Үтүө ааттара ааттана турар

Дьоруой Ийэ, тыыл бэтэрээнэ, күндү ийэбит, эбэбит, хос эбэбит Евдокия Михайловна Герасимова 1928 сыллаахха атырдьах ыйын 20 күнүгэр Мэҥэ Хаҥалас улууһун Табаҕа нэһилиэгэр колхуостаах ыалга күн сирин көрбүтэ.

Табаҕа 4 кылаастаах оскуолатын 2-с кылааһын бүтэрбитэ. Төрөппүттэрэ эрдэ өлөннөр, тулаайах хаалан, балтыныын Герасимова Анастасия Михайловналыын тус-туспа дьоҥҥо иитиллибиттэрэ. Ийэбитин ииппит дьон салгыы үөрэттэрбэтэхтэрэ, ол да буоллар бэркэ ааҕар, суруйар этэ.

Сэрии ыар сылларыгар улахан дьонтон хаалсыбакка тэҥҥэ күнүстэри-түүннэри Б.Б. Байкалов аатынан колхуоска бурдук ыһыытыгар, от үлэтигэр, субан сүөһү көрүүтүгэр үлэлээн кыайыыны уһансыбыта. Дьулуурдаах үлэтэ үрдүктүк сыаналанан, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр “1941-1945 сылларга килбиэннээх үлэтин иһин” диэн И.В. Сталин мөссүөннээх мэтээлинэн, бириэмийэлэринэн наҕараадаламмыта, кэлин “Тыыл бэтэрээнэ” буолбута.

Сэрии сылларын туораабыт оҕолор үлэттэн чаҕыйбаттара, тулуурдаахтара, эрдэ улаатан эппиэтинэһи сүгэллэрэ, биһиги ийэбит оннук дьоҥҥо киирсэрэ. 1950 сыллаахха Мэҥэ Хаҥаласка кураан дьыл буолан, субай сүөһүлэрин кыстата Хаҥалас улууһугар үүрэн аҕалбыттара. Онно кэлэн аҕабыт Петров Степан Семеновиһы көрсөн, таптаһан холбоспуттара. Хаҥалас улууһун айылҕатын, дьонун-сэргэтин сөбүлээн, иккис дойду оҥостубута. Бастаан Буотама үрэх төрдүгэр олорбуттара, онтон Тойон Арыы Бэчиэкэнигэр көһөн киирбиттэрэ. Дьэ онтон ыла бииргэ олорон ийэ, аҕа буолар дьолу билбиттэрэ. Тыа ыалын сиэринэн сүөһүлээх, сылгылаах этилэр. Эдэр сылдьан ийэбит “Правда” холкуоска ыанньыксытынан үлэлээбитэ, ньирэй көрбүтэ, Буруустаах диэн күөл үрдүгэр урут хортуоппуй ыһаллара эбитэ үһү, онно эмиэ үлэлээбит. Аҕабыт кадровай булчут буолан, кыһынын ыйы быһа тыаҕа барар этэ, онон ыал амарах хаһаайката буолан кэргэнигэр үлэлиир усулуобуйаны олохтоон, оҕолорун көрүүтүн-истиитин, аһатыытын-таҥыннарыытын бэйэтин сүнньүгэр сүгэрэ. 1969 сыллаахха Булгунньахтаахха көһөн тахсыбыттара. Ийэлээх аҕабыт тугу барытын уопсай сүбэнэн оҥорон, олус иллээхтик олорбуттара. Ийэбит таах олорбот этэ, быыс буллар эрэ иистэнэрин сөбүлүүрэ. Ол курдук бүтүн дьиэ кэргэнин бэйэтэ тигэн оччотооҕу муоданан таҥыннарара: былаачыйалары, истээх ыстааннары, түүлээхтэн үтүлүктэри, бэргэһэлэри тигэттиирэ. Кэлин баайар буолбута, оҕуруонан билэлэри тигэрэ, кырадаһыны кырыйан саахымат тигиитин кэрэхсээн дьарыктаммыта, истиэнэҕэ ыйанар көбүөрдэри тикпитэ, орон сабыытын тигэн сатаммытын астыммыта, ол үлэлэрэ билигин да сорохторо кэриэс буолан сылдьаллар. Сиидэс таҥаһынан сыттык, суорҕан, тэллэх хааларын, бырастыыналары эмиэ тигэрэ. Бэйэтигэр, кыргыттарыгар, сиэннэригэр сахалыы таҥас тигэттээбитэ билигин да өйдөбүнньүк буолан сылдьаллар. Аны санаатахха, уустуга суох олоҕу олорбут эбит.

