Сэрии сылын оҕото Лия Алексеевна Егорова олоҕун бэлиэ түгэннэрэ

Туман буолбут хонуктар тумулларын кэтэҕэр кырачаан түөртээх кыысчаан, атын миинэн ыраах сэриигэ бараары турар аҕатын сайыһан, киэҥ харахтара уунан туолан, ат иҥэһэтиттэн тардыһара....

Алексей Игнатьевич Егоров 1910 с. төрөөбүтэ. 1934-1936 сс. Дьокуускайга педрабфакка үөрэммитэ. Мария диэн кыыһы кэргэн ылан, биир кыыс оҕоломмуттара. Эдэр ыал дьоллоох олоҕо уһаабатаҕа – ийэлэрэ 1941 с. ыалдьан өлбүтэ. Кусчут-булчут бэрдэ, ырыа-тойук аргыстаах оҕо аймах ытыктыыр-таптыыр учуутала Алексей Игнатьевич 1942-1943 сс. Милэкэ начаалынай оскуолатын сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьан сайынын сэриигэ тылланан барбыта.

Бүтэһик ылбыт хамнаһа 739 солк. буоларын Сунтаар муниципальнай архыыбыгар хараллан сытар үөрэх салаата биэрбит ыспыраапката кэпсиир. Архыыпка өссө биир докумуон – Сунтаар райсобеһыгар аадырыстаммыт сайабылыанньа сытар.

Сунтаар райсобеска

Милэкэ нэһилиэгин Сунтаар оройуонун оҕото Егорова Лия Алексеевнаттан

САЙАБЫЛЫАННЬА

1943 сыл от ыйын 5 күнүгэр мин төрөөбүт аҕам Егоров Алексей Игнатьевич РККА кэккэтигэр ыҥырыллан барда. Онон миэхэ кыһыл армеецтар кэргэттэригэр бэриллэр пособиянан көмөлөһөргүтүгэр көрдөһөбүн. Сааһым уонна олоҕум туһунан нэһилиэк сэбиэтин ыспыраапкатын кытта тигэбин.

Лия Алексеевна Егорова

Кини оннугар илии
баттаатым Алексей Егоров

от ыйын 5 күнэ 1943 сыл.

Алексей Игнатьевич, ыраах Милэкэттэн киирэн докумуон бэриллэрэ уустугун билэрэ бэрт буолан, күҥҥэ көрдөрбүт соҕотох көмүс чыычааҕын туһугар тиһэх кыһамньыта буолаахтаатаҕа...

Өлбүтүн туһунан иһитиннэрии эмиэ архыып пуондаларыгар кичэллээхтик хараллыбыт.

Народный комиссариат обороны Союза СССР

Нюрбинский объединенный райвоенкомат Якутской АССР

24 ноября 1944 года

ИЗВЕЩЕНИЕ

Ваш брат сержант Егоров Алексей Игнатович, уроженец Якутской АССР, Сунтарский район, Меликэ, в бою за Социалистическую Родину, верный воинской присяге, проявив геройство и мужество, был убит 28.06.44 года.

Похоронен - кладбище, лес 300 м. зап. д. М. Велички Бобруйского района Могилевской области.

Настоящее извещение является документом для возбуждения ходатайства о пенсии.

Райвоенком капитан.

« ...Мин оччолорго 4 саастаах эбиппин... аҕам миигин, соҕотох оҕотун, убайыгар Егоров Илья Игнатьевичка хаалларан барбыта.

Аҕам сэриилэһэ сылдьан 1944 сыл бэс ыйын 28 күнүгэр Белоруссияҕа Бобруйскай куораты босхолооһуҥҥа өлбүтэ. Ити оруобуна Бобруйскай котел диэн историяҕа киирбит ынырыктаах кыргыһыы кэмэ эбит. Аҕам өлбүтүн туһунан иһитиннэриини оччотооҕу олохтоох Совет үлэһиттэрэ кистээн эппэккэ сылдьыбыттар этэ. Ол иһитиннэриини, 1948 сыллаахха быһыылааҕа, Милэкэҕэ учууталлыы сылдьыбыт Алексеев Михаил Трофимович абаҕам аахха туох эрэ дьыаланы көрдүү сылдьан булан ааҕан биэрбитэ... Онтон ылата кэтэспэт буолбуппут...

