Сыананы ситиэхпит ыраах

Сахабыт сиригэр дьыл кэмэ уларыйдаҕын ахсын таҥнар таҥаспыт эмиэ уларыйар. Ночооттоох соҕус сиргэ олоробут диэн бары да билинэбит. Таҥас-сап сыаната оҕо киэнэ улаханныын тэҥнэспитэ ыраатта. Бэйэҕэр чэпчэкини ылан баран, оҕоҕор сыаналааҕы, үйэлээҕи ыларыҥ баар суол. Бу ордук төлөпүөҥҥэ, туттар малга, оннооҕор аһылыкка да буолар.

Кытай ырыынагын сыаналара:
Оҕо кыһыҥҥы кууркалара - 7 тыһыынчаттан саҕаланар;
Эр киһи, дьахтар кууркалара - 8 тыһыынчаттан;
"Экомех" - 8 тыһ;
Үтүлүктэр - 500 солк.;
Истээх ыстааннар (ватник) - 2-2,5 тыһ.;
Эр киһи тэбиэн истээх куурката - 7 тыһыынча.

Кыһыммыт чугаһаата, бу ыга анньан кэллэ. Ханна да, хаһан да буоларын курдук, эмиэ соһуйуу, туох ааттаах түргэнник хаарбыт түстэ, тымныйда диэн хаһан да бэлэмэ суох олорон биэрэбит. Дьиҥинэн, Сахабыт сирин төрүт олохтоохторо буоларбыт быһыытынан, бэлэм да сылдьыахха баар этэ.

Ол ордук бастакы халтараан күннэргэ көстөр. Массыына көлүөһэтин уларытаары көһүнэн уочарат, түүппүлэ, кроссовка кэтэ сылдьан саппыкыгын көрдөөн ампаары, балкону хаһыы. Аны сылаас бэргэһэ,  куурка туһунан этэ да барбаккын.

Уулуссаҕа тахсыбатаҕыҥ ырааппыт буоллаҕына, түннүгүнэн дьон тугу кэтэ сылдьарын көрөҕүн, биитэр кимиэхэ эмит эрийэн, “таһырдьа хайдаҕый, тугу кэтиэххэ сөбүй” диэн ыйыталаһаҕын. Итини ким да мэлдьэспэт, олохпут хаамыыта буоллаҕа.

Саха сиригэр олорор киһи, чахчы да, ордук таҥаска элбэх үбүн кутар. Билигин эр киһи да, дьахтар да этэрбэһэ 50-60 тыһыынча солкуобайга тиийэ сыаналанан турар. Аны онтугун аҕыйах сыл кэтиэххин сөп, химиянан имиллибит буолан, үйэтэ суох.

Бэйэ тиктэриитэ быдан барыстаах. Ол курдук саас-сааһынан суруйдахха, хотулар тыстарын 1000 солк. булуохха сөп, ол аата 10 000 солкуобайга уон устуука тыһы атыылаһаҕын, бу саас өссө 800 солкуобайдыы атыылаабыттара. Илиинэн, эмэҕинэн имитии, биирдии тыс – 600 солкуобай, уон тыска 6 000 солк. барар, тиктэрии – 7 000 солк., уллаттарыы – 6 000 солкуобай. Ааҕан таһаардахха, 23 000 буолар, онно тиктэрэр матырыйаалгын, нуоркаҕын ылаҕын, тугу, хантан атыылаһаргын тигэр киһиҥ этэн,  ыйан биэрэр, онно быһа холоон 4 тыһыынча солкуобай барар уонна дьахтар билэлэтэр буоллаҕына, саамай чэпчэкини икки тыһыынча солк. ылыахха сөп. Дьэ, ити 30 тыһыынча солкуобайы кыайбата. Онтон бу унтуугун  кырата уон сыл лаппа кэтэҕин.

Аны саҕынньахтары, пуховиктары ылан көрүөххэ. Дьахтар киһи нуорка саҕынньаҕын син өр кэтэр диэххэ сөп. Биллэн турар, күн аайы сосполообокко, уларытан пуховик, кыһыҥҥы куурка кэтэ сырыттахха эрэ уһун үйэлэнэр. Киис кылгас саҕынньах 600 тыһыынча солк. тахса, оттон уһуна, биллэн турар, өссө ыараан биэрэр. Нуорка саҕынньаҕы 200-300 тыһыынча солкуобайга ыллаххына, кэм уһуннук сулууспалыа.

