Сата ытык сиригэр айан

Хас биирдии айан бэйэ-бэйэтигэр майгыннаспат уратылардаах, дьиктилэрдээх, кэрэлээх буолар. Миэхэ быйылгы сайын, күһүн үтүөкэн айаннары тосхойон, олус диэн дьоллоно сылдьабын. Ол курдук ыраах Хаандыга хайаларыттан саҕалаан, Чурапчы, Амма, Ньурба ытык сирдэригэр тиийэ ыалдьыттаатым.

Сата хайатыгар куораттан алтыа буолан, уоннааҕылар араас улуустартан түмсэн, ыраастана, алгыстана, бэйэбитин иһиллэнэ тиийбиппит. Бүгүн «Киин куорат» ааҕааччыларыгар ол айаммыт туһунан кэпсиэхпин баҕарабын, Сата Миитэрэйин кытта сэһэргэһиибитин сэргээн ааҕаргытыгар ыҥырабын.

– Бэйэҥ тускунан кылгастык билиһиннэриэҥ дуо? Сата сирэ дьоҥҥо-сэргэҕэ тугу биэрэрий? Манна үлэлиэххиттэн туох санаа кэлэрий?

– Мин Архипов Дмитрий Алексеевич диэммин, Сата сиригэр кэлэн, бу эйгэҕэ Сата Миитэрэйэ диэн аатынан үлэлээбитим бэһис сыла буолла.

Бу кэлэ сылдьар ыалдьыттарбыт бары үлэлиир, бэйэлэрин суолларын булбут дьон. Ону сэргэ чараас эйгэҕэ үлэлиир айылҕалаах, арыллар кыахтаах ураты дьон, олор истэригэр суолларын көрдөнөөччүлэр эмиэ бааллар. Оттон биһиги тахсан эрэр оҕолорго күүс-көмө, өйөбүл буолабыт. Биһиги үлэбит уонна көмөбүт саамай сүрүнэ итиннэ сытар. Ол курдук Нууралдьыйа ийэ хотун, Куйаар Куо, тимир ууһа Күн Дьарааһын курдук ураты айылҕалаах дьон кэлэннэр, кинилэргэ күүс-көмө буолаллар, онно биһиги улахан махталлаахпыт.

– Бу иннинэ тугу үлэлээбиккиний?

– Атыы-тутуу эйгэтигэр оробуочайтан саҕалаан, суоппардыы, тырахтарыыстыы, коммерсанныы да сылдьыбытым. Бу санаатахха, барыта миэнэ буолбатах буолан, сатаммат, тохтотон иһэллэр эбит. Таксилаатахпына – босхо таһабын, атыыластахпына – ночооттоох тахсарым. Кэлин өйдөөтөххө, чараас эйгэҕэ аҕала сатаабыттара ырааппыт. Ону истибэккэ, эт өйбүнэн үлэлии сатыыр буоламмын, ылыммат этим. Онтон дьэ, биэс сыл анараа өттүгэр, бу Сатаны төрүттээбит Аар Саарын төрөппүт уола Альберт миэхэ күтүөт буолуоҕуттан “Сири-дойдуну көр, тахсан кустаа” диэн ыҥыран таһаарбыта, онтон ыла бу Сата ытык сиригэр баарбын, күн баччаҕа диэри көмөлөһө, үлэлии сылдьабын.

– Билигин эдэр дьон чараас эйгэҕэ хайдах эрэ түргэнник кэлэр курдуктар. Эн итиннэ туох санаалааххыный?

– Мин көрдөхпүнэ, билигин кэммит уларыйда – барыта түргэн, ыгым соҕус. Ол иһин ити айылҕалаах, тахсыахтаах оҕолору түргэнник, били эһигини бастаан кэлэргитигэр тэтимнээх дьон кэллигит диэн бэлиэтии көрбүппүт курдук, айылҕалаах дьон бэрт түргэн тэтиминэн сайыннараллар, ылыннарары ылыннара охсоллор. Билигин барыта түргэнник оҥоһуллан, тэтимнээхтик барар.

