Сир атыыта: албыннаппат гына, тугу билиэхтээхпитий?

Дьэ, дьикти-дьиибэ үйэҕэ олоробут. Албыҥҥа-түөкэйгэ үктэтээччи аҕыйыаҕынааҕар элбээн иһэр. Ааспыт үйэ айдааннаах-дьалхааннаах 90-с сылларын саната, олохпут уустугурбута оччо биитэр улаҕалаах толкуйдаахтар элбээбиттэрэ бэрт. Түргэнник байар-тайар туһугар суобаһын сүтэрбит үгүһэ хомотор. Төлөпүөн түөкүттэриттэн саҕалаан, өйдүү-өйдүү, сокуону кэһэн туран, сиринэн эргинээччилэр, отоойкоҕо олордооччулар эмиэ бааллар.

Онон, дьон угаайыга киирэн биэрбэтин, албыннаппатын туһугар Дьокуускай куорат уокуруктааҕы дьаһалтатын муниципальнай иниспиэксийэтин Управлениета биэрбит иһитинннэриитигэр олоҕуран, олус наадалаах билиини тиэрдэбит.

СНТ киниискэтэ сири бас билиини мэктиэлээбэт!

Кэнники кэмҥэ сорох сир атыылааччылар биллэриилэригэр дьону бутуйан: «Учаастакпыт кэмиэрсийэтэ суох сад табаарыстыбатын сирэ» дииллэрэ үгүстүк көстөр. Итинтэн сиэттэрэн, сирдэниэн баҕалаах дьон оннук табаарыстыбалар бэрэссэдээтэллэригэр быһа тахсан, туттуллубакка сытар учаастагы ыйдаран, сөбүлээбиттэрин талан, атыылаһан ылаллара баар буолар. Ол иһигэр сад табаарыстыбатын кыраныыссатын иһигэр букатын да киирсибэт сири атыылыыр түгэннэрэ баарын санатар тоҕоостоох.

Сири атыылаһааччы итинник дьаһанан, угаайыга киирбитин өйдөөмүнэ хаалар. Кини санаатыгар, официальнай сирэйтэн – табаарыстыба салайааччытыттан – учаастак атыыластаҕа. Эбиитин сад табаарыстыбатын (СНТ) чилиэнэ буоларын кэрэһилиир киниискэни суруйтаран, сирбин сокуоннайдык ыллым диэн, үөрэр-көтөр.  Ону баара, оннук буолбатах. Тоҕо диэтэххэ, мантан салгыы табаарыстыбаттан атыыласпыт учаастага олох да докумуоннамматаҕа биллэн тахсар. Тоҕо?

*Сэбиэскэй тутул саҕана, кырдьык, садовод чилиэнэ буолары көрдөрөр киниискэҕэ сурулунна да, бэриллибит сад учаастага бэйэ киэнэ буоларын туоһулуура. Ол туһугар табаарыстыба бэрэссэдээтэлэ уопсай мунньахха сир атыылаһааччыны чилиэн быһыытынан ыларга быһааттаран, тустаах киһиэхэ табаарыстыба чилиэнин киниискэтин туттарара. Оттон ол иннинэ, саҥа сирдэммит киһиэхэ, бэл,  саҥа киниискэни арыйа да соруммат кэмнэрэ баара. Бэрт судургутук урукку хаһаайын аатын туора сотон баран, ол оннугар саҥа хаһаайын аатын суруйар кэм кытта кэлэн ааспыта! Ол – бэйэтин кэмигэр сокуоннай этэ.

Оттон билигин СНТ чилиэнэ буолары кэрэһилиир киниискэҕэ олоҕуран, атыылаһыллыбыт учаастагы бэйэ бас билиитигэр суруйтарар хайдах да кыаллыбат! Тоҕо диэтэххэ, СНТ чилиэнин киниискэтэ – сир учаастагын бас билээччи быһыытынан билинэргэ тирэх (основание) быһыытынан билиниллибэт.

Сир анаммыт көрүҥэр эрэ туттуллар

Сир-сир туһунан туттуллар көҥүллээх (категориялаах) буолар. Уопсайа 7 көрүҥ баар. Холобур, тыа хаһаайыстыбатын аналыгар туттуллар сир, нэһилиэнньэлээх пуун сирэ, бырамыысыланнас сирэ уонна уу, ойуур пуондатын сирэ уо.д.а.

