Өһөспөр да, атахпар туруоҕум!

Андрей сарсыарда эрдэлээн уһугунна. Үөһэ, аллара ыаллара утуйан буккураһыы быһыылаах. Куруук кэриэтэ иһиллэр саҥа күйгүөрэ, арыт тибигириир, арыт киэҥник атыллыыр атах тыаһа мэлийбит.

Арай аан хоско ыйаммыт эркин чаһыта тохтообокко тыһыргыыр. Сөп ээ. Чуумпуга кыра да тыас улаатар. Соҕотох хаалбыта үһүс күнэ эрэ да, бүтүн үйэ ааспыт курдук. Кэргэнэ суоҕуна, Андрей хайдах эрэ тирэҕэ суох курдук, маннык уйуһуйан хаалар үгэстээх. Эр киһи күүстээх, кимтэн, туохтан да тутулуга суох буолуохтаах диэн санааттан буоллаҕа, онтун туора дьоҥҥо буолуохтааҕар тус бэйэтигэр да билинэрэ суоҕун тэҥэ. Тапталлааҕа айылҕа быйаҥыттан сомсо түһээри, отгуул ылан, уолаттарыныын дьонугар сир астыы тахсыбыта. Төһө да кыраларын иһин, туһа дьон. Ордук кыра уол Трошка сир аһыгар сылбырҕата киирэр. Көрдөххө, биир кэм хаама сылдьар курдук буолар да, кыра иһитин толоро охсон, улахаҥҥа сүөкээри, бу элэстэнэн иһэр буолар. Тас көрүҥүнэн бэйэтин санатар: хараҕа, уоһа, сирэйин быһыыта үүт-үкчү. Арай майгыта ийэтиҥи: аһыныгас, кыраттан да үөрэн сэгэйэ түһэр идэлээх. Онон аҕата эр киһиэхэ сөбө суох уйаҕас буолсу дуу диэн соччо сөбүлээбэтэр да, бу уолун ордук чугастык ылынар. Улаханнара – сүр холку, сааһыгар сөбө суох дуоспуруннаах. Мээнэ күлэ-үөрэ, кэпсии-ипсии сылдьара көстүбэт. Үөрэҕэр “4”, “5” сыанаттан түспэт, учууталларыттан хайҕанар. “Авиамоделирование”, “Юный ботаник” куруһуоктарга сылдьар. Быйылгыттан буоксаҕа киирэбин диэн үөртэ. “Дьэ, бу – дьиҥнээх эр киһи тыла. Эр киһи күүстээх, кыанар, санаата самныбат-буолуохтаах”, – диир аҕалара. Киһи олоҕор үөйбэтэх-ахтыбатах, ыар түгэннэр баар буолалларын билбитэ оччо.

Ол кэмҥэ

Андрей, Дрей... Устудьуон доҕотторо кинини итинник ааттыыллара. Оту-маһы тутан көрө сылдьар, эт-хаан өттүнэн сайдыылаах, табаарыстарыгар аптарытыаттаах уолга кыыс аймах хараҕа балачча хатанара.

Бэйэтинэн билсэ сатааччы, сылтах була-була хоһугар киирээччи да суох буолбатах этэ. Ону баара, Дрей үрдүкү кууруска үөрэнэр Сандра, омос көрүүгэ санаалыын, сэбэрэлиин кэрэ, чочуллубут чороон курдук быһыылаах омук кыыһыгар өйүн-сүрэҕин сүүйтэрбитэ.

Дириҥ бииллээх, буспут моонньоҕон курдук хара харахтарын, кыһыл обуйук уостарын төһө баҕарар көрө, ымманыйа олоруон баҕарара.

