Тамара Пивоварова: «Тэлгэһэм бүтүннүү алаадьы буолуор диэри...»

Икки оҕотун СВО-ҕа атаарбыт ийэлиин кэпсэттим. Ийэ сүрэҕэ хайдахтаах курдук тулуурдааҕын, улахан уола дьоруойдуу охтубутун төһө да иһиттэр, син биир кэтэһэрин, ийэ буорун буллардахпына эрэ итэҕэйиэм диирин олус ытыктыы, уйадыйа иһиттим.
Тамара Михайловна Пивоварова Мэҥэ Хаҥалас Тиэлигититтэн төрүттээх, икки уоллаах, биир кыыс оҕолоох ийэ. Кэргэнэ 28 сыл анараа өттүгэр бу дойдуттан баран, үс оҕотун соҕотоҕун атахтарыгар туруоран, ньир-бааччы олорон истэхтэринэ, 2022 сылга саҕаламмыт анал байыаннай дьайыы олохторун икки аҥы хайытан огдолуппут.
Кыра уолум бу сотору эмиэ бараары сылдьар
Үс оҕобуттан кырам, Колям, 2001 сыллаахха ахсынньы 19 күнүгэр күн сирин көрбүтэ. 2021 сыллаахха ытык иэһин төлүү аармыйаҕа ыҥырыллан барбыта. Биир сыл сылдьаат, 2022 сылга СВО саҕаламмытыгар, хантараак түһэрсибит этэ. Икки сыл буолан баран ыараханнык бааһыран, контузияланан кэлбитэ. Икки бааһырыылаах. Уонна... эмиэ ВВК ааһан, доруобай дэтэн, баран эрэр...
Билигин уоппускаҕа диэн ааттаан дьиэтигэр баар. Кэллэҕин аайы эмтэнэр, балыыһаҕа киллэрэллэр эҥин. Кини хантараага анал байыаннай дьайыы бүтүөр диэри салҕанар.
Оҕом Тиэлиги оскуолатыгар үөрэммитэ уонна, тохсус кылааһынан бүтэн, Сунтаарга алмаас кырыылыыр үөрэххэ киирбитэ. Ол сылдьан Сунтаар военкоматыттан аармыйаҕа барбыта.
Бэйэтэ спордунан утумнаахтык дьарыктаммыта, марафоҥҥа сүүрэн, тустуунан, хапсаҕайынан дьарыктанан, ситиһиитэ элбэх. Устудьуоннуу сылдьан араас күрэхтэһиилэргэ кыттан, Сунтаар чиэһин көмүскээн, улуус баһылыгын аатыттан махтал сурук бөҕөтө туппут этэ.
Дьоҥҥо үтүө сыһыаннаах, майгыта үчүгэй, кими да кырбаабыта, ытаппыта суох. Булка сыстыбатах оҕо, ол оннугар наар спордунан дьарыктаммыта. Урут, сүөһүлээх эрдэхпитинэ, оттоһоро, сайынын лааҕырга эҥин сылдьара.
Аармыйаҕа атаарбыт оҕом билигин чыҥха атын киһи, уруккутун курдук буолбатах. Контузиялаах буолан, аҥаар кулгааҕа истибэт. Үчүгэйдик утуйбат. Барахсаным, убайбын баран хостоон аҕалыам диэхтиир...
Манна билигин доҕотторун кытта көрсөр, кэлэ-бара сылдьар, арыт күтүөтүгэр көмөлөһөр, аралдьыйа сатыыр. Анарааттан билиэтин ыллахтарына, көтүөхтээх. Улууспут баһылыга Дмитрий Тихонов уонна олохтоох дьаһалта баһылыга Елена Аммосова ходатайство суруйа сылдьаллар, саатар передовойга киирбэтин курдук. Бырабыыталыстыба эмиэ көмөлөһүөхпүт диэбитэ, онно эрэнэбин. Бааһырыыта элбэх: икки тобуга, санныта, тарбахтара, аны тыҥатын икки сүрэҕин икки ардыгар оскуолактаах, ону барытын көтөҕө сылдьар, төбөтүн, кулгааҕын оскуолактарын ыллылар диэбитэ.
Оҕобун син биир тыыннаах дии саныыбын...