Урукку кэмнэргэ бобуу-хаайыы баар этэ. Чараас эйгэҕэ бэйэлэрин кыайан таһаарымматах, дьон өйдөөбөтөх, ылымматах буолан, үгүс киһи психбалыыһаҕа да киирэр түгэннэрэ баара. Билигин дьон айылҕалаахтары арыый ылынан, бу эйгэбит, айылҕабыт диэки хайыһан, бэттэх кэлэн, оннук дьону дириҥник өйдүүр буолан эрэллэр. Эдэр дьонтон айылҕалаах дьон тахсалларыттан биһиги, саастаах дьон, үөрэбит. Холобур, ытык Сата сирэ бастаан арылларыгар, Аар Саарын үлэлиирин саҕана бу эйгэҕэ саастаах эрэ дьон кэлэллэр эбит. Онтон бу кэлин сыллартан бэттэх 35-тэн үөһэ саастаах дьон сылдьар буоллулар. Ардыгар отуччалаахтар да бааллар.

– Кэтээн көрдөххүнэ, үксэ наар айылҕалаахтар кэлэллэр дуу эбэтэр көннөрү дьон эмиэ кэлэллэр дуу? Кинилэр бу Сата эйгэтин төһө ылыналлар эбитий?

– Дьэ, өйдөөбөккө тиийэн кэлбиттэр баар буолаллар. Ол эрээри бу ытык сир мээнэ ыҥырбат, син биир тугу эрэ өйдүөхтээх, ылыныахтаах буолан аҕалар. Кинилэр быыстарыгар айылҕалаахтары кыбытан аҕалтыыр. Ол аата өйдөөбөккө кэлбит киһи бу айылҕалаах дьонтон туохха эрэ үөрэниэхтээх эбит. Оннук дьон бу Сатаҕа сылдьан баран төннөллөрүгэр санаалара тосту уларыйан, ыраастанан бараллар.

– Ордук ханнык идэлээх дьон сылдьалларый?

– Култуура эйгэтиттэн үгүстүк кэлэллэр, ону таһынан араас идэлээхтэр эмиэ баар буолаллар. Атыы-эргиэн үлэһиттэрэ, уйулҕаһыттар, үрдүк үөрэхтээх психологтар, учуонайдар, вахтаҕа сылдьааччылар, «Анаабыр алмаастарыгар», Накыҥҥа үлэлээччилэр кытта кэлээччилэр. Бу дьон ситэ өйдөөбөтөхтөрүн өйдөөн, сүбэлэтэн-амалатан, сааһыланан бараллар.

– Уопсастыбанньык буоларым быһыытынан, манныгы ыйытыахпын баҕарабын. Бу СВО буола турара сүрдээх ыарахан. Хаарыан эдэр уолаттарбыт инбэлиит буолан эргиллэллэр, сорохтор олох да кыайан төннөөхтөөбөттөр. Бу кэм бүтэрин, уолаттарбытын бары долгуйа кэтэһэбит.  Ол эрээри уйулҕалара алдьанан кэлбит дьоҥҥо уопсастыба арыый бэлэмэ суох курдук. Манна туох санаалааххыный?

– Сахалары элбэтиэхтээх уолаттарбыт суорума суолланаллара саныахха ыарахан. Киһи аҥаара буолан кэлбит уйулҕата ыһыллара чахчы. Оннук дьону ытык сирдэргэ айылҕа бэйэтэ ыраастыыра ордук. Маннык сирдэргэ сылдьан көнүөхтэрин сөп.

Биһиэхэ СВО-тан хас да уол кэлэ сылдьыбыта. Санаалара тосту уларыйан, ыгылыйбыттара сүтэн, чэпчээн, инникилэригэр эрэллээх барбыттара. Ытык Сата сириттэн харысхаллаах курдук төннөллөр. Ол курдук үс сыллааҕыта кэлэн сынньанан, арчыланан барбыт уолбут анал байыаннай дьайыы саҕаланыаҕыттан билигин СВО-ҕа этэҥҥэ сылдьар. Сата ытык сир буолан, бэйэтэ киһиэхэ харысхалын уган ыытар курдук.