Ол бэйэлээҕэ биллэр-биллибэттик симириҥнии көрөөт, уһун хойуу кыламаннарынан “сапсыммахтаан” кэбистэҕинэ, букатын да ууллара. Онон, кэрэ куо болҕомтотун ылар туһугар, күнү-ыйы да ылан биэрэргэ бэлэмэ. Дьоно ыыппыт харчыларын баһыйар өттө Сандраны саататыыга, үөрдүүгэ барара омун буолбатах этэ. Ол диэн, сай устата тутар этэрээккэ үлэлээн ылбыт харчытыгар толору кэһии илдьэн үөрдүбүтэ. Ол иһигэр улахан, салбырҕастаах кыһыл көмүс ытарҕа, биһилэх, киис бэргэһэ баара. Дьэ, онно дии кэрэчээн Сандра сыһыанныын сылыйбыта, сүрэхтиин өрүкүнэйбитэ. Өр-өтөр буолбакка, саахсаланан, бииргэ олорон барбыттара. Кыыс дьупулуомун суруйар кэмигэр оҕо үөскээбитэ биллибитэ. Оччолооҕу истээт, Дрей бэйэтэ да ыарырҕатар үөрэҕин быраҕа охсон, хат кэргэнин батыһарга быһаарбыта.

Уолламмыттара. Джаник диэн кыыс эһэтин аатын биэрбиттэрэ. Үөрэҕин ситэрбэтэх, идэтэ суох хаалбыт уол, харахтаан көрбөтөх сиригэр тиийэн, атах-бытах, сүгүү-көтөҕүү үлэтигэр, тутууга сылдьыбыта. Массыына ыытар бырааптаах буолан, тойон суоппара ыарыйдаҕына солбуйан, тыын ыла түһэрэ.

Ол сылдьан, Дрей санаатыгар, үөрүйэхтэммит аһын-үөлүн, доҕотторун, дойдутун суохтаан, бэрт дьиибэтик мөлтөөн-ахсаан барбыта. “Оҕобут борбуйун көтөхтө, мин дойдубар барыахха” дэтэлиир буолбута. Онуоха Сандрата: “Тыбыс-тымныыга!? Ханнык эрэ дэриэбинэҕэ?!” – диэн, туох эрэ халы-мааргыны эппитинии көрүтэлиирэ. Били, бастаан утаа, биир-икки саха тылын үөрэтэн испитин, дойдутугар үктэнээт, таһы-быһа умнубута.

Бу санаатаҕына, Сандра кинини, саатар быстах кэмҥэ таптыы сылдьыбыта эбитэ дуу? Саарбах. Алмаастаах дойду хоһуун уола куруук харчылаах, кыахтаах буолуо дии санаабыта сатамматаҕыттан кыыһырар курдуга. Дрей букатын сэниэтэ суох, нукаай курдук буолан, ыксаан көрдөрүммүтүгэр, быраастар тыҥа сэллигэ буолбутун, биир өттүн быһарга күһэллэллэрин эппиттэрэ. Өйөбүл, тирэх буолуохтаах кэргэнэ онуоха чыҥха атын буола түспүтэ. Төһө эмэ аһаҕас сөтөл буолбатаҕын үрдүнэн, бэйэтигэр, оҕотугар чугаһатыан баҕарбата тута биллэн барбыта. Бэл, балыыһаҕа атаарарыгар: “Эрдэ тахса, көҥүллэтэ сатаама! Үтүөрдэххинэ кэлээр”, – диэт, кэннинэн чинэрийэн соһуппута...

Этэҥҥэ эпэрээсийэлэнэн, 1,5 ый курдугунан дьиэтигэр кэлбитэ, дьоно үөдэн түгэҕэ ыраах сиргэ көспүт аатырбыттара. Итэҕэйиминэ, ийэ кылынын аахха тиийбитэ, киниэхэ анаммыт кэмчи, хаҕыс тыллаах сурук сытара:

“Көрдөөмө. Күүтүмэ. Таптал суох!”. Кэлэйбитэ бэрдиттэн тугу да  туоһулаһа барбатаҕа. Пуорка хайдах тиийбитин, билиэт ылбытын түүл-бит курдук эрэ өйдүүр.

