Сиэргэ баппат быһыы!

Киин куоракка ассенизатор массыыналар көҥүллэммэт сирдэргэ уора-көстө сүөкэнэллэрэ кимиэхэ да кистэл буолбатах. Фекалкалар оборторбут убаҕастарын анал ыстаансыйаларга эрэ тиийэн тоҕуохтаахтар. Билиҥҥи туругунан Дьокуускайга оннук үс туочука эрэ баар: ДСК оройуонугар, Сэбиэскэй Аармыйа 50 сыла уулуссаҕа уонна Мархаҕа. Хомойуох иһин, сорох суобаһа суох суоппардар, харчы уонна бириэмэ сырсыытыгар буолан, аара суолга «көҕүрэттэллэр»...

Арыый атын «кыыл» буолан биэрдэ...

Соторутааҕыта СӨ Экологияҕа министиэристибэтин Судаарыстыбаннай экология кэтэбилин Дьокуускайдааҕы кэмитиэтэ куорат кытыытыгар сылдьар кыыллар ахсааннарын, кинилэр тэнийэр сирдэрин кэтээн көрөөрү, хаартыскаҕа түһэрэр угаайылары туруорбута. Аныгы «өйдөөх» камералар, этэргэ дылы, үрдүлэринэн үрүҥ чыычааҕы көтүппэттэр, анныларынан чыс кутуйаҕы аһардыбаттар эбит. Ол курдук, олунньу 3 күнүгэр биир оннук «кыраҕы харах» далыгар сири-дойдуну киртитээччи – фекалкалаах КамАЗ суоппара түбэспит. Кини тиэйэн испит убаҕаһын аара туораан, Өлүөнэ өрүс кытылынааҕы көҥүскэ сирэйэ-хараҕа суох сүөкээбит!

Бу Ийэ сир, ытык эбэ иннигэр сиэргэ баппат быһыы, айылҕа харыстабылын сокуонун кэһии туһунан СӨ Экологияҕа министиэристибэтин Судаарыстыбаннай экология кэтэбилин Дьокуускайдааҕы кэмитиэтин старшай судаарыстыбаннай инспектора Саргылана Борисова сиһилии кэпсээтэ. 

– Бу иннинэ куорат сиригэр-уотугар туртастар киирбиттэрин туһунан  социальнай ситимнэргэ хаартыскалар уонна видеолар тарҕаммыттара. Ол иһин Хатаска, туртастар суоллара көстүбүт сиригэр, кыыллар ахсааннарын билээри, хаартыскаҕа түһэрэр камералары туруорарга быһаарыммыппыт.

– Онно арыый атын «кыыл» түбэстэҕэ...

– Оннук. Олунньу 3 күнэ үүнэр түүнүгэр ассенизатор массыына суоппара оруобуна хаартыскаҕа түһэрэр угаайыбыт иннигэр тохтообут уонна тиэйэ сылдьар кирдээх убаҕаһын Өлүөнэ кытылынааҕы көҥүскэ сүөкэммит, онто туолан, таһынан баран, өрүскэ киирбит. Ол күн Экология министиэристибэтин инспектордара уонна Хатас нэһилиэгин дьаһалтатын үлэһиттэрэ айылҕа харыстабылын сокуонун кэһии быһылаана тахсыбыт сиригэр суһаллык тиийбиппит. Сир кырсыгар тоҕуллубут кирдээх убаҕас иэнэ 500 кв. миэтэрэттэн тахса буолара, оттон өрүс муус ньууругар 400 кв. миэтэрэттэн тахса иэннээх сиргэ халыйбыта бэлиэтэммитэ.

Аны туран, Өлүөнэ эбэ федеральнай таһымнаах судаарыстыбаннай экология кэтэбилигэр киирэр буолан, бэрэбиэркэ түмүгүнэн хомуллубут матырыйаал  барыта түмүллэн, Росприроднадзор Саха сиринээҕи управлениетыгар ыытыллыбыта. Боломуочуйалаах тэрилтэ миэрэ ылыахтаах, тулалыыр эйгэҕэ хоромньуну таһаарбыт буруйдааҕы эппиэтинэскэ тардыахтаах, киртийбит сири ыраастыырга күһэйиэхтээх.