Мин аҕам уҥуоҕар диэн үстэ бара сылдьыбытым. Бастакы сырыым 1965 сыллаахха этэ.  Москваҕа Тимирязевскай академияны бүтэрэн баран... өлбүтүн туһунан иһитиннэриигэ суруллубут сиригэр бара сылдьыбытым. Онно кыра братскай кылабыыһа баар этэ эрээри, биир да киһи аата суруллубатах этэ. Ону көрөн баран, хантан да, тугу да ыйыталаспакка, аҕам көмүллүбүт сирин көрдөҕүм диэн, дойдубар кэлэн хаалбытым.

Иккиһин, 1984 сыллаахха, аҕам өлбүтэ 40 сылыгар, улахан оҕобун – уолбун Айаалы илдьэ бара сылдьыбытым. Бу сырыыбар арыый өйдөнөн, Бобруйскай куорат военкоматыгар сылдьан билсибитим. Аҕам, мин урут сылдьыбыт сирбэр буолбатах, атын Химы дэриэбинэҕэ Заречнай диэн улахан кылабыыһа баарыгар аата суруллан турар эбит. Кэлин санаатахпына, сэрии кэнниттэн кыра кылабыыһалартан өлбүт буойуттар уҥуохтарын хомуйан, биир  улахан кылабыыһаҕа  көмпүттэр уонна ааттарын булан суруйбуттар эбит.

Үһүс төгүлүн 2009 сыллаахха, аҕам өлбүтэ 65 сылын туолар күнүгэр, аны улахан уол сиэммин илдьэ сылдьыбытым. Эрдэттэн военкоматы кытта сибээстэһэн тиийбиппит.  Олохтоохтор, түһэр сир бэлэмнээн, кылабыыһаҕа Химы сельсоветын бэрэссэдээтэлэ арыаллаан илдьэ сылдьан, улахан болҕомто уурбуттара. Сарсыныгар, бэс ыйын 28 күнүгэр, Бобруйскай куораты босхолооһун 65 сылын бырааһынньыгар сылдьыбыппыт.

Ити курдук, аҕабын кэриэстээн, көмүллүбүт сирин булан, үстэ сылдьан турабын. Аҕабын ааттатар соҕотох оҕото буоларбынан, хаһыаттарга эҥин кыһаллан суруйа сатаабытым».

Сэрии тулаайаҕа Лия Егорова 1957 с. Сиэйэ  орто оскуолатын бүтэрбитэ. Кылааһынан бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн «Оскуола-производство-үрдүк үөрэх» диэн ыҥырыыны  таһааран, «Элгээйи» сопхуос Сиэйэтээҕи отделениетыгар үлэтин саҕалаабыта. Олоҕун биир умнуллубат бэлиэ түгэнинэн Лия Алексеевна С.А. Зверев-Кыыл Уола тэрийбит үҥкүүтүн ансаамбылыгар кыттыытын ааҕар.

«...От звенотугар «Кырамда» диэн сиргэ  үлэлии сылдьан С.А Зверев «Оһуор» үнкүүтүн ансаамбыла ыччаттар Аан дойдутааҕы алтыс бэстибээллэригэр баран үҥкүүлээн кэлбиттэр үһү диэн сураҕы истибиппит. Онтон күһүн ансаамбыл аны кыһын Москваҕа Саха сирэ Россияҕа холбоспута 325 сылыгар аналлаах искусство уонна литература күннэригэр кытта барар, онно биһиги кылаастан 4 оҕону ылыахтаахтар диэн буолла. Онон күһүн биһигини үлэбититтэн босхолоон, Сунтаарга киллэрбиттэрэ. Медицинскэй хамыыһыйа барбыппыт, ол түмүгүнэн Егоров Александры доруобуйатынан сыыйан кэбиспиттэрэ. Инньэ гынан биһиги кылаастан 3 буолан: Федорова Варя, Федоров Виталий  уонна мин ансаамбылга үҥкүүлүүр буолбуппут. Сунтаарга 17 буолан «Оһуор» үҥкүүтүгэр эрчиллибиппит. Онтон аны Якутскайга баран эмиэ эрчиллибиппит. Ол сырыттахпытына Сергей Афанасьевич улахан кыыһа Марина Ньурбаҕа өлбүт диэн сурах кэлбитэ. Онно Сергей Афанасьевич баран кыыһын көмсөн кэлбитэ.