Тыйыс үөрэх

Кэлээтин утаа ыала Ыстапаан уолаттардыын балыктыы барыахха диэн киирэн кэлбитэ. Санаа баттыгар сылдьар, ийэ айылҕатын ыраас салгынын суохтаабыт Дрей тута сөбүлэспитэ.

Дьонноро өйүө ас бэлэмигэр түспүттэрэ. Оттон уолаттар аал уоту, эбэни аһатар дьон буолан, олохтоох атыыһыттартан “Испирдиэн Уйбаанабыһы” көрдөөн, бөһүөлэги уһаты-туора сүүрдүбүттэрэ. Түмүгэр төрдүө буолан, 10-ча көстөөх сиргэ баар Улахан Эбэҕэ УАЗ массыынанан туруммуттара.

Айылҕа барахсан араҕас солотуу былаатын бүрүнэн, тупсуоҕунан тупсан турара. Дрей тапталлаах дойдутун киһи тылынан тиэрдибэт ураты, минньигэс салгынын эҕирийээт, мэктиэтигэр мэйиитэ эргийбитэ. Олус ахтыбыт-суохтаабыт алааһа субу ытыска уурбут курдук нэлэһийэ сытара үчүгэй да этэ! Онтон эмискэ хаһан эрэ бу маанылаах туонаҕа уолчаанын, Маринатын кууһан туран: “Бу мин дойдум, алааһым”, – диэн, киэн тутта кэпсиэҕин, эбэ көмүс хатырыктааҕынан дьонун астына күндүлүөҕүн ыралаабытын, онто хаһан да туолбатын санаат, тойон сүрэҕэ ыарыылаахтык кымыстаан ылбыта. Онтун уолаттарыгар биллэримээри, түбэһиэх солууру харбаан ылаат, эбэ диэки хаампыта...

Кэлбитэ дьоно, балаакка туруора охсоот, ас бэлэмигэр түспүттэр этэ. Остуол ортотугар, көстүүлээх сиргэ “уһун моойдоохтор” хороспуттар... Соторунан сэһэн-сэппэ тэнийэ түспүтэ. Ким хаһан, ханна төһө бултуйбута остуоруйа омунунуу улаатан-дарбайан кэпсэммитэ, биир тайах биэс буола эбиллибитэ.

“Сынньалаҥ маннык буолуохтаах, буойар ойох, сэмэлиир ийэ манна су-уох, чэ, уолаттар!” – диир саҥа сотору-сотору иһиллимэхтээбитэ.

Андрей биирдэ өйдөөтөҕүнэ, “мин диэн – начаас!” дии-дии, массыынаҕа хатаастан эрэрэ. Ол, арааһа, сарсыарданан арыгылара бүтэ охсон, бөһүөлэккэ “командировкаланан” иһэр түгэнэ быһыылааҕа... Онтон өйдөөтөҕүнэ – массыынатын баранкатын уҥа-хаҥас эрийбэхтии олоророрго дылыта.

Биирдэ өйдөммүтэ, үрүҥ үрүттээх дьиэҕэ сытара. Хараҕын кырыытынан көрдөҕүнэ, бүтүннүү бэрэбээски, гиипсэ буолбут. Ханна кэллим диэн турардыы санаммыта баара... дүлүҥ курдук...Оо, арах-арах! Ол кэми – сиһин уҥуоҕун эчэтэн, хаамыахтааҕар хамсыыр да кыаҕыттан ааспыт ыар ыйдарын билигин да саныыра ыарахан.

Ийэтэ барахсан, хараҕын уутун уолуттан кистии сатыы-сатыы, кинини кыра оҕолуу ньуосканан аһата сатаахтыыра. Өр кэмҥэ хамсаабакка сыппытыттан көхсүн, сиһин тириитэ саралаан түһэрин ийэтэ маастаан муҥнанара. Андрей ийэтин аһынара, ардыгар адаҕа буоллум диэн абатыйан: “Кэлимэ, харайыма”, – диэн кыыһыран, ыгылыйан да ылар кэмнээҕэ.