– Сата сирэ төһө киэҥий?

– Үөһээ Бүлүү кыраныыссатыттан (Тоҥуо Үрэх), итинтэн бэтэрээ Сата хайалара саҕаланаллар уонна Өлүөхүмэ быыһыгар тиийэ барар.  Тайаан сытар сирэ киэҥ, ол да иһин кэриллибэтэх сирэ элбэх. Биһиги билигин кытылга турары эрэ көрөбүт. Холобур, быйылгы сезоҥҥа Тойон хайаҕа тиийбэтибит. Ол Сата турбаза аан бастаан үлэтин саҕалаабыт сирэ. Ол миэстэҕэ биэс хайа арыллан үлэлии турар. Билигин онно сылдьар кыах суох, сатыы киһи тиийбэт сирэ. Бу базабытыттан 20 км тэйиччи сытар.

– Сата турбазата туох сыаллаах тэриллибитий?

– Бу ытык сири арыйбыт киһибит – Петров Александр Кузьмич-Аар Саарын. Кини суоппар идэлээх этэ, онтон ыһыллыы кэнниттэн эмискэ арыллан, чараас эйгэҕэ чугаһаан, эдьиийдэриниин бу базаны тэрийбиттэр. Олус элбэх үлэни ыыппыттара. Бу ытык хайалар бэйэлэрэ ыҥыран, дьону сирдээн аҕалбыттар. Сүрдээх элбэх этитиинэн, ол эбэтэр иккилии-үстүү киһиэхэ тэҥинэн этитии кэлэн, бу база тэриллибит. Ол арыллыытыгар Алексей Божедонов-Сырдык сылдьыспыт, ол кэнниттэн Кулан кэлэн барбыт.

– Бу биэс сыл устата айылҕа туох дьиктитин көрдүҥ, иһиттиҥ?

– Айылҕа дьиктитэ диэн олус элбэх. Ол курдук иллэрээ сыл эдэр алгысчыт кыыс кэлэ сылдьыбыта. Бэйэтэ хомустаах, хомуһунан алгыстыыр этэ. Кинини бу Мөҥүрүүр эбэ хайата киллэрбэтэҕэ. Ити кыһын этэ, мууһунан уҥуор туораан тахсыахтаахпыт. Арай кыыһым истиэнэҕэ иҥнэр курдук турар, салгыы хайдах да барбат, ааспат. Онтон төннөн кэллибит. Кэлин билбиппит, хомуһа атын омук хомуһа, ол иһин маннааҕыларбыт кинини киллэрбэттэр эбит. Оннук эмиэ баар. Алгыска атын омук хомуһун туттары биһиги иччилэрбит сөбүлээбэттэр эбит. Саха хомуһун туттар буол диэн сүбэлээбитим уонна ол хомуһун ылан, күөл кытыытыгар хаарга олордон кэбиспитим, онно биирдэ туораппыта. Дьэ, дьикти.

– Тоҕо Мөҥүрүүр хайата диэн ааттаммыта буолуой?

– Үһүйээҥҥэ кэпсэнэринэн, былыр Мөҥүрүүр Бөҕө диэн бухатыыр олоро сылдьыбыт. Ити нууччалар кэлиэхтэрин быдан иннинэ эбитэ үһү. Ол саҕана бу Мөҥүрүүр эбэ толору туолан, дьалкыйа сыппыт. Онно оҥочолоох дьон тиксээри гыннылар да, бу киһи тахсан хаһыытыыр эбит, оҕус мөҥүрээн эрэрин курдук. Онтон куттанан, биир да оҥочо биэрэккэ тиксибэт, аарыма улахан бухатыыр баар диэн дьулайан чугаһаабаттар эбит. Онтон ыла Мөҥүрүүр хайата диэн ааттанар. Мөҥүрүүр хайата, Мөҥүрүүр эбэтэ, эйгэнэн Мөҥүрүүр эбэбит иччитэ оҕус буолар, ону көрдөрөллөр.

