Сибэкки кэрэтэ чэлгийдин!

Киһи – ийэ айылҕа оҕото. Тыа ыраас салгына, үүнэр ото-маһа, үүнээйитэ барыта киһиэхэ үтүөнэн дьайар, күүскэр – күүс, кыаххар кыах эбэр. Оттон ааттыын “аҕыс ый кыһыннаах” тымныы дойдуга, буолаары буолан, олохпут үгүс өттүн салгына суох таас дьиэҕэ атаарар куорат дьонугар үүнээйигэ, сибэккигэ тардыһыы – улахан. Кимиэхэ эрэ дьиэ сибэккитин, үүнээйини олордуу – ааһан иһэн оҥоһуллар, судургу дьарык. Сороххо – уустуктаах, туораттан сүбэтэ суох сатанымыан сөп. Холобур, сыччах сибэккигин сыыһа сиргэ туруорартан, бэл, ууну сөбүгэр куппаттан хаарыан үүнээйиҥ, сибэккиҥ хатыан, ыарытыйыан сөп.
Итини этэн туран, тустаах эйгэҕэ баай уопутаах Е.С. Гаврильева-Сибэкки Дуунньа “Сибэкки сиккиэрэ” диэн 2017 сыллаахха таһаарбыт кинигэтигэр баар сүбэлэртэн санатыһан ааһыаҕыҥ.

Ханныгы, ханна?

1. Куукунаҕа, гаас оһох турар сиригэр, салгыны ыраастыыр хлорофитуму үүннэрэр ордук.

2. Саамай сырдык сиргэ, күн уота оонньуур түннүгэр – абутилон, бегония, хойя, цикламен, королевскай пеларгония, герань сибэккилэри олордуллар.

3. Эмиэ сырдыкка – амарилис, антуриум, аралия, калла, роза, азалия, стефанотист, гардения, кипарис үчүгэйдэр.

4. Күлүктээх соҕус сиргэ аукубаны, юкканы, драценаны туруоруллар.

5. Киэҥ саалаҕа уонна фойеҕа пальма, фикус, канна, олеандр, Кытай розата, бамбук, лавр табыллан үүнэллэр.

6. Хоту диэки түннүккэ бегония, фиалка, аралия, гиппоаструм ордук табыллар.

7. Мөлтөһүөр сырдыктаах муннуктарга аспидистар, папоротниктар, пальмалар, хамедореялар туох да буолбаттар.

Бэлиэтэниҥ: Оскуоланы, оҕо саадын көҕөрдүүгэ хаппырыыһа суох каланхоэны уонна сэбирдэхтээх декоративнай үүнээйилэри олордор ордук. Дьиҥинэн, герань үчүгэй эрээри, аллергиялаахтар диэн, оҕо тэрилтэтигэр көҥүллээбэттэр. Спатифиллум (дьахтар дьоло) эмиэ куһаҕана суох. Бу сибэккини атыннык “путинка” диэн ааттыыллар. Тоҕо диэтэххэ, Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Владимир Путин мунньахтыыр саалатын сибэккитэ үксэ спатифиллум.

– Төһө да сибэккилэр итии дойдуттан төрүттээх буоллаллар, дьиэ иһэ олус сылааһын уонна оһоххо чугас турары сөбүлээбэттэр, ыгыллан хаалаллар. Иккиһинэн, тымныы салгын эмискэ кутулларын тулуйбаттар, форточканы хас да хос маарыланан бүрүйэр ордук.

– Үүнээйини, сибэккини ититэр ситим батарыайатыгар, үргүйэр түннүккэ, аан таһыгар, уопсайынан, салгын курдары охсор сиригэр туруоруллубат. Мээнэ тыытар, хамсатар табыллыбат.

Ууну сөбүн көрөн кут

Иһинэн-таһынан дьалкытан элбэх ууну кутартан буорга баар сибэккигэ олус наадалаах битэмииннэр, иҥэмтэлээх эттиктэр суураллаллар. Көһүйэ буора ибис-инчэҕэй буолар, сиик үөнэ үөскүүр, сибэкки силиһэ сытыйан, сэбирдэхтэрэ өлбөөдүйэн, ньалбайан хаалаллар.