Маны сэргэ, уу эйгэтин олохтоохторугар киртийии содулун сыаналыырга Росрыболовство Федеральнай агентствотын Илин-Сибиирдээҕи территориальнай управлениетыгар, оттон холуобунай буруйу оҥоруу сибикитэ баарын быһаарарга Дьокуускайдааҕы айылҕа харыстабылын прокуратуратыгар уонна СӨ Ис дьыалатын министиэристибэтигэр баар матырыйааллары тиэрдибиппит.

Түгэнинэн туһанан, үлэбитигэр күүс-көмө буолбут, тэбис-тэҥҥэ сылдьыспыт Хатас дьаһалтатыгар махталбытын тиэрдэбит.

– Экспертиза түмүгэ билиннэ дуо?

–  Биһиги инспектордарбыт муус уонна сир кырсын чинчийэр боруобаны ылан, лабораторияҕа тиэрдибиттэрэ. Ити эрдэ этиллибитин курдук, тулалыыр эйгэҕэ улахан хоромньу тахсыбыта, уу эбийиэгэ ураты харыстанар сиригэр – Өлүөнэ эбэ сирэ уонна муус ньуура киртийбитэ бэлиэтэннэ.

Сир кырсын экспертизата икки нэдиэлэ кэриҥэ оҥоһуллар, уу киэнэ – биир нэдиэлэ курдук. Лабораторнай бэрэбиэркэни ыытарга бириэмэ ирдэнэр, тоҕо диэтэххэ сир кырса бэйэтин дьаалатынан кууруохтаах, ол хас да күн буолар, чинчийии үлэтэ ол эрэ кэннэ ыытыллыахтаах. Муус киэнэ арыый түргэнник оҥоһуллар. Онон билигин экспертиза түмүгүн күүтэбит.

– Сокуону кэспит киһи кимэ билиннэ дуо?

– СӨ ГИБДД управлениета массыына бас билээччитэ ким буоларын бэрт түргэнник быһаарбыта. Ол матырыйаал барыта тиһиллэн, административнай эбэтэр холуобунай дьыаланы көбүтэргэ диэн Дьокуускайдааҕы ИДьМ управлениетыгар тиэрдиллибитэ. Полиция үлэһиттэрэ суоппар кимин дөбөҥнүк быһаарыахтара дии саныыбын. Камерабыт түүннэри кытта үчүгэйдик «көрөр», тыаһа-ууһа суох түһэрэр (кыыллары куттаабат курдук), онон суоппар сирэйэ-хараҕа чуолкайдык көстөр.

– Ыстараап кээмэйэ төһө буоларый?

– Маннык кэһии иһин хас да ыстатыйанан административнай эппиэтинэскэ тардыахха сөп.

Бастатан туран, Арассыыйа Федерациятын Административнай быраабы кэһиилэр туһунан Кодексатын «Несоблюдение требований в области охраны окружающей среды при обращении с отходами производства и потребления» 8.2 ыст. 3 чааһыгар олоҕуран, дьон доруобуйатыгар эбэтэр тулалыыр эйгэҕэ буортуну оҥоруу; дьаҥ эбэтэр сыстыганнаах ыарыы тэнийиитигэр тиэрдии, өскөтүн ол дьайыы (тугу да гынымыы) холуобунай буруйу оҥоруута суох буоллаҕына, административнай ыстараап кээмэйэ бачча буолар:

-  гражданнарга – 5 000 солкуобайтан 7 000 солк. диэри;

- дуоһунастаах сирэйдэргэ – 40 000 солкуобайтан 50 000 солк. диэри;

- юридическай сирэй буолбатах урбаан үлэтин оҥорооччуларга – 70 000 солкуобайтан 80 000 солк. диэри эбэтэр үлэлэрин 90 сууккаҕа диэри административнай тохтотуу;

- юридическай сирэйдэргэ – 400 000 солкуобайтан 500 000 солк. диэри эбэтэр үлэлэрин 90 сууккаҕа диэри административнай тохтотуу.

Иккиһинэн, бу ыстатыйа 3.3 чааһыгар олоҕуран, таһаҕас тиэйэр тырааныспар, прицеп, тыраахтар уо.д.а. көмөтүнэн тулалыыр эйгэни киртитии маннык кээмэйдээх административнай ыстараап ууруллар:

- гражданнарга 40 000 солкуобайтан 50 000 солк. диэри;

- дуоһунастаах сирэйдэргэ – 60 000 солкуобайтан 80 000 солк. диэри;

- юридическай сирэйдэргэ – 100 000 солкуобайтан 120 000 солк. диэри.