Улаханым, бастакы оҕом Петр Пивоваров, 1993 сыллаахха күн сирин көрбүтэ. Тиэлигигэ төрөөбүтэ, оскуоланы онно бүтэрбитэ. Оскуола кэнниттэн бааһынай хаһаайыстыбаҕа сылгыһытынан киирбитэ. Жокей дастабырыанньалаах. Куоракка ипподромҥа ат баайа сылдьыбыта, чааһынай дьоҥҥо эмиэ баайар, ат сүүрдэр этэ. Уҥуоҕунан кыра, сытыы-сымса буолан, бука, ыҥырыыга да сырыттаҕа. Спорт өттүнэн эмиэ үчүгэй бөҕө, хапсаҕайдыыр, тутум эргииргэ эҥин бастыҥ этэ. Үчүгэй куоластаах, дэгэрэҥ, былыргы ырыалары сөбүлээн ыллыыр этэ, онтукатын сайыннарбата. Ыал буолбатаҕа, иккиэн кэргэнэ суохтар.
Цииркэҕэ артыыстыы сылдьыа эбитэ буолуо...
Петям былырыын сайын, 2024 сыл бэс ыйыгар, барбыта. СВО саҕаламмытын утаа бара сатаабыта, ону атаҕа эпэрээссийэлээх, пластиктаах буолан сыыйбыттара. Аармыйаҕа сылдьыбатаҕа. Уҥуоҕунан, ыйааһынынан да хапсыбатаҕа. Оҕо сылдьан Сергей Расторгуев оҕолору Кытайга үөрэххэ ыытарга сүүмэрдээбитигэр куоракка куонкуруска киирсэ сылдьыбыта. Илиитэ кыратык токуруйбакка хапсыбатаҕа, атынын барытын ааһан баран. Арай онно киирбитэ буоллар, оҕом билигин цииркэҕэ артыыстыы сылдьыа эбитэ буолуо...
Барыан иннинэ куоракка үлэлии сылдьыбыта, миэхэ барарын туһунан кэнники эппитэ. Онуоха: “Тоҕо? Быраатыҥ да сылдьар, ыалтан биир киһи сылдьыахтаах ээ”, – диэн көрбүтүм даҕаны. Куораттан үргүлдьү барбыта. Бастаан учебкаҕа сылдьыбыта, кэллим эҥин диэн эрийэр этэ.
Алаадьы буһаран иккиэннэрин алҕаа да алҕаа, дэриэбинэҕэ тэлгэһэм бүтүннүү алаадьы буолуор диэри. Куоракка киирдэхпинэ, “Арчы” дьиэтигэр, таҥара да дьиэтигэр сылдьабын. Ханна көрдөһүөх айылаах сирбэр барытыгар сылдьабын. Бэстээххэ кэллэхпинэ эмиэ чүмэчи уматабын. Ийэ санаатын күүһэ оҕотугар тиийэр диэн этэллэр.
Оҕом бүтэһик кэпсэтиитэ
Балтытыгар эрийбит этэ: “Алта ый сырыттым, хамандыыртан уоппуска көрдөһөн көрүөм этэ”, – диэн. Иһирдьэ хаста да сылдьыбыта. Икки нэдиэлэ эҥин сибээскэ тахсыбат этэ. Онтон бүтэһигин миэхэ эрийэ сылдьыбыта, Рихард Зорге уулуссатыгар баар санаторийга сыттахпына. “Маама, үчүгэйбин, иһирдьэттэн таҕыстым, сынньанан баран эмиэ ыҥырыа уйатын хайыта барабыт, онтон кэлэбит эрэ, кэлбэппит, бэйэм да билбэппин, сахалартан соҕотох хааллым”, – диэхтээбитэ... Ити сэтинньи ый бүтүүтэ.
Бииргэ сылдьыбыт уолаттара, табаарыстара Тиэлиги баһылыга Иннокентий Исаковка эрийбиттэр этэ. Кини СВОҕа бара сылдьыбыта, ас-үөл, мал-сал илдьэ. Миэхэ кыыһым эппитэ. Саҥа дьыл иннинэ. Сэтинньи 26-гар суох буолбут. Комбата ханна сытар сирин билэбит, ол эрэн сатаан киирбэккэ сылдьабыт диир. Алта буолан ыла барбыттар этэ да, иккитэ охтубут. Барахсаным, ханна-ханна сытаахтыыра буолла.