Оттон уута ситэ кутуллубатах үүнээйилэр силистэрэ аччыктаан, кууран-хатан, сиик көрдөөн, барахсаттар үөһэнэн бараахтыыллар. Олоххо тардыһар күүстэрэ өһүллэн, үөҥҥэ-көйүүргэ ыстарымтыа, ыарыыга ылларымтыа буолаллар. Сибэкки уу эрэ тиийбэтиттэн буорайар буолбатах, аһары элбэх ууттан эмиэ мөлтүүр. Онон ууну сөбүн көрөн кутар наада.

*Элбэх ууну бөдөҥ чараас сэбирдэхтээх, сииги элбэхтик көтүтэр сибэккилэр уонна сибэккилэнэр үүнээйилэр ирдииллэр.

Ханнык баҕарар сибэкки иһитин түгэҕэр салгын киирэригэр анаан, элбэх хайаҕастаах уонна халыҥ дренажтаах буоллаҕына, үчүгэйдик үүнэр. Оттон дьиэ салгына кураанах, хамсаабат буоллаҕына, биллэн турар, сибэкки үүнэригэр ыарахан.

*Арыый аҕыйах уу саҥа үүнэн эрэр сибэккилэргэ, ол иһигэр арассаадаларга кутуллар. Кинилэр силистэрэ сүрдээх нарын, саҥа сайдан эрэр буолан, сииги иҥэринэ охсубаттар. Элбэх ууну куттахха, “хара атах” ыарыы сутуйар кутталлаах.

*Төрүт аҕыйах уу сыыһа көрүүттэн саҥардыы үтүөрбүт, биитэр ыалдьа турар, үөн-көйүүр буулаабыт үүнээйитигэр бэриллэр. Тоҕо диэтэххэ, мөлтөөбүт үүнээйи ууну иҥэринэ охсубат буолан, ыарырҕатар.

*Ууну чаастатык сорох сибэккилэргэ (розаларга, азалияларга) кутуллар. Пальмаларга, холобур, драценаҕа, марантаҕа, монстераҕа, хризидолиликарпуска, арекакка, быһатын эттэххэ, суон умнастаахтарга барыларыгар, силистэригэр уу тохтоотоҕуна, устунан мөлтөөн, кылабачыгастарын сүтэрэн, өлбөөркөй көрүҥнэнэн, санньыйар киирэн бараллар.

*Ардахтатары таптыыллар: декоративнай уонна лаахтаах сэбирдэхтээх үүнээйилэр.

*Ардахтатыллыбаттар: фиалкалар, глоксиниялар уонна кинилэргэ маарынныыр бархаттыҥы сэбирдэхтээх сибэккилэр. Уу түстэ да дьөлө сиир, ону өйдөөҥ. Быыллыйбыт буоллахтарына, сэбирдэхтэрин киистэнэн сотуҥ.

*Ууну кутуллубат сынньалаҥҥа турааччыларга. Халыҥ, эттээх сибэккилэр (декабрист, крассула, замиакулькас, луковицалаахтар) сэбирдэхтэригэр ууну хаһааналлар, онон элбэхтик ууну куттахха, силистэрэ сытыйар. Көһүйэлээх буордара олоччу да хаттаҕына, уу саппаастаах буолан, кыһамматтар. Ити гынан баран олус хатаччы хатарыллыбат. Мөлтөх умнастаахтарга уонна сөрүүн сиргэ турар үүнээйилэргэ ууну мээнэ кутуллубат.

Ууну кутуу эрэсиимэ кэһиллэрэ, уу температурата тутуһуллубата үүнээйигэ улаханнык охсор. Холобур, наһаа уйан, намчы сибэкки тымныы ууттан силиһэ тоҥон, тута мөлтүүр, ордук кыһын тымныы таһыгар турааччы.