С.А. Зверев гостиницаҕа уолаттары кытта биир хоско олороро. Онно кинини түүн утуйбат буолан хаалбытын уолаттар кэпсииллэрэ. Сергей Афанасьевич олус кэрэхсэбиллээх кэпсээннээҕэ, үөрэтэригэр үрдүк ирдэбиллээҕэ, үҥкүү хамсаныыларын бэйэтэ көрдөрөн үтүгүннэрэрэ. Музыкатын мелодиятын бэйэтэ айаҕынан таһаарара, ону музыкаммыт Егор Егоров байааҥҥа тыаһатара, онтон нуотаҕа түһэрэрэ. Сергей Афанасьевич «тыаҕа бултуу сылдьан от-мас, тыал тыаһыттан муусуканы истэбин, хайдах эрэ оннук сирдэр баар буолаллар» диирэ.

Москваҕа ВДНХ аттыгар гостиницаҕа түспүппүт, биһигини кытта саха биллиилээх артыыстара – ырыаһыттар Анастасия Лыткина, Анна Егорова, Николай Баскаров, тыйаатыр артыыһа Дмитрий Ходулов, эдэркээн балериналар Аксения Посельская, Евдокия Степанова бааллара. Москва куорат икки тыйаатырыгар – Станиславскай уонна Немирович-Данченко аатынан уонна Малай Кремлевскай тыйаатырга «Оһуор» үҥкүүтүн үҥкүүлээбиппит, артыыстар «Ньургун Боотур» операны толорбуттара, биһиги онно массовка буолбуппут. Ол сылдьан Москваны олус сөбүлүү көрбүтүм...

Ити «Оһуор» үнкүүтүгэр үҥкүүлээн ааспыппын бу кэлин кырдьан олорон олус күндүтүк саныыбын. Сергей Афанасьевич саха культуратыгар, искусствотыгар эдэр ыччаты уһуйбут улуу үтүөтэ үйэлэргэ умнуллубат».

Лия кыыс дойдутугар кэлэн фермаҕа икки сыл ыанньыксыттыыр. 1959 с. сааһыгар Сунтаарга бэлэмнэнии кууруска үөрэнэ киирэр. Ол гынан баран, ити сыл Бүлүү эбэ халааннаан, Сунтаар сэлиэнньэтэ ууга бараары ыксатан, турар-турбат барыта быһыт тутуутугар үлэлиир. Ол түмүгэр үөрэххэ киирэргэ ситэ бэлэмэ суох буолан, бастакы сыл Дьокуускайга зоотехник үөрэҕэр туттарсан кыайан киирбэт. Чугастыы Мохсоҕоллооххо цемент собуотун тутуутугар комсомольскай путевканан үлэлии тахсар.

«Ол күһүн Мохсоҕоллооххо аҕа оҥостубут абаҕам тахсан көрсө сылдьыбыта, кини куоракка ас барбат буолан көрдөрүнэ сылдьара, дойдутугар тиийэн уһаахтаабатаҕа. Үөрэххэ киирбэтэххинэ, дойдугар бараар, саҥаскын көрөөр диэн кэриэс курдук эппитэ.

1960 сыллаахха  Дьокуускайга үөрэххэ киирээри приемнай комиссияҕа докумуон туттара турдахпына, докумуон тутааччы үлэһит «Москваҕа икки эрэ миэстэ баар, онно эн хантан киирээригин, Дьокуускайга туттарыс!» – диэтэ. Онтон өһүргэнэн, Москваҕа туттарсан, 15 оҕоттон 2 миэстэ иһигэр киирэн, Тимирязев аатынан тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар зоотехник үөрэҕэр киирэн хааллым».