Оҕобун тыыннаах буолуо дии саныыбын
Петям сүтүөн иннинэ түүл түһээбитим. Дьиэбитигэр, дэриэбинэҕэ сылдьабын диибин. Арай оҕом байыаннай таҥастаах, саалаах тиийэн кэлэр, эбэтэ урут кыһыл дьааһыктаах этэ, ол дьааһыгар аҕалан аптамаатын уган кэбиһэр уонна саҥата-иҥэтэ суох баран хаалар. Кэнниттэн эккирэтэн тахсабын, түөрт-биэс киһи сылдьар, билбэт дьонум, дьиэҕэ киирэбин, ким да суох, онон уолбун куоттаран кэбистим, көрсүбэтим. Испэр саныыбын, дууһата кэлэн барда дуу диэн.
Биирдэ түһээтэхпинэ, икки атаҕа суох сайылыкка сыыллан кэлбитэ. Онон суох диэммин син биир итэҕэйбэппин. Сылгыһыт, сымса буолан, баҕар, ханна эрэ эһиллэн хаалбыта, икки атаҕа суох буолан сытара буолуо диибин. Аҕаллахтарына, ийэ буорун буллардахпына эрэ итэҕэйиэм.
Билигин кэтэһэбин эрэ. Саас буоллун, эһиил буоллун, баарым тухары кэтэһиэм.
Колям ыараханнык ылыммыта. Билигин арыый уоскуйбут, бэйэтэ баран хостуом диир. Анараа тус-туспа сылдьыбыттар, сибээстээх сиргэ кэллэхтэринэ эрэ кэпсэтэллэрэ.
Петям иистэнэр сыахха көмөлөспүт эбит
Оҕом позывнойа “Айар кут” диэн. Дьэ, мин сөҕөн аҕай сылдьабын. Оҕом анараа сылдьан, маннааҕы ханнык эрэ бөлөххө киирэн, хамнаһыттан, дрону көрдөрбөт суорҕаннары тигэргэ, иистэнэр массыына, матырыйаал атыылаһарга көмөлөспүт. Ол туһунан Дария Иванова бу курдук суруйбута:
– Мин аатым Дария Сергеевна Иванова, СВО кыттыылааҕын кэргэнэ буолабын. Сайын үөрэхпин бүтэрэн Римма Моисеевна Бережнева салайааччылаах волонтерскай үлэҕэ маскировочнай илим оҥорорго көмөлөһө сылдьан Сунтаартан төрүттээх Пискун Галина Ивановна диэн СВО кыттыылааҕын ийэтин кытта билсибитим... Галина Ивановналыын дронтан кистиир суорҕан тигиитин интэриэһиргээн, Иркутскай уобалас Шелеховскай оройуон волонтердарыттан хайдах тигэллэрин туоһулаһан, тигэн саҕалаабыппыт...
“Помощь участникам СВО” диэн бассаап бөлөх тэриллибитэ. Ону тэҥэ телеграм бөлөҕүн эмиэ арыйбыппыт, хомуур харчытын отчуотун дьон киирэн көрөрүн курдук. Ол бөлөхтөрбүтүгэр бастакынан Айар Кут диэн позывнойдаах буойун уол киирбитэ, сүбэ-ама, көмө буолбутунан барбыта, убай курдук билбэт, мунаарар ыйытыктарбар эппиэттиирэ, сүбэлиирэ, сибээскэ баар буоллар эрэ. Ил Түмэн дьокутааттара И.И. Данилов уонна Е.Х. Голомарева үлэлиир миэстэбитин сып-сап бэлэмнии охсубуттара. Үлэлиир сирбитин видеоҕа устан ыыппыппар, Айар Кут биһигини кытта тэҥҥэ сүрдээҕин үөрбүтэ, махтаммыта. Бастакы суорҕаннары Айар Кут спонсордаабыта, иистэнэр массыыналарбытын атыылаһарга сүрүн көмөнү оҥорбута. Позывнойуҥ курдук айардаах уол эбиккин диэн буолбута, тоҕо диэтэр аат толкуйдуу охсубута, «Көстүбэт КҮҮС Аанньаллара» диэн ааттаныҥ диэбитэ. Ити эппитэ, биһиги төһө да официально аат ылына иликпит үрдүнэн, бу сурукка киириэхтээх дии саныыбын. Айар Кут хайаатар да көмөлөспүт киһи диэн санаалаах этэ. Сибээскэ тахсар бириэмэтигэр наар суруйар, үлэ хайдаҕын туоһулаһар, туох тиийбэтин ыйыталаһар уонна мунаахсыйар ыйытыктарбытыгар хоруй биэрэр, сүбэлиир тутаах киһибит этэ. Хомойуох иһин, «этэ» диибин. Инники кирбиигэ киирэн эрэбин, аны сибээскэ өтөрүнэн тахсыбаппын, таҕыстахпына хайаатар да биллиэм диэбитэ, үлэбитигэр ситиһиини баҕарбыта.