– Улуус, өрөспүүбүлүкэ салалтатыттан бу маннык сирдээхпит диэн кэлэ сылдьаллар дуо?

– Ньурба улууһун баһылыга, Бырабыыталыстыба үлэһиттэрэ син сылдьыбыттара, Мииринэй улууһун баһылыгын солбуйааччы кэлэн барбыта. Манна даҕатан эттэххэ, сотору кэминэн эйгэнэн сайдыылаах дьон былааска кэлэллэрин айылҕа көрдөрөн иһиэҕэ. Ити биһиги баҕабыт буолбатах, ону айылҕа бэйэтэ быһаарыаҕа.

Дьиҥинэн, билиҥҥи кэмҥэ туризмҥа үп-харчы бөҕө тыырыллар эбит, биһиги базабытыгар тоҕо эрэ көрүллүбэт. Духуобунай турбаза диэн аатыттан эбитэ дуу. Граҥҥа киирсэр көҥүл баара буоллар, киирсиэ этибит. Тиэхиньикэбитин саҥардарбыт, мотуоркаларбытын улаатыннарарбыт буоллар, дьон-сэргэ кэлиитэ да элбиэ этэ. Оччотугар биир турга кэлэр дьон Тойон хайаттан саҕалаан сылдьыахтара этэ. Оннук баҕалаахпыт базабытыгар, дьоммут туһугар. Спонсордааһын да диэн суох, бу улууспут эрэ көмөтүнэн бэриллэр үп баар буолан үлэлиибит.

– Тас дойдулартан атын омуктар ыалдьыттыыллар дуо?

– Аар Саарын кэмигэр Америкаттан кэлэ сылдьыбыттар этэ. Онтон мин үлэлиир кэммэр икки сыллааҕыта туроктар, бүрээттэр, тувиннар ыалдьыттаан барбыттара. Тувинкалар “биһиги иччилэрбит күүстээхтэр”, “биһиги итинник ыраастыыбыт”, “маннык эмтиибит” диэбитинэн кэлбиттэрэ. Бастакы киэһэлэриттэн ытык сир иччилэрэ итинник тыллаһалларын сөбүлээбэтэхтэрин биллэрбиттэрэ. “Эһиги иччилэргит, чахчы, күүстээхтэр эбит” диэн билинэн барбыттара. Ити омуктар бэйэлэрин итэҕэллэрин, ханна да сырытталлар, өрө тута сатыыллар, ол эрээри Сахабыт сирин ытык сирдэрин иччилэрэ ону сөп диэбэттэр, баалларын биллэрэллэр.

Манна эбии биири кэпсиэхпин баҕарабын. Былырыын туроктар эбэ кытыытынан хаама сылдьан ыһылла сытар араас таастарбытын көрө-көрө, бу дуоллар сыанаҕа турар таастар диэн сөхпүттэрэ. Салайааччылара кэпсэтэригэр: “Эһиги бу ытык сиргитин бэйэтэ хайдах баарынан, тугу да уларыппакка, тутан олоруҥ, айылҕа тыыннаах көстүүтүнэн турара ордук. Ол эбэтэр манна аныгылыы тыыны киллэриэххит, уларытыаххыт да, бу кэрэ биирдэ сүтүөҕэ, дьон сэҥээрбэт буолуоҕа. Төһө да үөн-көйүүр баар буоллун, ол барыта тыыннаах айылҕа бэйэтин кэрэтэ буоллаҕа”, – диэн этэн турар. Чахчыта, оннук, арай хас биирдии туриспытыгар дьыбаан тэлгэтэн, хос быһан, аныгылыы туттахпытына, айылҕа кэрэтин билиэ суоҕа. Айылҕа бэйэтин көстүүтүн хайдах баарынан тутан туруохтаах, манна кэлбит киһи былыргы кэмҥэ кэлбиттии сананыахтаах. Оччоҕуна эрэ кини бэйэтин кытта үлэлиир, сатаан иһиллэнэр, сааһыланар, ыраастанар. Бэл, омуктар ону өйдөөннөр, олох тугу да уларытымаҥ, хайдах баарынан турдун дииллэр буоллаҕа.

