Таатталар — Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай библиотекатыгар

Быйыл Дьокуускай куорат килбэйэр киинигэр турар, норуокка биллэринэн “Пушкинка”- Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай библиотеката тэриллибитэ 100 бэлиэтээтэ. 1925 сылтан саҕалаан баай историялаах, өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар улахан өҥөлөөх бөдөҥ култуурунай уонна научнай киин историятыгар 23 Таатта киһитэ үлэлээн ааспытынан, сорохтор билигин үлэ үөһүгэр сылдьалларынан киэн туттабыт.
Бу бэлиэ үбүлүөйүнэн Национальнай библиотека сайдыытыгар дьоһун кылааттарын киллэрбит биир дойдулаахтарбыт туһунан сырдатабыт.

Өрөспүүбүлүкэ сүрүн библиотекатын салалтатыгар

«Кыым» хаһыакка сэкирэтээринэн, эрэдээктэри  солбуйааччынан, эрэдээктэринэн, Дьокуускай куорат норуотун үөрэҕириитин салаатыгар сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит Уолбаттан төрүттээх Иван Дмитриевич Баланов (24.02.1898-15.06.1934) 1932 с. Национальнай библиотека дириэктэринэн ананан 1934 с. диэри үлэлээбитэ. Бу кылгас кэм иһигэр кини элбэх үлэни ыыппыта. Ол курдук библиотека былаана, отчуота биир киэбинэн оҥоһулларыгар, анал миэбэллэнэригэр, нормативынан үлэни тэрийиигэ, наука отделын сайдыытыгар, булгуччулаах экземпляр киириитин хонтуруоллааһыҥҥа, кинигэ пуондатын кытта үлэҕэ  болҕомтотун уурбута. Өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар библиотекардар хамнастарын үрдэтиини, каадыры бэлэмнээһиҥҥэ Дьокуускайдааҕы педтехникум иһинэн библиотекардары бэлэмниир салаа аһылларын туруорсубута.

Биир уһуннук үлэлээбит дириэктэринэн Чөркөөхтөн төрүттээх Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ Захар Тимофеевич Тюнгюрядов (05.09.1915-01.01.1975) буолар. Кини Таатта, Ленскэй, Дьокуускай куоракка хомсомуол, партия, Саха АССР Бэчээтин управлениетыгар, Араадьыйа кэмитиэтигэр, Саха музыкальнай-драматическай тыйаатырыгар салайар үлэҕэ сылдьыбыта. 1961 с. А.С. Пушкин аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи библиотекаҕа бастаан учуонай сэкирэтээринэн, онтон 1963 с. дириэктэринэн анаммыта уонна 1975 с. олохтон барыар диэри үлэлээбитэ. Кини салайар кэмигэр научнай-бэчээттиир үлэ сайдыбыта, «Календарь знаменательных и памятных дат», «Писатели Якутии», «Летопись печати», «Заслуженные деятели науки РСФСР и ЯАССР», «Лауреаты республиканской премии им. П.А. Ойунского» сериянан биобиблиографическай ыйынньыктар, босуобуйалар, справочниктар  тахсыбыттара. Дириэктэр туруорсуутунан Москваҕа, Ленинградка анал үрдүк үөрэҕи бүтэрбит исписэлиистэр үлэлии кэлбиттэрэ, үлэһиттэргэ анаан уопсай олорор дьиэ көрүллүбүтэ. Библиотекардар научнай үлэлэрин хомуурунньуктарын, бастыҥ үлэлээх тыа сирин библиотекаларын уопуттарын тарҕатар брошюралары бэчээттээһин саҕаламмыта, сүрүн исписэлиистэр научнай-практическай конференцияларга, форумнарга кыттар буолбуттара. Захар Тимофеевич билигин үлэлии турар библиотека саҥа дьиэтин туттаран үлэҕэ киллэрбит улахан үтүөлээх. Киэҥ-куоҥ саҥа дьиэҕэ тэрилтэ үлэһитин ахсаана эбиллэн, үлэтин ис хоһооно кэҥээн, научнай-методическай киин буола үрдээбитэ. Бэйэтэ научнай  үлэнэн дьарыктаммыта, сахалыы кинигэ историятын дириҥник үөрэппитэ.

