01.02.2025 | 11:00

Саргылан Семенов: «Паралимпиада кыһыл көмүһүн ылларбын...»

Саргылан Семенов: «Паралимпиада кыһыл көмүһүн ылларбын...»
Ааптар: Наталья КЫЧКИНА
Бөлөххө киир

Кини – 25 саастаах эдэр киһиэхэ олох ыараханын, аһыытын-ньулуунун билбит, ол охсууттан самныбатах, күүстээх санаалаах, сахалыы мындыр толкуйдаах, саастаах да дьоҥҥо холобур буолар киһи киэн туттар дьоруойа.

Саргылан, бастатан туран, бэйэҥ тускунан билиһиннэриэҥ дуо?

– 1999 сыллаахха Уус Алдан улууһун киинигэр Бороҕоҥҥо төрөөбүтүм, улааппытым, оҕо, эдэр сааһым барыта онно ааспыта.

Оскуолаҕа бастаан футболунан дьарыктаммытым, кылгас кэмҥэ туста сылдьыбытым. Улахан кылаастарга мас тардыһыытынан үлүһүйэн, эрчиллэн иһэн, 11-с кылааска үөрэнэ сылдьан спортан олоччу тохтуурга күһэллибитим.

Ийэм Саргылана Петровна Горохова саха тылын уонна литературатын учуутала, суруналыыс, билигин биэнсийэҕэ олорор, куоракка кэлэр, барар, атын дьарыктаах. Матрена Афанасьевна Горохова диэн эбээлээхпин, миигин кинилэр иитэн таһаарбыттара. Эбэм билигин Бороҕоҥҥо олорор, 1945 сыллаах төрүөх, онон быйыл 80 сааһын туолар. Бииргэ төрөөбүт убайдаахпын, кини миигиттэн аҕыс сыл аҕа, 1991 сыллаахха төрөөбүтэ.

Эн олоххор улахан охсууну ылан тураҕын, ону туоруургар ким өйөбүл, көмө буолбутай?

– Мин олох доруобай, оҕо-оҕо курдук, спортсмен, актыбыыс бөҕөтө этим, араас тэрээһиннэргэ, күрэхтэһиилэргэ барытыгар кыттарым. 2017 сылга, 11-с кылааска үөрэнэ сылдьан, биир сыыһа туттунууттан, таһырдьа утуйан илиилэрбин тоҥорон кэбиспитим. Халлаан тымныйан, “актированнай” күн буолан үөрэммэтэхпит. Мин доҕотторбун кытта аһыы утаҕы амсайан, дьиэбэр чугаһаан баран хаарга охтубуппун. 11 чыыһыла түүнүгэр Бороҕоҥҥо балыыһаҕа киллэрэн баран, ол сарсыарда куоракка ыыппыттара. “Ожоговой” отделениеҕа киллэрбиттэрэ, араас ыарахан, сыаналаах эмтэринэн эмтэнэн көрбүтүм да, тарбахтарым тиллибэтэхтэрэ, кэтэһэ сатаабыттара да, эмтэниим туох да түмүгү аҕалбатаҕа.

Арай биир күн кэлэн: “Как настрой?” – диэн ыйыттылар. Мин: “Боевой”, – диибин. Тоҕо итинник ыйыталларын билбэппин, ол да иннинэ турукпун куруук ыйыталлар этэ буоллаҕа. Илии баттаттылар уонна тута эпэрээссийэҕэ илдьэ барбыттара. Ол кэннэ уһуктубутум, икки илиилэрим тарбахтарыттан маппыт этим. Олус ыарахан кэмнэр саҕаламмыттара, барытын бары гына сылдьар муус доруобай киһи итинник буолбуппуттан тостон, санаарҕаан, бирээмэ олох олоруохпун да баҕарбат буола сылдьыбытым. Олохтон кэлэйии, хомойуу, салгыы маннык олорор кыах суох диэбит курдук санаам түһэн хаалбыта. Ийэм күн аайы кэлэр, ас аҕалар, бүөбэйдиир, санаабын көтөҕө сатыыр. Күндү киһибэр, түгэнинэн туһунан, муҥура суох махталбын этэбин, олус күүскэ таптыыбын. Оҕолорбун кытта кэпсэтэр этим, буолунай киһи өйөөбүтэ, суруйан, эрийэн, ас да таһаллар этэ, харантыын буолан, кимниин да көрүһүннэрбэттэрэ.

Ол курдук үс ый сыппытым. Саас буолбута, бэйэм сааһы наһаа сөбүлүүбүн. Балыыһаттан саас биирдэ тахсыбытым, тута дойдулаабытым. Тиийээппин кэннэ табаарыстарым дьиэбэр кэлэн өйүүллэрин эппиттэрэ, санаабын дэлби көтөҕөн, биһиги куруук аттыгар баар буолуохпут эҥин диэн син кыралаан бэттэх кэлэн барбытым.