– Үйэ уларыйан, тас дойдулар Арассыыйаҕа, чуолаан Сахабыт сиригэр ымсыырар курдуктар. Атын омуктар кэлэн, кэрэ бэйэлээх сирбитин-уоппутун хаардыы хааман, тэпсэн, алдьатан кэбиһиэхтэрэ диэн куттанабыт… Бу туһунан санааҥ.

– Оннукка тиэрдэ сатыыр курдуктар, оннукка барар даҕаны. Ити оскуолалар тутуллуулара, суол оҥоһуллуута хайдах эрэ кэлии омукка бэлэмнээһин дуу диэх санаа баар, эйгэнэн да итини буолуохтаах буолар дииллэр. Ол гынан баран биһиги үрдүкү айыыларбыт, өбүгэлэрбит итини билэллэр, ол иһин элбэх айылҕалаах арылларын бэлэмнииллэр. Ол курдук эйгэнэн бүтүн Саха сирин үрдүнэн ураһа туруортараллар, биэс харах харысхаллыыллар. Ити Саха сирин атын омук киирэн баһылаан-көһүлээн, үллэстэн ылбатын диэн харысхал туруораллар. Бэйэбит бэйэбитин дьаһанарбытыгар кыах биэрэллэр. Сотору анал байыаннай дьайыы бүтүө, уолаттарбыт эргиллэн кэлиэхтэрэ, сыыйа олох көнөн барыаҕа. Эйгэнэн  үлэлээччи элбээн иһэр, өйбүт-санаабыт уларыйар, онон наһаа оннук тас дойдулар үллэстиилэригэр ыыппаппыт буолуо диэн баар...

– Сахабыт сиригэр чараас эйгэлээх, иччилээх ытык сирдэр төһө элбэхтэрий?

– Дьиҥинэн, ити Чурапчы Тэйэр хайата да арыллыан сөп этэ, итиннэ база тутуллан, хаһаайыннанан, дьон сылдьар кэмэ кэлбит буолуохтаах. Аммаҕа Харама хайата күүскэ үлэлиэхтээх. Дьэ, оччоҕуна ити сирдэрбит күүскэ үлэлээн бардахтарына, көмүскэллээх курдук буолуо этибит. Биир ааттаах ытык сирбитин – Өлүөнэ очуостарын Москубаттан дьаһайаллар, ол кэмиэрсийэҕэ кубулуйда. Ытык сирдэри итинниккэ кубулутар табыллыбат, ааттыын да Ытык  сир буолуохтаах. Өлүөнэ очуостарын иччилэрэ айылҕалаахтары ыҥыртаран көмүскэнэ тураллар, сиэр-туом оҥортороллор.

– Сүрдээх дириҥ, истээх сэһэргэһииҥ иһин махтанабын! Чэгиэн сырыт, ытык Сата сирэ үгүс киһиэхэ айылҕатын арыйан, эмтээн, санаатын сааһылаан, көмөлөһө туруохтун!

