Биир дьиэттэн — биэс буойун

Анал байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан элбэх ыстатыйаны суруйдум, балачча киһини кытта кэпсэттим. Оттон биир ыалтан, аймахтан биэс киһи дойдутун көмүскүү аттаммытын, онтон иккитэ төннүбэтэҕин истэн олус диэн харааһынным, айманным...

Быраатын оннугар бэйэтэ тылламмыт

Кини байыаннай дьайыы саҕаламмытын кэннэ күһүҥҥү мобилизацияҕа быраатын оннугар бэйэтэ барбыт. “Маригы анарааттан аҕаларга олус элбэх докумуону хомуйбуппут, төннөрөргө элбэх көлөһүммүтүн тохпуппут, тоҕо диэтэххэ кини үс оҕолоох, ону ааһан кэргэнэ өссө төрдүс оҕотун күүтэ сылдьар этэ. Билигин кини дойдутугар Сунтаарга быыһыыр сулууспаҕа олус ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар, наҕараадалардаах, онон кинини дойдутугар аҕалбыппытынан, Маригынан билигин олус киэн туттабын”, – диэн Светлана Диодорова-Лаврентьева миэхэ кэпсээбитин сонургуу истибитим уонна Марк Потаповы буларга, дьоҥҥо сырдатарга санаммытым. Ол биһиги ааҕааччыларбытыгар ытык иэспит буолар.

Марк билигин уоппускаҕа олорор кэмэ буолан, наҕылыччы, сиһилии кэпсээнин бу курдук саҕалаабыта:

– 2022 сылга мобилизация саҕаламмытыгар мин дойдубар Сунтаар Дьаарханыгар хачыгаарынан үлэлии сылдьар этим.

Балаҕан ыйыгар бииргэ төрөөбүт бырааппар, саамай кырабытыгар, ыҥырыы кэлбитэ. Ол кэмҥэ кини саҥа ыал буолан оҕолоноору сылдьаллар этэ. Онон үгүһү-элбэҕи толкуйдуу барбакка, военкоматтары кытта кэпсэтэн, бэбиэскэни бэйэм ааппар уларыттарбытым. Онон балаҕан ыйын 23 күнүгэр Сунтаартан икки оптуобуһунан куоракка айаннаабыппыт.

Дьоммор бастаан утаа эппэтэҕим, онтон олох бараары туран, этэргэ дылы, “перед фактом” туруорбутум. Быраатым саҥа ыал буолан эрэр, туох эмит буолар түгэнигэр, оҕотун да көрбөт, оттон мин кэм үс оҕобун илиибэр туттаҕым, ииттэҕим дии диэн санаанан итинник бигэ быһаарыныыны ылыммытым. Биллэн турар, аймаммыттара. Бэйэм аармыйаҕа сулууспалаабытым.

Украинаҕа

Балаҕан ыйын 24-гэр куоракка кэлбиппит, ол киэһэ Дьокуускайтан көтөбүт уонна 25-кэ Хабаровскайга сарсыарда баар буолабыт. 

Хабаровскайга подразделениенан араартаабыттара, онно нэдиэлэ курдук сылдьыбыппыт кэннэ, биһигини Украинаҕа ыыппыттара.

Алтынньы 25 күнүгэр Запорожскай уобаласка тиийбипппит, уопсайынан көһө сылдьаҕын, биир сиргэ өр буолбаккын. Ол быыһыгар ый курдук полигоҥҥа сылдьыбыппыт. Барытыгар үөрэппиттэрэ, мин старшай стрелок этим, гранатомет старшай наводчигынан сылдьыбытым.

Бастаан полигоҥҥа үһүс линияҕа сыппыппыт, онтон – иккискэ, дьэ онтон саҥа дьыл кэннэ «передокка» киирэҕит диэбиттэрэ.

Биһиги “Барстар” оннуларыгар киирбипппит, ол аата кинилэри солбуйабыт. Кинилэр сынньана тахсаллар, биһиги – хаалабыт.