*Уута тиийбэт сибэкки көстүүтэ кэхтэр, сэбирдэхтэрэ санньыйар, сымныыр, саһарар, устунан түһэр. Бутуоннара ситэ аһыллыбакка, сайдыбакка кууран-хатан, түһэн хаалар. Үүнүүтэ бытаарар. Буорун үрүт өттө түүнүгүрэн тахсар, умнаһын төрдүнэн сиэрэй дьүһүннээх түү курдуктар үөскүүллэр. Аһары хаппыт сибэккини уулаах тааска олордон кэбистэххэ, сэбирдэхтэрэ эмиэ тилир курдук буола түһэллэр.

*Үүнээйигэ сиик тиийбэтин аҥаардас ууну эрэ кутан толорбоккун. Дьиэ иһэ итии буоллаҕына, иһит хос түгэҕэр (поддоҥҥа) уу кутан баран, атын кыра бүлүүһэни умса уур, сибэккиҥ ууга тиийбэт гына, ол үрдүгэр сибэккигин туруор. Оччоҕуна көтөр паар сииктээх салгынынан хааччыйыа.

Өйдөөҥ: Өр буола-буола элбэҕи уонна тымныы ууну кутумаҥ.

Хайдах уу ордугуй?

Тыа сиригэр олорооччуларга саамай үчүгэй уу – хаар, ардах уута. Куоракка кыраантан кэлэр арааһынай туустаах кытаанах ууну туһанар буоллахха, хлорун сөҥөрдөн баран кутуллар. Маннык ууга мас күлүн куттахха сымныыр уонна тууһа быдан аччыыр.

*Арассаадаларга, кинилэр силистэрэ нарын эрдэҕинэ, биилтирдэммит ууну биитэр оргуйбут ууну сойутан кут. Ити эрээри оргуйбут ууну куруук кутуллубат, салгына суох буолан, үүнээйиҥ аччыктыа.

*Тымныы ууну куттахха, сибэкки силиһэ сытыйар, бутуоннарын барытын түһэртээн кэбиһэр.

*Аны, тымныы дьиэҕэ наһаа сылаас уу эмиэ куһаҕан. Тоҕо диэтэххэ, үүнээйи аһары уһаан уонна синньээн хаалар. Наһаа чаастатык буолбакка эрэ 15-20 С сылаас ууну кутар ордук. Итинэн үүнээйи силистэрэ түргэнник сайдарын көҕүлүүгүт. Буор кыратык сииктээх буолуохтаах.

Түгэҕинэн уулатыы үтүө өрүтэ

Сибэкки – оҕурсу буолбатах, силиһэ үөһэнэн тайаан сыппат, көһүйэ түгэҕэр баар. Онон уу, эбии аһылык силискэ аллараанан быдан түргэнник тиийэр.

*Үөһэттэн ууну куттахха, улахан иһиттээх сибэкки силиһигэр сиик тиийбэт, оттон ууну силискэ тиийиэр диэри куттахха, сибэккигин барытын ибис-инчэҕэй оҥоруоҥ. Ити иһин буору сонос маһынан үүттээн, ууну ол хайаҕаһынан кутар ордук. Оттон көһүйэ түгэҕэр хайаҕастаах буоллаҕына, силискэ быһа тиийэрин курдук ууну хос түгэххэ кутар үчүгэй. Үөһэттэн көрдөххө, сибэкки буора кураанах курдук буолбутун иннигэр, аллараа өттө сииктээх сытыа.

Сарбыйан биэрии

Олус туһалаах. Сорохтор сибэккилэрин аһынан, төрүт быспаттар, сарбыйбаттар. Сибэкки эрэ барыта быһарга-оторго наадыйар.

Быһыллыбатах сибэккилэр икки-үс лабаанан аһары уһаан хаалаллар, арбайан-сарбайан ыһыллаҕас көрүҥнэнэллэр, мөлтөхтүк сибэккилииллэр. Сарбыллыбыт, сааһыламмыт сибэкки саҥа үнүгэс бөҕөнү биэрэн, хас да салаанан үүнэн, хоп-хойуу, лап-лаглаҕар буолар, харах үөрэ көрүөх барыта сибэккинэн бүрүллэр.