Бастакы группалаах инбэлиит буолбутум. Дьиэбэр олорон үөрэнэр гына анал график оҥорбуттара. Оскуолабар үөрэнэ барымыахпын да сөбө. Онуоха, атаҕым эҥин үчүгэй буоллаҕа дии, оҕолорум кэлэн илдьэ барбыттара, ол да буоллар син биир кыбыстабын, нууччалыы эттэххэ, “комплекстыыбын”. “Наадыйыма, биһиги баарбыт, көмөлөһүөхпүт, – дииллэр доҕотторум. Атаҕым да таҥаһын сатаан бааммат этим буоллаҕа. Оннук сыыйа-баайа үөрэнэн, БКЭ туттарыы саҕаламмыта, уһуннук эмтэнэн, көтүтэн, эксээмэннэрбин мөлтөх соҕустук да буоллар туттарбытым, төбөбөр ханнык да үөрэх киирбэт, үөрэнэ барар да санаам суох курдук.  

Ол кэмҥэ уйулҕа үөрэхтээх, Уус Алданнааҕы реабилитационнай кииҥҥэ үлэлиир Лидия Валерьевна Петухова, өссө балыыһаттан тахсааппын кытта бирээмэ миэхэ  тус аналлаах психологым курдук буолан хаалбыта. “Тугу гынаҕын, туох былааннааххын”, – диэн куруук ыйыталаһа сылдьар, идея биэрэр, кэпсэтэ сатыыр, тугунан эрэ дьарыктан, мээнэ сылдьыма диир. Тэйиччиттэн үөрэнэр биир сыллаах программист кууруһун булан биэрбитэ, үөрэнэн сибидиэтэлистибэ ылбытым. Биэнсийэбинэн  ноутбук атыыласпытым, онон үөрэнэр этим. Ол курдук биир сыл ааспыта, Бороҕоммор олорбутум. Күһүөрү диэки Лидия Валерьевна сүүрүүнэн дьарыктаныаххын сөп эбит диэбитэ. Анастасия Диодорованы кыра эрдэхпиттэн билэбин, харбааһыҥҥа барарым дуу диэн толкуйдар эҥин киирэллэрэ. Кини курдук дьарыктаннахха хайдах буолуой дии саныыр этим. Ол курдук быһаарыммакка сылдьыбытым. Сити кэмҥэ Лидия Валерьевна эйиэхэ сөптөөх сүүрүү баар эбит, тренер буларга көмөлөһүөм, бэлэмнэнэ сырыт диэбитэ, уонна хантан эрэ көрдөөн булбут этэ. Биир күн үлэтигэр ыҥыран ылан баран «куоракка бар, онно “Самородокка” тиий, тренер буллум, кэпсэттим» диэбитэ.

Сарсыныгар тута айаннаатым, “Самородокка” тиийэн биир киһини көрсөн: “Василий Андреевич Оленов баар дуо”, – диибин. Онтум: “Баарбын”, – диэтэ. Мин соһуйдум, тренербэр бэйэтигэр түбэспиппин, кэлбит наадабын эттим. Онуоха: “Мин адаптивканы дьарыктыыбын”, – диэн быһаарда. Онуоха илиибин сиэппиттэн ылан көрдөрбүтүм. Ол кэннэ бэрэбиэркэлээн аҕыйах тургутууну ааспытым, сүүрэн, хамсаныылары оҥорон көрдөрөн. Онтон: “Спортивнай таҥаһыҥ баар дуо, чахчы эрчиллиэххин баҕарар буоллаххына, сарсыҥҥыттан кэл”, – диэн ыҥырбыта.

Ол курдук 2018 сыл балаҕан ыйыттан күн бүгүнүгэр диэри эрчиллэ, дьарыктана сылдьабын. Бастаан утаа олорор сирим суох этэ,  онтон ийэм быраатыгар Александр Петрович Гороховка олорбутум, кини миэхэ улахан өйөбүл буолбута. Сыыйа хайдах эрэ босхо олоробун,  туохха да кыттыспаппын, сэлээннэнним эҥин диэн суобаһым оонньоон киирэн барда. Барытын быраҕан дойдубар төннө сыстым. Онуоха тренерим «инбэлииттэргэ аналлаах техникум баар, интэринээттээх» диэн сүбэлээтэ. Онно икки сыллаах экономист-буҕаалтыр үөрэҕэр киирдим, барыта үрдүттэн буолан бэрт этэ.  Ол курдук, дьарыктана-дьарыктана үөрэнэн, диплом ылбытым, онтон Олимпийскэй эрэл оскуолатыгар, салгыы ону бүтэрэн баран билигин ХИФУ физкультурнай салаатыгар үһүс кууруска үөрэнэ сылдьабын.

2025 сылга үктэнэн баран улахан ситиһиилэнниҥ, чэпчэки атлетикаҕа өрөспүүбүлүкэ икки төгүллээх чөмпүйүөнэ буоллуҥ.