Бастакы күннэргэ балачча ытыалаабыттара, киирэрбитигэр. Позицияҕа диэри сатыы барабыт, чугастыы дэриэбинэттэн. “Барстар” эрдэ сыппыт буоланнар, бэлэм этэ: окуопа, саһар сир баара. Онно сытан сэмээр бэйэбит эмиэ оҥостон, блиндажпытын хастан, оборонаҕа олоробут, штурмаҕа сылдьыбаппыт. “Гуляй поле” диэн сир аттыгар сытабыт, позицияларбыт онтон чугас.

Бастакы “200-й” саха уола этэ, снайпер ытан таппыта, тута таһаарбыттара, бэйэбит сирбитигэр буоллахпыт. Өстөөх сиригэр эбитэ буоллар, биллэн турар, таһаарарга ыарахан. Позициябытыгар өр буолбуппут, наводка биэрдэхтэринэ, онон үлэлиир этибит.

Тохсунньу ый бырыы да бадараан, эмиэ да ардыыр, эмиэ да хаардыыр, онон куруук бадарааннаах, салгына сылааһын сылаас.

Дойдубар төннүү

Били бастакы мобилизация кэмигэр аймалҕан этэ дии. Онно элбэх оҕолоохторго бронь эҥин диэн суоҕа. Онтон кэргэним докумуон хомуйа сылдьабыт, кэлиэххин наада диэн эрийбитэ. Светлана Владимировналааҕы кытта кэпсэтэ сылдьыбыт этэ, отсрочка биэрэллэр диэн.

Ол кэмҥэ бииргэ төрөөбүт быраатым, “Вагнердары” кытта хантараак баттаспыт этэ. Саҥа дьыл саҕана учебкаланан баран Украинаҕа кэлбиттэр.

Бырааппын кытары Хабаровскайтан кэлэрбэр бүтэһигин төлөпүөннэспиппит, кэпсэтэрбитигэр, сэриигэ барабын, “вагнердар” ылаллар диэбитэ.

Биир күн кэргэммин кытта төлөпүөннэстим, дьиҥэр, өр кэпсэтээччибит, ол күн бэрт түргэнник, кылгастык кэпсэтээт, “Ийэҕэр төлөпүөннүүр үһүгүн” диэбитэ. Бастаан эрийбиппэр, ийэм ылбата, онтон киэһэ эрийэн тиийбитим, онно быраатым суох буолбут, аҕалыахтаахтар диэн кэпсээбитэ. Сэриигэ сылдьан киһи өлөрүн өйдүүгүн, онон хайдах эрэ ыараханнык ылымматаҕым, онтон кэлин гражданкаҕа кэлэн баран санаатахха, өлүү диэн олох атын эбит, сэриигэ сылдьан өйдүүгүн, манна ылынарга ыарахан. Онон бырааппын манна кэлэн баран олус суохтаабытым, аймаммытым. Били, арааһа, чахчы суох буолбута өйбөр-сүрэхпэр дьэ кэлбитэ быһыылаах. Кини тохсунньуга өлбүт этэ.

Бииргэ төрөөөбүт аҕыспыт, түөрт уол, биэс кыыс. Ийэбит, аҕабыт этэҥҥэлэр.

СВО-ҕа бастаан мин, онтон ити быраатым баран суох буолбута, кырабыт, били бэбиэскэтин уларыттарбыт быраатым бу соторутааҕыта барда. Улахан убайбыт бүгүн дуу, сарсын дуу барыахтаах (биһиги олунньу 14-гэр кэпсэппиппит – Аапт.). Кини “боотурдары” кытта барар, учебкатын ааспыта. Күтүөтүм, эдьиийбит кэргэнэ эмиэ сэриигэ суох буолбута.

Бастакы сыллардааҕар билигин атын

Улахан туохха да түбэспэтэҕим, дронунан уонна минометунан ытыалыыллар этэ. Ол саҕана, мин сылдьар кэммэр, дрон-камикадзе улаханнык суох этэ. Билигин наар дрон сэриитэ. Бастакы барбыттартан билиҥҥи олох атын курдук. Үйэтэ оннук буоллаҕа, сайдыы бара турар. Афганистаҥҥа, Чечняҕа сылдьыбыт уолаттар “бу олох атын сэрии” дииллэр.

