икки ыстакаан ууну кутан, 20 мүн. буһарабыт. Бэлэм буолла да, дуршлакка ууран, уутун сүөкүүбүт.

4. Сымыыты ууга бүтэйдии буһарабыт.

5. Луугу хаҕылаан, кыра гына кырбастыыбыт. Пиалаҕа кутан, үрдүгэр саахары уонна уксууһу кутан, булкуйан баран, 15-20 мүн. туруора түһэбит. Ол кэнниттэн дуршлагка кутан, сайҕыыбыт. Икки тэҥ өлүүскэҕэ араарабыт.

6. Оҕурсуну бөдөҥ харахтаах түөркэҕэ анньабыт.

7. Кыһыл эттээх балыкпытын бысталаан, кыра гына кырбастыыбыт.

8. Буспут сымыыппытын уоһаҕын уонна үрүҥүн тус-туһунан араарабыт. Уоһаҕын – улахан хайаҕастаах, үрүҥүн – кыра хайаҕастаах түөркэҕэ анньабыт.

9. Моркуобу ыраастаан, бөдөҥ харахтаах түөркэҕэ аалабыт.

10. Дьэ, уонна салааппытын эттээххэ, балыктаахха арааран, тус-туһунан бэлэмнээн барабыт.

11. Нэлэгэр улахан тэриэлкэҕэ майонеһынан икки сүрэх быһыытын “уруһуйдуубут”.

12. Эттээх салаат бастакы хаттыгаһа – эт, балык киэнэ – ириис буолар. Кыратык тууһуу түһэбит.

13. Эт үрдүгэр луукпутун кутан баран, майонезтыыбыт. Ол кэнниттэн фасоль кутабыт.

14. Балык ирииһигэр майонез кутан тарҕатабыт. Ол кэнниттэн балыкпытын кутабыт. Луук эбэбит, үрдүнэн майонезтыыбыт.

15. Эттээх салаат фасолун эмиэ майонезтыыбыт.

16. Ити кэнниттэн икки салааппытыгар кырбастаммыт маринованнай оҕурсубутун эбэбит.

17. Оҕурсу кэнниттэн моркуоппутун уурабыт. Майонезтыыбыт.

18. Ол үрдүнэн сымыыт уоһаҕын таммалатан баран, эмиэ майонезтанар.

19. Салаат киэргэтиитэ кэлэр. Онуоха эттээх салаакка гранат отоннорун уурталыыбыт, оттон балык салаакка – сымыыт маҥанын. Инньэ гынан, биирбит гранаттан кыһыл, иккиһэ маҥан дьүһүннээх буолар.

Биир бүлүүдэ бэлэм буолла.

Кивилээх панна-котта

Аата эриэхэбэйин иһин, судургутук быһаардахха, кивилээх, желелээх бэрт минньигэс десерт.

* Эрдэттэн маннык бородуукталары ылынаргын умнума:

- 20 %-наах сүөгэй;

- 100 г үрүҥ сакалаат;

- 50 г саахар;

- чаайынай ньуоска үс гыммыт биирэ ванильнай саахар;

- 30 г желатин;

- 3-4 устуука киви;

- Ону тэҥэ 100 мл уу наада буолуоҕа.

*Астааһын түһүмэхтэрэ

1. Бастаан желатиҥҥа тымныы уу кутан, 10 мүнүүтэ туруора түһэбит.

2. Сүөгэйи итийиэр диэри сылытабыт. Ол эрээри оргуйуор диэри уһуннук туруорбаппыт. Сүөгэйгэ желатин, кыратык саахар эбэн (эбиэ да суохха сөп), маҥан сакалааты уонна ванильнай саахары кутан уулларабыт. Ол кэнниттэн миискэҕэ кутан сойутан баран, таһырдьа таһааран эбэтэр морозилкаҕа 10 мүн. уурабыт. Онтубутун ылан мииксэрдиибит.

3. Кивини хаҕылаан баран биилкэнэн баттыалыахха биитэр кубиктыы кырбастыахха сөп.