Арай биирдэ иһиттэҕинэ, көрүдүөргэ кини туһунан кэпсэтэллэр: “Хаарыан ыччат!”, “Ийэтэ охторо кэллэ”, “Ити кэриэтэ өлбүтэ да буоллар, дьонун эрэйдээн”. Истэригэр, тустаахха, дьэ, ыарахан этэ.

Ол эрээри, бэйэтэ да билбэтинэн, ити түгэҥҥэ киниэхэ эмискэ өсөһөр санаа киирбитэ: “Олус эрдэ өлөрүмэҥ, өһөспөр да атахпар туруоҕум!! Симэлийбит эрэлин өсөһүүнэн солбуйан, бэйэни аһынар санаатын киэр илгэн, үтүөрэр иһин охсуһан барбыта. Хас биирдии эми, укуолу “чахчы көмөлөһөр, абырыыр” диэн санаалаах ылар буолбута.

Балыыһа үлэһиттэрэ кини туһугар олус кыһаллыбыттара. Үрүҥ халааттаахтар ортолоругар кини диэки ардыгар мунчаарбыттыы, ардыгар “кытаат даа” диэн көрдөспүттүү көрөр сиэстэрэ кыыс баара. Укуоллууругар саҥата суох, ыарыппатарбын ханнык диэбиттии, сэрэнэ соҕус илиитин ыллаҕына, ураты уоскуйуу туругар киирэрэ. Дрей бу түгэн уһуннук салҕаныан баҕарара. Эдэркээн кыыс дьуһуурустубатын ааҕа кэтэһэр буолан барбыта. Кыыс да үлэтигэр кэллэ эрэ кэрэх, палаатаны өҥөйөн, чуо киниэхэ минньигэс мичээрин бэлэхтээн, сыттыгын көбүтэн ааһар идэлэммитэ. Итинник дьикти, саҥата суох “кэпсэтииттэн” саҕалаан, Мариналаах Дрей икки ардыгар көстүбэт дьикти ситим үөскээбитэ.

Дрей сытар ыарыһах аата, кэрэ кыыска тардыһара сыыһатын, бэйэмсэхтэнии буоларын өйүнэн өйдүүрэ. Оттон сүрэҕэ олох атыны этэр. Маринаҕа да судургута суох этэ, ол эрээри тапталы кыайбыт суох. Ол аайы Дрей олоххо тардыһыыта күүһүрэн барбыта. Бастакы олоруу, бастакы атыл, көмөтө суох туруу. Оо, онно иккиэн да хайдахтаах үөрдүлэр этэй?!

Сокуоннай ойоҕор арахсар туһунан сайабылыанньа суруйан, ийэтинэн ыыттарбыта. Ону эрэ күүтэ сылдьыбыт курдук, барыта быһаарылла охсубута.

Атаҕар турбута. Мариналыын холбоспуттара. Бэрт сотору табаарыс уолунуун урбааҥҥа ылсыбыта. Онуоха кини айылҕаттан толкуйдуур, сатаан-суоттаан дьаһанар сатабыла уонна инникигэ эрэлэ, күүстээх таптала төһүү буолбута. Устунан туһунан баран, куоракка фирма астыбыта. Үп-харчы үрүйэлии сүүрүрүгүрбүтэ. Даачанан, кыбартыыранан тохтообокко, сир ылан, кэтэх дьиэ туттубуттара

Сүрүнэ 2 уол оҕолоохтор. Сэмээр кыыс оҕону күүтэллэр. Быһата, Андрей Андреевич, чахчыта, дьоллоох. Били, көрүдүөргэ кэпсэппит дьахталлары көрсөн махтаныан уонна этиэн баҕарар: “Көрүҥ, тыыннаахпын, дьоллоохпун!! Эһиэхэ көмө наада дуо? Көмөлөһүөм”.