Салгыы Айар Кут суруктарыттан быһа тардыах тустаахпын:
«Кытаатыҥ, кыргыттар, күүс-көмө буолуҥ эрэ диибин», «Ити барыбыт көмөтө, бары көмөлөстөхпүтүнэ эрэ Кыайыы биһиэхэ», «Бары биир сомоҕо буолан көмөлөстөхпүтүнэ эрэ тыыннаах хаалабыт, сорохтор ону өйдөөбөттөрө буолуо, ким кимиэхэ эрэ туһалааҕы оҥорорун», «Онон кыра да көмө ким эрэ дьылҕатын быыһыа», «Кэнники кэнэҕэскилэрбитигэр да хаалыа буоллаҕа, маннык хорсун дьоннордоох этибит диэн. Билигин уйаларыгар уу киирэ илик буо, ол иһин толкуйдаабаттар», «Просто олоҕу сыаналыахха наада, ким туох иһин олоҕун толук уурбутун», «Бу бэдэрдэр биһиги сирбитигэр киирдэхтэринэ хайдах буолар, төһө дьону айгыраталлар, оҕолорбутун тыыппаттарын гына оннук куһаҕан дьону суох оҥорорго», «Иллээх олоҕу олороорубут, куттал суох буоларын иһин биһиги манна сырыттахпыт», «Эһиги көмөҕүт наһаа наада, ол иһин хас биир буойун эһиэхэ махтала муҥура суох», «Саха сиригэр куттал үөскээтэҕинэ, бу дьон бааллар диэн көрдөрүөхтээх», «Барыта этэҥҥэ буоллаҕына, бэйэм айылҕабар тиийэн тэлэһийэ көтүөм дии, хотой курдук», «Ол иһин олорботохпут сыччах, саатар аатым хааллын ээ», «Онон тыыннаах эргиллиэхтээхпин»...
Айар Кут биһигини барыбытын Кыайыы кэлэрин туһугар муста. Онон хайаан да үлэбит түмүктээх буоларыгар эрэллээхпит. Айар Кут ийэтигэр Пивоварова Тамара Михайловнаҕа маннык киэҥ көрүүлээх уолу төрөтөн ииппитин иһин махтанабыт. Айар Кут үлэтин эдэр көлүөнэ ыччат түмсүүлээх буоларга, дьулуурдаах буоларга, бу анал байыаннай эпэрээссийэ кыайыынан түмүктэнэригэр олоҕу салҕыахтара диэн бигэ эрэллээхпит.
* * *
Чахчы да, киһини эрэ сөхтөрөр киэҥ дууһа, күүстээх санаа. Онтон Тамара Михайловна: “Эйигин кытта кэпсэтэн, оҕолорбун кэпсээн, олус да чэпчээтим, кэҥээтим, бирээмэ испэр тутан ыалдьа сыспытым, онон махтанабын”, – диэбитигэр, эһиэхэ, Ийэлэргэ, махтал, хорсун уолаттарбытыгар махтал, маннык хотойдору төрөтөн, кыайыыбыт сотору кэлиэ, эйэ туругуруо диэн бука бары эрэниэҕиҥ! Оттон Петя Пивоваров-Айар Кут аата үйэлэргэ ааттана туруо, атыттарга холобур буолуо диэн ыстатыйабытын түмүктүүбүт.
Хаһыат бэчээккэ бараары турдаҕына Петя ийэтэ Тамара Михайловна уолун булан таһаарбыттарын туһунан иһитиннэрии кэллэ диэн эттэ. Онон хорсун буойун Петр Пивоваров көмүс уҥуоҕа дойдутугар ийэ буорун этэҥҥэ булуо диэн эрэнэбит!
Хаартыска: Тамара Михайловна тус архыыбыттан
Сонуннар
Ордук ааҕаллар