Албын-көлдьүн дьон атыылыыр учаастактара тыа хаһаайыстыбатын аналыгар туттуллар көрүҥҥэ киирсэрин кистии да барбаттар. Бас билии быраабын туһунан сибидиэтэлистибэҕэ аһаҕастык сурулла сырыттаҕа. Ол оннугар, «бэрт кыра сыанаҕа атын көрүҥ аналга туттуллар гына уларытан биэрэбит» диэн куоһурданаллар. Ол эрээри бэйэ бас билиитигэр суруйтарыы кэнниттэн быһыы-майгы албын-түөкэй санаалаахтар эрдэттэн торумнаабыт схемаларынан барар. Ол курдук, категорияны уларыттарыы «эмискэ» ботуччу сыаналанан тахсар эбэтэр көһөрүллэн биэрбэккэ уһун-унньуктаах сылларга соһуллар. Маннык түгэн үгүстүк көстөр.

Тоҕо диэтэххэ, сир анаммыт категориятыттан атын көрүҥ сирдэргэ көһөрөр быһаарыыны сири бас билиигэ илдьэ сылдьар публичнай былаас уоргана эрэ ылынар бырааптаах. Аны, сайабылыанньа киирдэ да, оннук көһөрөр булгуччулаах эбээһинэһэ суох. Инньэ гынан, сууттаһан да туран, сири биир категорияттан атыҥҥа көһөрүү кыаллыбат. Оттон былаас уоргана категорияны көһөрөргө сөбүлэнэрин туһунан уурааҕы ылыныар диэри тыа хаһаайыстыбатын аналыгар туттуллар сиргэ хапытаалынай тутуу барара көҥүллэммэт.

Онон, угаайыга киирбэт гына, туһаныахтаах сыалгыт сир анаммыт көрүҥэр сөп түбэһэр буоллаҕына эрэ ылар ордук. Холобур, тыа хаһаайыстыбатын аналыгар туттуллар категориялаах сири ылан кэбистэххитинэ, онно дьиэ туттар, пропискаланар да быраапкыт суох.

Түүлэһиигэ сылдьар сири өлүүскэҕэ араарыы — уратылаах

Бэйэ бас билиитигэр буолбакка, түүлэһиигэ (арендаҕа) сылдьар сири хас да чааска, өлүүскэҕэ араарыы – туһугар уратылаах.

Саҥа сир учаастактарын оҥороору кэҥэс сири хас да өлүүскэҕэ (учаастакка) араарыы – сэдэх көстүү буолбатах. Оннук дьайыы түмүгэр хамсаабат хапытаал урукку эбийиэгэ (о.э. тыырыллыан иннинээҕи сир) суоҕунан ааҕыллар, ол оннугар сир хас чааска араарыллыбытыттан тутулуктанан, икки эбэтэр хас да саҥа учаастак үөскүүр. Ол үөскээбит учаастактар булгуччу тус-туһунан судаарыстыбаннай регистрацияны ааһыахтаахтар.

Түүлэһиигэ сылдьар учаастагы аҥаардатыан баҕалаах үгүстүк көстөр. Ол сүрүннээн сир сорох өттүн атын киһиэхэ уларсар эбэтэр учаастак сорҕотун атын көрүҥ сыалга туттар баҕаттан сэдиптэнэр.

Оннугу ситиһэргэ, дьиҥинэн, муҥутуур судургу суол – субаренда (хос түүлэһии) дуогабарын түһэрсии буолар. Ол эрээри маннык ньыма үксүгэр эрдэтээҥҥи бастакы түүлэһии дуогабарыгар суруллубуттан сылтаан, барсыбат, кыаллыбат буолуон сөп. 

Өйдөөҥ: Сири хас да чааска араарар быһаарыыны сири сокуоннай бас билээччи эрэ ылынар бырааптаах. Оттон түүлэһиигэ бэриллибит сири араарар быһаарыыны муниципалитет эрэ ылынар кыахтаах.

Сокуон быһыытынан, сири бас билиигэ илдьэ сылдьар чааһынай киһи эбэтэр оннук боломуочуйалаах уорган эрэ приватизациялана илик учаастагы дьаһайар бырааптаахтар (имеют право распоряжаться).

Биллэрин курдук, сиргэ быраап ЕГРН-ҥа регистрацияламматах түгэнигэр онно туох да тутууну ыытар көҥүллэммэт.

Сир учаастага бэйэ бас билиитигэр баарын ону кэрэһилиир анал докумуоннар эбэтэр ЕГРН-тан выписка туоһулуур.