Быраатым өлбүтүн истиэм иннигэр дьикти түүл түһээбитим. Билигин курдук өйдүүбүн. Бырааппыныын олус чугастыы этибит, сыры-сыллата төрөөбүппүт, онон оҕо эрдэхпититтэн куруук бииргэ эн-мин дэһэн улааттахпыт. Биир тастыҥ бырааппыт баар этэ, билигин суох, оһолго түбэһэн бараахтаабыта. Ону наһаа ыараханнык ылыммыппыт.

Анараа сылдьан ол бырааппын түһээтим. Арай кэлэн турар, бардыбыт эҥин диир, ыҥырар, мин өлбүтүн билэбин. “Хайдах буоллуҥ, суоххун, өлбүтүҥ дии”, – диибин, барсыбатым. Бииргэ төрөөбүт быраатым барсан хаалла, мин таҥка ытыалыырыттан уһуктан кэлбитим. Кэлин истибитим, быраатым өлбүтүн. Арай барсыбытым буоллар, таҥка таппыт буолуо этэ дуо?

Хамандыырбар этэн рапорт суруйбутум, дойдубар бараары. Ол кэмҥэ бэрэбиэркэ кэлбит этэ, генерал баара, онно быһаччы тиийэн кэпсэппитим, быраатым суох буолла, уоппускаҕа барыахпын баҕарабын, кэтэспитим ыраатта диэн. Киэһэ штабка ыҥырбыттара, 15 күн уоппуска биэрбиттэрэ. Хомойуох иһин, бырааппын баттаспатаҕым. Онтон чааспар кэлбитим, докумуон толотторбуттара, “эн ааккар туох эрэ кэлэн сытар” диэбиттэрэ. Онтум дьонум ыыппыт докумуоннара эбит. Демобилизация диэтилэр, дьиҥэр, эрдэ кэлбит эбит. Быраатым суох буолан, уоппуска биэрэннэр, кини таһаарбыт курдук, оннук барыта сибээстээх. Хайдах эрэ барыта соһуччу этэ, оннук кулун тутар ыйга сулууспалаан бүтэн дойдубар төннүбүтүм.

Санаам уларыйан кэлбитим

Кэргэним куоракка оҕоломмута. Онно Светлана Владимировнаҕа бара сылдьыбыппыт, көрсө, кэпсэтэ. Түгэнинэн туһанан дириҥ махталбын өссө төгүл тиэрдэбин. Кинилэр сүүрэн-көтөн, сүбэлээн, докумуон хомуйсубатахтара буоллар, төннөрүм саарбах этэ.  Сунтаарбар кэлбитим кэннэ тэрилтэм филиалын начаалынньыга үлэҕэр кэл диэн ыҥырбыта.

Хайдах эрэ санаам уларыйан кэлбитим, полицияҕа дуу, Росгвардияҕа дуу киирэр баҕалаах этим. Ол курдук аҕыйах күн оҕолорбун кытта сылдьан, ахтылҕаммын таһааран баран куоракка реабилитация ааспытым. Онтон быыһааччы миэстэтэ көрдүлэр, онно боруобаланан көр диэбиттэрэ. Бэйэм дьон сүттэҕинэ көрдөөһүҥҥэ эҥин, ойуур баһаарыгар баҕа өттүбүнэн сылдьыһарым. Онон этии киирбитигэр, өр толкуйдуу барбакка, тута сөбүлэспитим. Онтон ыла быыһааччынан үлэлии сылдьабын. Сунтаарга көһөн киирбиппит, дьиэ атыыласпыппыт.