Үһүс дириэктэринэн Игидэйтэн төрүттээх Виктор Егорович Кузьмин (27.03.1938-20.07.1990) буолар. СГУ бүтэрэн төрөөбүт улууһугар учууталынан, оскуола дириэктэринэн, уһуннук ССКП райкомугар партийнай кабинет, пропаганда уонна агитация отделын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. 1980 с. А.С. Пушкин аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи библиотека дириэктэринэн ананан 1986 с. диэри таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Кини библиотекардар үрдүк квалификациялаах, идейнай-политическай таһымнаах буолууларыгар болҕомтотун уурбута, дойду үрдүнэн уларыта тутуу кэмин ирдэбилинэн тэрилтэҕэ үлэ режимин тутуһуу, ис бэрээдэк бөҕөргөөбүтэ. Саҥа үлэлии кэлбит эдэр үлэһиттэргэ «Посвящение в библиотекари» тэрээһин аан маҥнай ыытыллыбыта. Тыа хаһаайыстыбатын исписэлиистэригэр анаан научнай-техническэй информация кабинеттара улуус киин библиотекаларыгар тэриллэн элбэх үлэни ыыппыттара, кинилэргэ былаас уорганнара болҕомто ууран көмөлөһөллөрө ситиһиллибитэ.

Биллиилээх судаарыстыбаннай диэйэтэл, суруналыыс, тылбаасчыт, эмиэ Игидэйтэн төрүттээх Алексей Федотович Бояров 1936 с. учуонай сэкирэтээринэн анаммыта. Кини Иркутскайдааҕы учительскай семинарияны, кэлин Москваҕа Н.К. Крупская аатынан коммунистическай иитии академиятын бүтэрэн учууталынан, Уус Маайаҕа, Өлүөхүмэҕэ, Алдаҥҥа араас салайар үлэлэргэ, Саха сиринээҕи Киин ситэриилээх кэмитиэккэ, Госплаҥҥа, Дьокуускайдааҕы снабторга, Саха АССР үөрэҕин уонна доруобуйа харыстабылын наркомунан үлэлээбитэ. Алексей Федотович салайар үлэҕэ уопуттаах буолан библиотекаҕа үлэлиир кэмигэр улахан суолталаах тыын боппуруостары сөптөөхтүк туруорсубута. Ол курдук оҕолорго аналлаах туспа библиотека астарбыта, Дьокуускай куораттааҕы публичнай библиотека аһыллыбыта, Саха сиригэр аан бастаан А.С. Пушкин өлбүтэ 100 сылынан улахан тэрээһиннэр буолбуттара.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын үтүөлээх үлэһиттэрэ

Ытык Күөлтэн төрүттээх Матрена Георгиевна (Егоровна) Захарова (1929-2000) 1963 сылтан 1991 сылга диэри Өрөспүүбүлүкэтээҕи библиотека омук тылынан литература отделын салайбыта, кэлин 1991-1996 сс. бу отделга сүрүннүүр библиотекарынан ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Кини омуктуу тылынан краеведческай библиография сайдыытыгар элбэх үлэни ыыппыта, научнай хомуурунньуктарга ыстатыйалары бэчээттэтэрэ, «Летопись печати» тахсыытыгар үлэлэспитэ, Н.Н. Грибановскай «Библиография Якутии» тахса илик чаастарын бэлэмнээһиҥҥэ кыттыыны ылбыта.

Туора Күөлтэн төрүттээх Варвара Семеновна Еремеева (Жиркова) 1978 с. Өрөспүүбүлүкэтээҕи библиотекаҕа учуот секторын библиотекарынан үлэтин саҕалаабыта. Салгыы периодика отделыгар библиотекарынан, сэбиэдиссэйинэн ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. 2000 с. библиотечнай пуонду харыстыыр киин сэбиэдиссэйинэн анаммыта, 2021 сылтан консервация уонна чөлүгэр түһэрэр региональнай киин кылаабынай библиотекарынан үлэлиир. Кини өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарын сыыппараҕа көһөрүүгэ, кинигэ пуондун харыстааһыҥҥа уонна чөлүгэр түһэриигэ үгүс үлэни ыытан, элбэх саҥаны киллэрэн, библиотечнай пуонду харыстааһын киинин тэрийсэн улахан кылаатын киллэрэ сылдьар.