Билигин искусственнай, “экомех” диэн ааттаах кылгас да, уһун да саҕынньахтар дэлэйдилэр. Талбыт быһыылаах-таһаалаах, муодалаах буолаллар. Ол эрэн биһиги кыһыҥҥы тымныыбытыгар эппиэттээбэттэр, чараастар. Сыаналара удамыр, көстүүлэрэ туох да бэртээхэй.

Уопсайынан, билигин хайа баҕарар киһи хармаана, кумааһынньыга халыҥыттан, чарааһыттан бэйэтэ көрөн таҥнар, иһитиннэрии ханна баҕарар дэлэй, онон туохтан да иҥнэн-толлон турбаккын. Ол да буоллар, син биир биһиги кыһыммытын тулуйар, тымныытыгар эппиэттэһэр халыҥ таҥас, төбөбүтүттэн атахпытыгар диэри эбэһээт ылынабыт, хааччынабыт. Онно, этэргэ дылы, харчыбыт тиийбэккэ чэпчэкини ылыахпыт, онтубут эрдэ элэйэн, бөххө элээрдиллэр.

Ааҕааччыларбар анаан, дьиэбиттэн чугастыы кытайдар ырыынактарыгар тахсан сыананы үөрэттим. Син сөбүгэр хамнастаах киһи таҥнан тахсыах курдук. Кэнники көрдөххө, хаачыстыба да тупсубут курдук. Хаһан эрэ биир билэр дьахтарым: “Уолум атаҕа улахана, бэйэтэ ахсыс кылааска үөрэнэр, 44 размеры ылан кэтэбит. Былырыын куорат кииниттэн аһара сыаналаах, олох иһэ-таһа “натуральнай” диэн кыһыҥҥы бачыыҥка атыыласпыппыт ханна баарый, алдьанан быраҕылынна. Онон быйыл бу ырыынактан кэлэн ол ылбыт атахпыт таҥаһыттан улахан итэҕэһэ суох бачыыҥканы ыллыбыт, харчыбын быдан кэмчилээтим диэн үөрэбин. Бу ахсыс эрэ кылааска үөрэнэр оҕом 44 размеры кэтэр, эһиил өссө улаатыан сөп, онон биир кыстыкка алдьаммакка кэтэр ини диэн эрэнэбин”, – диэн кэпсээн турардаах.

Дэриэбинэттэн кэлэ сылдьар элбэх оҕолоох ийэни көрүстүбүт: “Үс оҕом оскуолаҕа үөрэнэр, икки кырам уһуйаан иитиллээччилэрэ. Бэйэбит илин эҥэрдэрбит. Паромунан кэлэбит. Аҕабыт куорат иһигэр сылдьа үөрүйэҕэ суох, онон быһаччы манна кэлэн баран үргүлдьү төннөбүт, онон биһиэхэ олус табыгастаах. Күнүнэн сылдьабыт, кыһынын өссө үчүгэй.

Бу ырыынактан таҥна олоробут диэтэхпинэ, сыыспаппын. Кэргэмминиин арай унтуубут эрэ бэйэ, маннааҕы тигии, уоннааҕыта кытайдарбыт таҥастара. Ордук оҕолорго ылан абыранабыт. Бээ, манна хаачыстыбалаах Турция, Киргизия да таҥаһа-саба элбэх, мааныга да кэтэри булаҕын. Аны бэйэм иистэнэр буоламмын миэтэрэнэн таҥас ыларбар куруук сылдьар атыыһыттарым сыаналарын түһэрэллэр, элбэх оҕолоох дастабырыанньабын көрдөрдөхпүнэ, тарбахтарын чочоҥнотоллор, наһаа үөрэллэр. Инньэ гынан манна быыһы-хайаҕаһы, ханна туох баарын барытын билэбин. Парому куоттарымаары, сүүрүүнэн сылдьааччыбыт, кыһынын арыый холкубут. Сорохтор этэллэринэн, куорат киинигэр баар араас муодунай маҕаһыыннарга син биир бу Кытайтан кэлбит табаар атыыланар, ол оннугар сыаната муҥура суох үрдүк дииллэр. Онон, биһиги холбутугар бэртээхэй ырыынак баара тыа дьонун, куораттары да буолуо, абырыыр”.

Дьэ, ити курдук, куорат уонна тыа ийэлэрэ санааларын үллэһиннилэр. Оттон, ааҕааччы бэйэҥ билиэҥ турдаҕа, хантан тугу атыылаһарыҥ, таҥнарыҥ, кылаабынайа сөптөөх, сөбүлүүр, барсар эрэ буоллун.