Судаарыстыба көҥүлэ суох тутуу ыытыллыбатыгар интэриэстээх. Онон бу чааһыгар ураты болҕомто ууруллар, кэккэ ирдэбиллэр бааллар. Онон сиргэ быраап регистрацияламматах учаастагын атыылаһыы – кутталлаах. Тоҕо диэтэххэ, холобур, сиргэ быраабыҥ регистрацияламматах учаастагар тутуллубут дьиэни-уоту, тутууну атыылыыр, бэлэхтиир, солуок оҥостор, солуокка биэрэн ипотека кирэдьитин ылар да кыаллыбат. Көҥүлэ суох тутуллубут дьиэҕэ сатаан пропискаламмаккын. Бэл, тутуу алдьанар-кээһэнэр, суох буолар түгэнигэр, сууттаһан да, ол ночооту саптарар кыах суох буолар. Суут көҥүлэ суох тутуллубут тутууга сыһыаннаах итинник мөккүөрү көрө да барбат.

Төттөрүтүн, көҥүлэ суох тутууну ыыппыт иһин ыстырааптаныахха, үгүс үбү, сыраны бараан туттубут тутуугун көтүрэр кыһалҕаланыахха сөп. Онуоха тутуу уонна градостроительнай уонна баһаарынай нуормалары кэһэн тутуллубут дьиэлэри сокуоннай тутуу гынар кыаллыбат. Ол аата, көҥүлэ суох тутуллубут дьиэни эрдэлээн дуу, хойутаан дуу, син биир көтүрэр кыһалҕа тириир.

Үс сыл иһинэн эрэл баар...

Арай сир атыылаһар харчыбын СНТ бэрэссэдээтэлигэр бэлиэр төлөөбүт буолуум? Оннук түгэҥҥэ тугу гыныахха, хайдах дьаһаныахха сөбүй?

– Гражданин кини бырааба кэһиллибитин туһунан билбит кэмиттэн үс сыл иһинэн суукка сайабылыанньалаһар кыахтаах. Оттон үс сыл анараа өттүнээҕи дьыала буоллаҕына – билиниллэр болдьох ааспытын быһыытынан, суут аккаас биэрэр төрүөтэ буолуон сөп.  

Суукка үҥсүһүөх иннинэ «харчыбын төннөр» диэн ирдэбил түһэриллиэхтээх. Ол кэннэ 30 күн иһинэн сир атыылаабыт киһи үбү төннөрбөтөҕүнэ, судаарыстыбаннай пошлинаны уйунан туран, суукка үҥсүү түһэриллэр. Пошлина кээмэйэ сайабылыанньаҕа этиллэр төннөрүллүөхтээх сууматтан тутулуктаах. Ирдэбил уонна суукка үҥсүү олохтоммут халыыба (форма) диэн баар. Ону толоруллар.

*Ону сэргэ албыннаппыт дьон түмсэн, РФ Гражданскай-процессуальнай кодексын 244.20 ыстатыйатыгар олоҕуран, бөлөҕүнэн үҥсүү (иск) түһэрэр бырааптаахтар. Оччотугар суут оннук сайабылыанньа тиксэриллибит күнүттэн, уһаабыта, 8 ый иһинэн дьыаланы көрүөхтээх. Ылыллыбыт быһаарыыга олоҕуран, «исполнительнай лист» толоруллан, Суут бириистэптэрин сулууспатыгар тиийэр. Бириистэптэр тэрилтэлэрэ төннөрүллүөхтээх үп туһааннаах дьоҥҥо тиийэрин хааччыйыахтаах. 

Албыҥҥа үктэппэт гына, хайдах көмүскэниэххэ?

– Дьиҥинэн, итиннэ улахан уустук суох. Сүрүнэ, сир атыылыыр киһиттэн биир бастакынан хайаан да ЕГРН-тан (Единый государственный реестр прав на недвижимое имущество) выписканы көрдөнүллүөхтээх. Онно учаастак сытар сирэ, кадастровай уонна реестиргэ киирбит нүөмэрдэрэ, сиргэ быраап хаһан бэриллибитэ, иэнэ-кээмэйэ, бу сиргэ өссө кимнээх бырааптаахтара суруллар, бу учаастак туохха эрэ солуок буолбута-буолбатаҕа, туох эрэ хааччахтааҕа (запрет), суут быһаарыытынан тутуллубута (арест) эҥин барыта баар буолар.