Дойдутугар Мэҥэ Хаҥаласка быыс булан үстэ эрэ бара сылдьыбыта.

Бэстилиэнэйин 1984 сыллаахха баран кэлиитигэр сирин-дойдутун, аймахтарын, табаарыстарын көрсөн наһаа да үөрэн, дуоһуйан кэлбитэ. Ыраах-чугас урууларбытыгар-аймахтарбытыгар ийэбит куруук сылаас, сырдык сыһыаннааҕа, кини аанын аһан киирбит киһини чэйдэппэккэ, аһаппакка атаарбат буолара.

Күндү киһибит айылҕаттан айдарыылаах ырыаһыт этэ, ол курдук наһаа үчүгэйдик ыллыыра, элбэх сыбаайбалары, үбүлүөйдэри, зона кэнсиэртэрин ыллаан-туойан киэргэппитэ.

«Куоракка тыйаатырга ыллыы киирбэккин дуо?» - диэбиттэрин «оҕолорбун ханна быраҕан барыахпыный» диэн аккаастаабыт үһү. Оччолорго ырыанньык эҥин мээнэ суоҕун кэриэтэ этэ, онон кини ырыаларын араадьыйаттан истэн, үөрэтэн ыллыыра, ол курдук сөбүлээн Марина Попова, Ольга Иванова ырыаларын истиҥник толорон дьон-сэргэ биһирэбилин элбэхтэ ылбыта буолар.

Сахаҕа баар «Ыал ийэтинэн», «Ийэ барахсан ыал туллубат тутааҕа» диэн бэргэн этиилэр ийэбитигэр анаммыт курдуктар. Ийэбит 18-та оҕоломмутуттан аҕыһа, хомойуох иһин, өлөннөр, уон оҕону иитэн, үөрэттэрэн, олох киэҥ аартыгар үктэннэрбитэ. Ол туоһута “Медаль материнства”, “Материнская слава” l, ll, lll истиэпэннэрэ уонна саамай улахан наҕараадатынан 1973 сыллаахха “Дьоруой Ийэ” үрдүк аатын сүкпүтэ буолар.

Ийэбит киһи быһыытынан сүрдээх амарах, аһыныгас дууһалаах, үтүө санаалаах, киэҥ-холку майгылаах, аргыый аҕай сылдьан барыны-бары оҥорбута баар буолааччы. Төһө да эдэригэр өллөр, сиэн минньигэс сытын билэн, кинилэри олус таптаан, хас биирдиилэригэр туспа тапталы иҥэрэн, кыһамньытын уурара.

Кини ыарахан ыарыыттан 1992 сыллаахха күн сириттэн күрэммитэ.

Күндү ийэбит, эбэбит, хос эбэбит сырдык мөссүөнэ, олорон ааспыт олоҕо умнуллубат өйдөбүл, үтүө холобур буолан биһиги сүрэхпитигэр өрүү тыыннаах, сырдыгынан, сылааһынан сыдьаайан үйэлэргэ сылдьыаҕа.

Күндү дьоммут ыраас тапталларын, үлэҕэ дьоҕурдарын, кэрэҕэ, үтүөҕэ тардыһыыларын, үтүө ааттарын ааттата туруохтара оҕолоро, 23 сиэннэрэ,  35 хос сиэннэрэ, 1 хос-хос сиэнэ.