Салгыы бу айаммыт туһунан көрбүөччү, алгысчыт Куйаар Куо санаатын маннык үллэһиннэ:

– Сата хайа дойдута хас биирдии киһини уратытык хамсатар. Айылҕа кэрэтэ, эбэ салгына сүрдээх үчүгэй. Сата Миитэрэй: “Тоҕо эрэ сатыылаттылар, мээнэҕэ буолбатах, маннык хаамыы икки сыллааҕыта эрэ буолбута ээ, баҕар, эһиги кэннэ кэлиилэргэ сатыы хаамыыны сабан да кэбиһиэхтэрэ, оннук буолааччы”, – диир. Тугу эрэ ситэри эппэтин сэрэйдим. Сиэркилэҕэ тиийээт, үөһээ тахсаат, дьалбыырым чуораана дьикти ураты тыаһы тыаһатан, хайа оройун хаба ортотун, “Олоххо тардыһыы Мас” диэки ыйан, онно хаамтаран илтэ. Үс төгүллээн сүгүрүйэн хомуспар оонньоон, иһиллэтэн барда. Айылҕа сылаас илгэлээх салгынынан кууһан, сипсийэн кэбистэ. Эйгэнэн, Сиэркилэ хайа тула көтүтэн барда, хомустаан бүтэн, алгыска кыттыстым. Нууралдьыйа алгыстыы турдаҕына, үрдүнэн сырдык сардаҥа уот сыдьаайан көстөрө. Ону  одуулуу олордохпуна, ойутан туруоран хас биирдии киһини кэритэ сылдьан таба муоһа дьалбыырбынан ыраастатан барбыта.  Биир үтүө сакральнай сиргэ алгыстанныбыт, арчыланныбыт. Төннүү кэмигэр Миитэрэй миигин тохтотто уонна: «Куйаар Куо,  өбүгэлэр этиилэринэн, маннааҕы иччилэр талыыларынан бу манна Мас баар, ону эн иһиллиэхтээххин”, – диэтэ. “Сөп” диэтим. Маска тиийээт, алаадьы ууран көрдөстүм. Көҥүлүн биэрээтин кытта, сүүспүнэн өйөнөн, ытыстарбынан даҕайбытым кэннэ, иччи эриллэн киирэн, элэс гынан, турукка киирэн хааллым. Маһы тула күрүөлээн эргиччи хаамтаран иһэр. Атаҕым сири билбэт, санаабар, аргыый уста сылдьар курдугум. Үстэ төхтүрүйэн эргийтэрдэ. Араас саҥа, билбэт дорҕооннорум тула ньамалаһа түстүлэр. Арай маһым иһигэр күөх уот көһүннэ. Изумруд дьүһүнүн курдук. Ытыстарбын хамсаттаҕым аайы дьиримнээн, шарик үллэрин курдук үллэҥнээн олорор. Арай биир иччи хомустаа диир. “Хомустааҥ, хомустааҥ, хомустааҥ!” дии-дии хаһыытатар. Эмискэ уонча хомус тыаһа дьырылаан барда, истиэхтэн кэрэ. Уотум үллэн, улаатан, дьиримнээн, көрүөхтэн кэрэ. Хомустар тэтимнэрин ылбыттарын кэннэ тоҕо биэрэн, сырдык уот уһууран таҕыста, үөһээ мас ортотунан үс сардаҥа алгыс бэлиэтин курдук таһаарда. Хантайан, одуулаан турдум. Ол туран аны «Оҕолоор, чуумпуруҥ, иһиллэниҥ!» диэн саҥардан бардылар. Хомустар тыастара улам кыччаан, тохтоон барда. Иччилэр ырыа ыллаттылар,  тугу ыллыырым да биллибэт, киҥинэйэн, хотугулуу матыып курдук. Сиргэ тобуктатан, түөрт атахха туруоран, маспын тула үстэ хаамтардылар. Туох баар силиһин, мутугун аахтаран имэрийтэрбиттэрэ, ыалдьар сирдэрин. Онтон ойутан туруоран, “алаадьы сиэхпин баҕардым” диэтэ. Уотун төлө таһааран, сэниэтэ баранан, аһаан, сэниэ киллэриниэн баҕарда быһыыта. «Алаадьытаа!» дии-дии үстэ хаһыытаттылар. Онтон этим-сииним, халыр босхо барбыттыы, дьигиһийэн, илибирээн-салыбыраан бардым да, «Оҕолоор, бэттэх кэлиҥ сөһүргэстээн, төгүрүччү олорон сүгүрүйүҥ» диэн саҥардан барда. Илиибин өрө ууннаран, Сарыы Кынаттаах Саргына диэн  сүгүрүйтэрэн, тоҥхотон, аатын билиһиннэрдэ. Дьэ ол кэннэ барыта бүтэн, Мас арыллан, аатын эппитин кэннэ чуумпуран хаалла, сэниэ, сыра-сылба бараммыт, өйбөр кэлбитим, сиргэ сытар эбиппин.

