Суол тутуута, өрөмүөнэ — тыын суолталаах

Урукку сыллары кытта тэҥнээн көрдөххө, өрөспүүбүлүкэбит суоллара сылтан сыл тупсан иһэллэр. Бу уустук эрээри олус эппиэтинэстээх, тыын суолталаах эйгэҕэ отучча сыллааҕыта үлэлии киириэҕиттэн илиитин араарбакка туруулаһар Алексей Максимовтыын, «Кобяйдорстрой» тэрилтэ ситэриилээх дириэктэрин кытта сэһэргэһиибитин ааҕыҥ.

– Үтүө күнүнэн, Алексей Моисеевич! Сайыҥҥы ыйдарга суол оҥорооччуларыгар үлэҕит үгэнэ буоллаҕа. Ол үрдүнэн «Киин куорат» хаһыат ааҕааччыларыгар суол үлэтин туһунан сэһэргэһэргэр көрдөһүүлээх таҕыстым. Хаһааҥҥыттан суол үлэтигэр ылсан үлэлиигин?

– Олоҕум суола 1993 сылтан суол өрөмүөнүн үлэтигэр сирдээбитэ. Оскуоланы тыраахтар ыытар бырааптаах бүтэрэн, бастаан  «Кобяйдорстрой» ХЭТ тэрилтэҕэ тырахтарыыһынан, ону кытта сыбаарсыгынан үлэбин саҕалаабытым. Онтон 2007 с. мэхээнньигинэн анаммытым. Ити сылларга, үлэлии-үлэлии, кэтэхтэн Өлүөхүмэтээҕи техникумҥа тиэхиньик-мэхээнньиккэ үөрэммитиим. Орто үөрэхпин кыһыл дьупулуомнаах бүтэрэн, салгыы идэбин үрдэтинэргэ быһаарыммытым. Инньэ гынан 2013 с. ХИФУ дорожнай факультетын бүтэрэн, суол инженерин идэтин баһылаабытым. Ол нөҥүө сылыгар тэрилтэбэр толорооччу дириэктэринэн анаммытым. Бу курдук оробуочай идэтиттэн саҕалаабыт тэрилтэбэр күн бүгүҥҥэ диэри үлэлии-хамсыы сылдьабын.

– Ол аата бу эйгэҕэ отуттан тахса сыл үлэлээн кэлбиккин. Бу сыллар усталарыгар тыһыынчанан килэмиэтир, үлэ чааһа оҥоһулуннаҕа. Саас сир харатыттан саҕалаан күһүн хойукка диэри айан аартыгар суол тутааччылары чаастатык көрөбүт.

– Суол үлэһиттэрэ, тымныы дойдуга олорор буоламмыт, айылҕа хаамыытынан үлэлиибит. Сүрүн үлэ дьыл сылаас кэмигэр ыытыллар. Ол эрээри суолу көрүү-истии, суот-учуот, ханнык баҕарар тэрилтэҕэ курдук, сыл устата барар буоллаҕа. Суол үлэтин биир уратытынан биир миэстэҕэ олорон буолбакка, ордук кэлиҥҥи сылларга тендертэн тутулуктанан өрөспүүбүлүкэ араас улуустарынан, куораттарынан барара буолар. Холобур, 2021-2022 сс. биһиги «Халыма» федеральнай массыына суолугар Мугудай уонна Чаачыгый икки ардыларын, онтон 2022-2023 сс. Дьокуускай куорат «Умнас» суолун өрөмүөннээбиппит. Айан суоллара олох тыын суолталаах хайысхата буолалларынан, өрөспүүбүлүкэ суолталаах суоллар кэлиҥҥи алта сылга – «Куттала суох уонна хаачыстыбалаах суоллар», быйылгыттан «Олох инфраструктурата» национальнай бырайыактарынан оҥоһуллаллар. Хайа да үйэҕэ айан суола олох тыын боппуруоһа буоларынан, ирдэбилгэ эппиэттэһиэхтээх. Оттон оҥорбут суолбут аҕыс сыл устата хонтуруолланар.

– Бу эйгэҕэ олохтоох ыччат төһө үлэлиирий уонна идэни ылыы аныгы ыччат ортотугар хайдаҕый?

– Биһиги тэрилтэбитигэр сүнньүнэн олохтоох ыччат үлэлиир. Бары да буолбатар, суол үлэһитин  идэтигэр баҕаран туран ХИФУ-га  үөрэнэллэрэ баар. Онтон биһиги үөрэбит эрэ. Сорохтор сыл аайы дуогабардаһан үлэлииллэр. Ол аата суол үлэтэ инникилээх диэн бэлиэтиибин. Сайыҥҥы өҥүрүк куйааска тулуурдаах эрэ киһи үлэлиир. Сааскы, күһүҥҥү силбиккэ үлэлиир эмиэ манан  аҕай дьыала буолбатах. Күнү быһа таһырдьа үлэлиир буолаҥҥын, суол тутуута чэпчэки үлэҕэ киирсибэт. Оттон тыа сирин ыччата тулуурдааҕын, ыарахантан чаҕыйбатын бары билэбит. Сыллата биһиги тэрилтэбитигэр орто анал, үрдүк үөрэх кыһаларын устудьуоннара  быраактыкаларын ааһаллар. Ол курдук, тырахтарыыс, сыбаарсык, суоппар, суол маастара уо.д.а үөрэххэ үөрэнээччилэр хото кэлэллэр. Иккис курдук, суол – ыччат киһиэхэ  романтика буоллаҕа. Ол романтика кими  угуйарынан үлэлии кэлээччилэр эмиэ бааллар. Оттон толору сезону үлэлээтэххинэ, үчүгэй хамнаһы аахсаҕын.