Үсүһүнэн, Арассыыйа Федерациятын Административнай быраабы кэһиилэр туһунан Кодексатын «Нарушение требований к охране водных объектов, которое может повлечь их загрязнение, засорение и (или) истощение» диэн 8.13 ыст. 4 чааһыгар олоҕуран, административнай ыстараап кээмэйэ маннык буолар:

- гражданнарга – 1500 солкуобайтан 2000 солк. диэри;

- дуоһунастаах сирэйдэргэ – 50 000 солкуобайтан 80 000 солкуобайга диэри;

- юридическай сирэйдэргэ – 150 000 солкуобайтан 300 000 солк. диэри.

Төрдүһүнэн, ити этиллибит 8.13 ыст. «Загрязнение ледников, снежников или ледяного покрова водных объектов либо загрязнение водных объектов, содержащих природные лечебные ресурсы или отнесенных к особо охраняемым водным объектам, местам туризма, спорта и массового отдыха, отходами производства и потребления и (или) вредными веществами, а равно захоронение вредных веществ (материалов) в водных объектах» диэн 5 чааһыгар олоҕуран, административнай ыстараап кээмэйэ гражданнарга – 2000 солкуобайтан 2500 солк. диэри; дуоһунастаах сирэйдэргэ – 50 000 солкуобайтан 80 000 солк. диэри; юридическай сирэйдэргэ 150 000 солкуобайтан 300 000 солк. диэри буолар.

Маны таһынан сокуону кэспит киһи тулалыыр эйгэҕэ уонна айылҕаҕа хоромньуну оҥорууга буруйданар кутталлаах. Ол хоромньу киртийии төһө улаханыттан уонна иэниттэн ааҕан таһаарыллар. Итиннэ кээмэйэ ыстараап сууматынааҕар төһө эмэ улахан диэн эбэн этэр тоҕоостоох.

– Бу иннинэ ити сиргэ маннык быһылаан тахсыбыта бэлиэтэммитэ дуо? Билэн сылдьаллара буолаарай? 

– Ити сир Хатас уонна Табаҕа икки ардыларыгар турар. Суолуттан көрдөххө, элбэх массыына сылдьыбыт чинчилээх. Бука, Табаҕаттан кэлэн иһэн сүөкэнэр уонна салгыы куорат диэки айанныыр эбиттэр.  

– Уопсайынан, сокуону кэһии элбэхтик тахсар, нэһилиэнньэттэн үгүс үҥсүү киирэр. Итинник өссө атын ханнык түбэлтэлэр тахсыбыттарай?   

– 2020 сыллаахха Покровскайдыыр суолга тэрилтэҕэ үлэлиир фекалка суоппара тутуллубута. Табаҕа бөһүөлэгиттэн канализацияны оборторон баран, кэлэн иһэн үөһэ тахсан, чугас ойуурга тоҕон ааһаллар эбит. Хас да күнү быһа манаан, этэргэ дылы, «бултаһан» туппуппут. Биллэн турар, эппиэтинэскэ тардыллыбыттара.

2020 сыллаахха ахсынньы 21 күнүгэр Үс Хатыҥ ытык сиригэр улахан айдаан тахсыбыта. Эмиэ КамАЗ суоппара сүөкэммитин дьон көрөн, социальнай ситимҥэ таһаарбыттар этэ. Ыстарааптаабыппыт, сир кырсыгар хоромньуну оҥорууга буруйдаабыппыт.

2023 сыллаахха Хатас дьаһалтатыттан фекалка суоппара хонууга сүөкэнэ турар диэн үҥсүү киирбитэ. Кыһын ортото этэ, хас да күн «бултаспыппыт». Биир түүн Табаҕаттан кэлэн иһэн «көҕүрэттэ» киирбитигэр, дьыалатын оҥоро турдаҕына, тараччы тутан ылбыппыт. Суолтан көстүбэт курдук, фаратын уотун эрдэттэн араарар эҥин эбит.

–  Фекалка суоппардара тоҕо өйдөммөттөрүй? Ыстараап кээмэйэ кыра дуу, хайдах дуу?