Арай көрбүтүм, киһи бөҕө. Наһаа соһуйдум. Миитэрэйдиин иккиэйэх эрэ кэлбит курдугум. «Хайа, бу хантан кэлэн хааллыгыт?» диэтим. Нууралдьыйа, Күн Дьарааһын, Хотойук Айгыына, Силип Айталы уонна Владик бааллар.  Дьонум кэпсээннэрэ эмиэ дьикти буолан биэрдэ. Миитэрэй мөҕүлүннүм, манна дьону аҕалыахтаах эбиппин диир. Мас «Төһө да кууран турдарбын, тыыннаахпын. Охтон түстэхпинэ эрэ бу Орто дойдуттан туоруубун» диэбит.  Хас биирдиилэрин бэйэбин кытта хамсаппыттарын кэпсээн, сэппэн буоллулар. Барыларын тобуктатан, сөһүргэстэтэн хомустаппыт, уот тахсарыгар. Ити кэмҥэ Миитэрэйи эрэ олордубатах. Туруоран эрэ илин диэки хайыһыннаран, алгыс түһэрэрдии, илиитин өрө ууннаран таһаарбыттар. Нууралдьыйаны ыллатан олордубуттар. Ити курдук биир мас аһылларыгар хас эмэ киһи хамсаан, үлэ бөҕө барда. Соҕотох бэйэм олох кыайыа суохпун иччилэр билэн, кэннибиттэн батыһыннаран, күүстээх айдарыылаах дьону талан көмөлөһүннэрбиттэр. Бары бу мас аһылларыгар тоҕоостоох дьону батыһыннаран үлэлэппит эбит. Кинилэр эмиэ биир сүҥкэн миссиялара буолар бу мас арылларыгар. Айылҕа күүһэ сүрдээх. Алгыс Маһа Сарыы Кынаттаах Саргына мантан ыла үлэтин дьоҥҥо саҕалыыр. Санааларын, кыһалҕаларын быһаарар, алгыстаан, арчылаан, күрүөлүөҕэ. Баҕа санааҕытыгар, көрдөһөр көрдөһүүгүтүгэр көмөлөһүөҕэ. Миитэрэй: «Ийэ сир бу хамсаныылары кэтэспитэ ыраатта. Айылҕа барахсан дьон көмөтүгэр наадыйан, эһигини манна ыҥырбыта», – диэн алгыстаах тылын эппитэ.

Дьэ, ити курдук, ытык Сата хайаларыгар айаммыт олус элбэх дьиктини көрдөрдө. Үс күннээх түүн турукка киллэрэн, дүҥүр, хомус, флейта дьикти тыаһынан хас биирдиибитигэр иччилэр чугаһаан, алтыһан, күүс биэрэн, ыраастаан ыыттылар. Айылҕа сорҕото буоларбытын ол киэһэлэргэ билинэн, өбүгэлэрбитин кытта ситим тутан, ураты эйгэлээх сырыы буолла.

Хас биирдии саха киһитэ бу кэм уларыйыытын ылынарыгар, иһиллэнэригэр бэйэтин арыйыахтаах. Төрөөбүт сирбит-уоппут, аар айылҕабыт хараанныырбытын, кинини кытта тэҥҥэ үлэлэһэрбитин эрэйэр, ону кэтэһэр!

Хаартыска: Ааптар тиксэриитэ