Киһи үөрэнэр эбит

Бастаан сэрии диэни киинэҕэ эҥин көрөн эрэ билэр буоллаҕыҥ. Дьиҥнээх олоххо олох атын, көрөргө бастаан ыарахан бөҕө буоллаҕа, онтон киһи үөрэнэр эбит. Оттон тэйэргэ бириэмэ наада. Гражданка олоҕо атын буоллаҕа, бастакы кэмнэргэ ыарахан этэ, түүн уһуктан баран утуйбаккын, аны түүннэри саҥарар үһүбүн, баттатабын. Анараа сырыттахха чуумпу күннэр буолаллар, ытыалаабаттар, тугу эрэ түүйэр курдук, санааҕар күүстээх туох эрэ буолаары турар диэн бэлэмнэнэҕин. Манна сылдьан чуумпуга эмиэ хайдах эрэ ис уйулҕаҥ тугу эрэ кэтэһэр, оннук буолан хаалаҕын.

Билигин кэлэр уолаттар писхологтары кытта элбэхтик үлэлэһиэхтэрин наада. Киһи кэллэҕинэ адаптациятын ааһара ыарахан, дьонум баар буоланнар өйөбүл, тирэх буолбуттара, төрдүс оҕом төрөөбүтэ. Дьоммун кытта сылдьан, кинилэр ортолоругар күнүм биллибэккэ ааһара, онон түргэнник аһардыбытым.

Быраатым аатын үйэтитэбин

Оскуолаларга элбэхтэ сылдьабын, үлэбинэн профилактикаҕа эҥин, онно кыбытан оҕолорго кэпсиибин, интэриэһиргииллэр. Үлэбитинэн сайыҥҥы лааҕыр арыйабыт, былырыын иккис сылын үлэлээбитэ. Быраатым аатынан күрэхтэһии тэрийэбин, бириис туруорабыт. Былырыыҥҥы лааҕырга биир уолу кэпсэппитим, Николай Охлопков, Дьаархан оскуолатын дириэктэрэ. Киниэхэ сибээскэ тахсан, пейнтболга күрэхтэһии оҥороору гынабын диэбитим, быраатым аатынан. Онтуҥ сыаналаах буоллаҕа, ону утары баран чэпчэки сыанаҕа уларсыбыта,  бэйэтэ кэлэн ыыппыта. Оҕолор астына ытыаласпыттара, бириис ылан үөрэн-көтөн. Итинник күрэхтэһиилэри сылын аайы дуу, хайдах дуу тэрийэн үгэскэ кубулутуохпун баҕарабын. Кэлин баҕар улуус иһинэн да ыытар баҕа санаа баар. Оскуолаларга Аҕа дойдуну көмүскээччилэр күннэринэн кылаас чааһын ыыттараллар, үлэм, анал байыаннай дьайыы туһунан кэпсиибин, устудьуоннары кытта эмиэ көрсүһэбин, ыҥырдахтарына аккаастаабаппын.

Санааҕыт күүстээх буоллун

Анараа сылдьар уолаттарга доруобуйаны мэлдьи баҕарабын, ол баар буоллаҕына этэҥҥэ сылдьыахтара, санаалара күүстээх буоллун, санаалара түһэн хаалбыт уолаттар баар буолаллар, настарыанньата суох, куһаҕан тыыны тардаллар дуу дии саныыгын. Олор, кырдьык, суох буолааччылар, баҕар, билэллэрэ, сэрэйэллэрэ буолаахтыа. Оннук санааҕа олорботуннар. Мэлдьи аттыларыгар эрэллээх табаарыстардаах буоллуннар, дьиэ кэргэннэригэр уйгуну, дьолу, сэрии бүтэн түргэнник эргиллэн кэлэллэригэр баҕарабын.

Саамай истиҥ эҕэрдэбин тиэрдэбин бэйэм уолаттарбар, 64-с биригээдэ байыастарыгар барыларыгар, тэҥҥэ сылдьыбытым, саҕаланыаҕыттан кэлиэхпэр диэри. Билигин да анараа сылдьаллар, билсэбит, кэпсэтэбит, бырааттарым, убайдарым, маны ааҕар буоллаххытына, ол аата эһиги этэҥҥэҕит, бааргыт, оннук эрэ буоллун!