4. Бокал түгэҕэр киви уга түһэн баран, аҥаарыгар диэри, били оҥорбут желебитин кутан, эмиэ уонча мүн. морозилкаҕа угабыт.

5. Онтон ороон ылан, кивини эбэн биэрэбит. Үрдүнэн желе кутабыт. Дьэ, ол кэнниттэн 20 мүн. холодильникка уурабыт.

6. Десерт кэмэ кэллэҕинэ бэлэм турар панна-коттаны таһааран, тапталлаахпытын күндүлүүбүт.

Бэйэ пломбира

Кивиланар-таймаланар кыах суох түгэнигэр, десерт быһыытынан дьиэҕэ астанар бэйэ мороженайын бэлэмниэххэ сөп. Онтуҥ маҕаһыыҥҥа атыыланар, ис-иһигэр киирдэххэ, үгүс өттүгэр саарбах эбииликтээх, сороҕор үүт да туттуллубатах мороженайдааҕар быдан ордуга өйдөнөр.

*Ону астыырга наада:

- 250 мл 35 %-наах сүөгэй;

-150 мл 10 %-наах сүөгэй;

- Сымыыт уоһаҕа;

- 3 ост. ньуоска саахар;

- ванильнай саахар;

- баахыла ыстакаан (рожок);

- Хара сакалаат.

*Хайдах астанара:

Билииккэҕэ ууруллуон сөптөөх миискэҕэ 10 %-наах чөчөгөйү кутан, сылыта уурабыт. Оргуйарыгар тиэрдибэппит.

Сымыыты сиикэйдии уоһаҕын үрүҥүттэн арааран ылан, дьүһүнэ сырдаан, кээмэйэ улаатан тахсыар диэри ытыйабыт (взбиваем). Көпсөркөй оҥорорбутун тохтоппокко туран, 3 ост. ньуоска саахары кыра-кыра эбэбит. Саахара ууллуор, уоһах күүгэнэ маҥхайыар диэри. Быыһыгар ванильнай саахарбытын эбэбит.

3. Балай эмэ итийбит сүөгэйбитигэр венчигинэн булкуйа-булкуйа, хомуох үөскээбэтин курдук, сымыыт маассатын кыра-кыралаан кутабыт.

4. Ол кэнниттэн мантыбытын “водяной баняҕа” туруоран, булкуйарбытын тохтоппокко туран, хойдуор диэри сылытабыт.

5. Бу бэлэмнээбит креммитин муустаах ууга туруоран, 22-30 кыраадыс буолуор диэри сойутабыт.

6. Онтон 35 бырыһыаннаах сүөгэйбитин көпсөркөй гына ытыйыахтаах иһиппитигэр кутан, венчигин кытта холодильникка 10 мүн. туруорабыт. Дьэ, ол кэнниттэн сүөгэй хойдуор диэри ытыйан биэрэбит.

7. Онтубутугар креми кытта (тута барытын кутан кэбиспэккэ, кыра-кыралаан кутуллар – мас лаппаахынан эбэтэр мас ньуосканан булкуйабыт).

8. Ол кэнниттэн миискэҕэ 3-4 см гына кутан баран (итинтэн халыҥ гынымаҥ) муустаах иһиккэ уган, хаппахтаан баран морозильникка 7-8 ч туруораҕын. Онтугун чаас буола-буола венчигинэн биитэр ньуосканан булкуйан биэриэхтээххин. Өйдөөбүппүт курдук, бу сыл сылаас кэмигэр. Кыһынын баҕас таһырдьа буоллаҕа – абыраллаах сир. Сүрүнэ дөйө тоҥумуон наада. Эбэтэр тута баахыла рожокка эбэтэр баахыла ыстакааҥҥа кутан баран, таһаарыахха сөп. Сакалааттыыр буоллаххына, онтугун уулларан, сойута түһэн баран, тута мороженайыҥ үрдүгэр кутан тоҥороҕун.