– Үлэҕит тендери ылыыттан тутулуктаах...

– Билиҥҥи кэмҥэ улахан тутууну, суолу оҥоруу, өрөмүөннээһин, бэл, тэрилтэ дьиэтин өрөмүөннээһин уо.д.а. барыта куонкурус нөҥүө ыытыллар. Сокуоммут ону ирдиир. Тендер барыыта кыһалҕалаах. Эрдэ ким кыттара, хас киһи кыттара биллибэт. Аны кыттаргар толорор үлэҥ үбүттэн бырыһыан төлүүгүн. Сорох кыттааччылар үптэрин кыччатан суруйаллар, онтулара хамнаска, оттукка, сапчааска уо.д.а. охсор. Тендергэ кыайтардахха, үлэтэ суох хаалаҕын. Көмпүүтэриҥ ыйанан хааллаҕына, эмиэ мэлийэҕин. Сөкүүндэнэн быһаарыллар дьыала. Кыайдахха, биллэн турар, үөрүү буолар, элбэх киһи хамнастанарын ааһан, бэйэбит айанныыр суолбут оҥоһуллар буоллаҕа. Суол тендерин олохтоохтор эрэ буолбакка, атын регион тутааччылара эмиэ кыайаллар. Ону айан суолугар бэлиэтии көрөргүт буолуо. Онон конкуренция улахан.

– «Кобяйдорстрой» ХЭТ хаһан тэриллибитэй?

– Тэрилтэбит устуоруйата ыраах 1980-1990 сыллартан саҕаланар. Бу сыллар усталарыгар улууспутугар эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ суолун тутуутугар улахан кылааты киллэрбит киһинэн тэрилтэбитин 1989-2014 сс. салайбыт Кэбээйи улууһун, Алаҕар нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Арассыыйа бочуоттаах суол тутааччыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, бочуоттаах бэтэрээнэ Николай Степанович Кобяков буолар. Төрөөбүт төрүт сириттэн саҕалаан, өрөспүүбүлүкэ атын улуустарыгар оскуола, балыыһа тутуута, таас чоҕу таһыы уо.д.а. барыта биһиги туппут суолбут баар буолан ыытыллыбыта мэлдьэх буолбатах. Суол-иис тутулуннаҕына эрэ дьон олоҕун хаачыстыбата тупсарын бары көрө-билэ сылдьабыт. Николай Степанович салалтатынан «Кобяйдорстрой» тэрилтэ бүгүҥҥү күҥҥэ атаҕар чиҥник турда, килэмиэтиртэн килэмиэтири оҥорон, инники айанныыр.

Билигин тэрилтэбит дириэктэринэн Николай Николаевич Кобяков буолар. Кини сатабыллаах салайыытынан сылтан сыл үлэбит кэҥээн, кыаҕыран иһэбит. Ол курдук, кэнники сылларга 132,97 км айан суола, үс 201,46 миэтирэлээх муоста тутулунна. Бу сыыппаралар өрөспүүбүлүкэ сайдыытын туоһулууллар, бүгүҥҥү айан суолун туругун кэпсииллэр.

– Бэйэҥ тускунан ааҕааччыларга билиһиннэр эрэ.

– Бэйэм Үөһээ Бүлүү киинигэр төрөөбүтүм. Ол эрээри ойор күннээх оҕо, эдэр саастарым, оскуола сылларым Кэбээйи нэһилиэгэр ааспыттара уонна билигин даҕаны Кэбээйибэр олоробун. Олоҕум аргыһа Айталина Анатольевна П.Д. Степанов аатынан Кэбээйитээҕи кыраайы үөрэтэр мусуойга экскурсоводунан үлэлиир. Улахан кыыспыт Сайына Алексеевна «Бүлүү» УпрДор суол хаһаайыстыбатын экспертэ, күтүөппүт Адам Адамович «СӨ УпрДор» «Безопасность дорожного движения» салаа салайааччытынан үлэлиир. Онон суол хаһаайыстыбатын үлэтигэр туйах хатарааччылардаахпын. Кыра кыыспыт Нина «Айар Уус» кэллиэс устудьуона. Айар эйгэҕэ үлэлиир былааннаах.

– Ыччакка тугу туһаайан этиэҥ этэй?

– Киһи олоҕор бэйэтигэр сөптөөх үлэлээх буолуохтаах. Үөрэнэргэ киһи хойутаабат. Идэни баһылаатахха, элбэх ситиһиллэр. Оттон чуолаан суол тутуутугар тыа сирин ыччата ордук таһаарыылаахтык, кыайа-хото үлэлиир айылгылаах. Онон ыччаттары суол тутуутугар ыҥырабын.

– Алексей Моисеевич! Ханнык баҕар үлэ элбэх сыраттан тахсар, оттон Саха сирин тыйыс усулуобуйатыгар суолу тутуу оннооҕор элбэҕи эрэйэр. Ону бэйэҥ эккинэн-хааҥҥынан билэн кэллиҥ. Төһө да ыарахан, уустук эйгэ буоллар, идэҕин сөбүлүүр, бэриниилээх буолаҥҥын, олоҕуҥ элбэх сылын анаатаҕыҥ. Саха ыччата суол оҥоруутугар, олоҕу тутууга элбээтин диэн кэпсэтиибин түмүктүүбүн. 

Хаартыскалар: Дьоруой тиксэриитэ