– Дизель уматыга, сэлээркэ сыаната ыарахан диэн, ону кэмчилииллэрин быһыыта. Аһаҕастык эттэххэ, харчыны эккирэтэн. Холобур, Табаҕаттан кэлэн иһэн аара суолга сүөкэнэллэр уонна салгыы атын сакааска сүүрэллэр.

Дьиҥэр, урут киин куоракка Сэбиэскэй Аармыйа 50 сыла уулуссаҕа соҕотох ыстаансыйа баара, кырдьык, ыраах соҕус этэ. Кэлин «Водоканал» тэрилтэ Мархаҕа уонна ДСК оройуонугар эбии икки пууну арыйбыта, фекалкаларга усулуобуйа тэрийэн.

Аны туран, сорох суоппардар куорат канализацияларын люктарыгар сүөкэнэллэрэ эмиэ баар, ити эмиэ сокуону кэһии. Манна даҕатан эттэххэ, биһиги инспектордарбыт миэстэтигэр тиийэн көрөллөр-истэллэр, туһааннаах үлэни ыыталлар.

Олорор, төрөөбүт куораппыт ыраас, чэбдик буоларыгар хас биирдии төлөпүөннээх киһи көмөлөһүөн сөп. Суол кытыытыгар, аппаҕа, уу кытылыгар, чааһынай учаастактарга массыынаттан бөҕү сүөкүү турар түгэннэрин бэлиэтии көрдүгүт – сонно тута хаартыскаҕа түһэрэн, видеоҕа устан, быһыы-майгы буолбут аадырыһын, күнүн-дьылын, тиэхиньикэ нүөмэрин ыйан туран, Дьокуускай к., 202-с түөлбэ, 18/2 куорпус аадырыска аҕалан биэриэххэ эбэтэр 43-66-21 төлөпүөнүнэн этиэххэ сөп.

Сокуону кэһиитаах хаалбат

– Куоракка экологияҕа сыһыаннаах өссө ханнык кыһалҕалар баалларый?

– Дьокуускай биир сытыы кыһалҕата –  көҥүлэ суох сыбаалкалар, көҥүллэммэт сирдэргэ бөҕү тоҕуу. Итиннэ «алдьаммыт түннүк» теорията диэн үлэлиир. Биир киһи кэлэн бөх бырахтаҕына, ол сиргэ атыттар эмиэ быраҕар буолаллар. Аны сир учаастактарыгар бөҕү-сыыһы кутуу баар.

– Ити туһунан сиһилии кэпсиэҥ дуо? Уу мустар намыһах сирдэригэр учаастак атыыласпыт дьон тутуу бөҕүн куталлара баар...

– Федеральнай сокуонунан көҥүллэммэт. Ол эрээри куорат итинник намыһах сирдэргэ учаастактары биэрэр. Бу туһунан министиэристибэ таһымыгар кэпсэтии, үлэ барар, Олохтоох дьаһалтаны, туһааннаах тэрилтэлэри кытта мунньахтар буолаллар.

Бөҕү-сыыһы кутар, мунньар учаастактары бас билээччилэр, Арассыыйа Федерациятын Административнай быраабы кэһиилэр туһунан Кодексатын 8.2 ыст. 1 чааһыгар олоҕуран, административнай эппиэтинэскэ тардыллаллар, ыстарааптаналлар. Былырыын ирдэбил түһэрбит дьыалаларбытыгар барытыгар кыайыылаах тахсыбыппыт. 

– Нэһилиэнньэҕэ туһаайан тугу этиэҥ этэй?

– Социальнай ситимҥэ тарҕанар хаартыскалары, видеолары кэтээн көрө олоробут, суһаллык хардарабыт, тута миэстэтигэр тиийэбит. Сороҕор көрбүт дьон ханна буоларын ыйбаттара хомолтолоох. Ону быһаарарга бириэмэни сүтэрэбит, ол эрээри ирдэһэн, син булабыт. Онон хайаан да чопчу миэстэтин ыйар буолуҥ диэн сүбэлиибит. Үҥсүү барыта хонтуруолга ылыллар, сокуону кэһии таах хаалбат. 

Хаартыскалар: Судаарыстыбаннай экология кэтэбилин Дьокуускайдааҕы кэмитиэтин түһэриитэлэрэ