Москваҕа  устудьуоннаабыт сылларыгар Лия Алексеевна Лиственничная аллея, 2 корпуһугар биир хоско 4 кыыс буолан олорбуттара. «Чугас дьүөгэм буолбут Луганскай уобаластан сылдьар Люда Вишневская, Запорожьеттан Катя Шевцова, Рязанскай уобаластан Лида Халыстова буолан олорбуппут. Үөрэхпин ыарырҕаппакка, чэпчэкитик үөрэнэрим, лекциялары көтүппэккэ истэн, барытын конспектаан иһэрим. Преподавателлэрим үгүстэрэ академиктар, профессордар буолан, эксээмэҥҥэ конспектарбынан кэпсиирбин астыналлара. Столица тыйаатырдарыгар, түмэллэригэр үгүстүк сылдьарбыт, кыһынын уопсайбытыттан чугас баар стадион катогар үөрэнэн хаҥкылыыр буолбуппут.

Үп-харчы кырыымчыгыттан бастакы куурус кэнниттэн дойдубар кэлбэтэҕим, Подмосковьеҕа Татьяна Стан диэн дьүөгэбэр сайылаабытым. Кэлин даҕаны каникулларбар дьүөгэлэрбэр тиийэн сынньанарым. Москваҕа Саха сирин представительствота студеннарга биэрэр сынньалаҥ путевкаларынан Ленинградка санаторийга биир сайын сайылаабытым. Стипендиябыт 27 солкуобай этэ, ону кичэллээхтик туттан, син аһыырбар-таҥнарбар тириэрдэрим. Хата, остолобуойга килиэп босхо биэрэллэрэ, ону миини кытта төһө сииргинэн сиэн, син топпут курдук сананар этим.

Иккис куурус кэнниттэн Элгээйи сопхуоска быраактыкалана сылдьан, үөрэхпин бүтэрдэхпинэ кэлэн сопхуоска үлэлиэм диэн дуогабар түһэрсибитим, онон стипендиябын 40 солкуобайы биэрэр буолбуттара. Практикабын Күндэйэ отделениетыгар ааспытым. Үөрэхпитигэр суоппар быраабын ыларга ГАЗ -51 массыынаҕа үөрэтэллэрэ, инньэ гынан Москва Госавтоинспекцията  биэрбит правалаах бүтэрбитим», – диэн кэпсиир.

Л.А. Егорова 1965 с. Москваҕа Тимирязев аатынан тыа хаһаайыстыбатын академиятын бүтэрэн учуонай-зоотехник идэтин ылан, Сиэйэ отделениетыгар өр сылларга үлэлээбитэ. Иванов Алексей Адамовичка кэргэн тахсан, уоллаах кыыс оҕолонон быр-бааччы ыал буолан олорбуттара. Кэлин Лия Алексеевна оскуолаҕа учууталлаабыта.

Чороҥ соҕотох ордон хаалбыт, баара суоҕа түөрт саастааҕар аҕатын сэриигэ ытыы-ытыы атаарбыт, өр сылларга эргиллэн кэлиэ диэн эрэнэ кэтэспит Лия кыысчаан – Лия Алексеевна Егорова-Иванова билигин 86 хаарыгар үктэнэн, оҕолорун, сиэннэрин, хос сиэннэрин тапталларыгар угуттанан, Дьокуускай куоракка олорор. Уола Айаал ийэтин курдук Тимирязев аатынан тыа хаһаайыстыбатын академиятын  бүтэрэн, тыа хаһаайыстыбатын билимин хандьыдаата, АГАТУ-га үлэлиир. Кыыһа Айта опыттаах оҕо бырааһа, оҕо доруобуйатын киинигэр үлэлиир.

Хаартыскалар: Дьиэ кэргэн, Н. Сергеев
аатынан кыраайы үөрэтэр түмэл пуондатыттан