– Бу да иннинэ кыттар этим, доруобайдарга, уопут ылаары, старт оҥороору, тэҥҥэ күрэхтэһэр уолаттары “чувствуйдаан”. Аан бастакы күрэхтэһиилэргэ мөлтөх соҕуспун, дьарыгым соччото суох этэ. Быйылгы тохсунньутааҕы күрэхтэһиигэ формам, туругум үчүгэй, сүүрүүм барыта тус рекордпунан кэлбитэ. Бу аата хонтуруолунай старт диэн буолар, улахан күрэхтэһии иннинээҕи старт. Олунньу 4 күнүгэр Арассыыйа Кубогар Тула куоракка көтүөхтээхпит. Адаптивкаҕа даҕаны, доруобайдарга даҕаны кыттабын.

Бу кыайбыккар бастакынан ким эҕэрдэлээтэ?

– Аан бастаан, биллэн турар, тренерим эҕэрдэлээбитэ, кини куруук аттыбар баар, сүүрэрбин көрөр, «маннык, инник гын» диэн көрдөрөн биэрэр. Тугу этэрин ылынабын, анаалыстыыбын, саамай чугас кини сылдьар, “үчүгэй, маладьыас” диэн хайҕыыра миэхэ күүс эбэр бөҕө буоллаҕа. Сүүрэн бүтэн бириэмэбин көрбүтүм, үчүгэй этэ, сайын оҥорбут бэйэм тус рекордпун алдьаппыт этим. 

Спордунан профессиональнайдык дьарыктанарга туох сүрүн хардыы, хаачыстыба нааданый?

– Саамай сүрүнэ кытаанах диссипилиинэ, эрэһиим, ис-искиттэн баҕаран туран спорка бэриниилээх буолуу. Ону саҥаран буолбакка, дьыаланан оҥоро сылдьаҕын, күн аайы саалаҕа эрчиллэ тиийэҕин. Тренер эппитин оҥороҕун, сөпкө туран, сытан, күннээҕи дьыалаларгын оҥорон, бэриниилээхтик дьарыктаннаххына ситиһии бэйэтэ кэлэр.

Тренериҥ туһунан элбэхтэ ахтан аастыҥ, кини туһунан кэпсиэҥ дуо?

– Василий Андреевич олус  ирдэбиллээх, бастаан утаа дьарыкпын көтүттэхпинэ сөбүлээбэт, кытаанах, мөҕөр да этэ. Билигин дьарыктаммыппыт сэттис сылыгар барда, кини курдук тренер олох ахсааннааҕа буолуо, этэргэ дылы, миигин тилэхпиттэн төбөм оройугар диэри билэр: турукпун, хомойбуппун, настарыанньабын. Анаалыстаан көрөр, миэхэ анаан туһунан былаан оҥорор. Кини миэхэ настаабынньыгым, улахан убайым тэҥэ киһи, онон улаханнык убаастыыбын, ытыктыыбын. Спорка эрэ буолбатах, тус олохпор элбэх сүбэ-ама биэрэр. Аһаҕастык кэпсэтэбит, наар көмөлөһө сатыыр, кини бэйэтин туһугар, барыһыгар буолбакка, биһиги туспутугар көлөһүнүн, кыаҕын ууран үлэлиир. Өссө да үлэлиэхпит турдаҕа, тренербэр махталым муҥура суох, салгыы элбэх, улахан ситиһиилэниэхпит диэн эрэнэбин.

Тренерэ Василий Андреевичтыын

Кэлин бэйэҕэр эрэлгин сүтэрбит кэмнээххин дуо, оннук түгэҥҥэ тугу гынаҕын?

– Ардыгар сүрэҕэлдьиир, уостан хаалар кэмнэр бааллар. Күн аайы дьарыкка сылайаҕын, эрэли сүтэрии диэн буолбат онтуҥ, ити, инники этэн аһарбытым курдук, түгэн тахсыан сөп. Ону тулуйаҕын эрэ буоллаҕа, ыһыктынан кэбиспэккин. Син биир сылы-сыллаан эргиччи дьарык буолбатах, ол быыһыгар күрэхтэһиилэр бааллар, күрэх кэнниттэн сынньанаҕын, онтон дьарыккын аргыыйдык саҕалыыгын, күрэхтэһии да иннинэ аһара ноҕоруускаламмаккын. Сезон быыһыгар күрэхтэһиилэр бааллар, ол кэмҥэ күүстээх дьарыктар буолаллар, киһи онно сылайааччы.

Спортивнай кумир оҥостор киһиҥ кимий?

– Чэпчэки атлетикаҕа олимпиада үс төгүллээх чөмпүйүөнэ, Ямайка сүүрүгэ Усейн Болт – кумир оҥостор киһим. Сүүрүктэр бары даҕаны кини курдук буолуохпутун баҕарабыт. Ону таһынан бэйэм саха спордун ордук сэҥээрэбин. Многоборье, мас тардыһыыта, хапсаҕай, тустуу буоллун, кыра эрдэхпиттэн Уйбаан Белолюбскайы кумир оҥостобун диэххэ сөп.

Сүүрэн иһэн тугу саныыгын?

– Бэрт интэриэһинэй ыйытыы буолла. Сүүрэн иһэн элбэҕи, атыны толкуйдаабаппын, ыһыллан хаалыам диэммин, тиэхиньикэбин толкуйдуу сатыыбын. Уопсай сүүрэн иһэр темпэбин, хайдах сүүрэн иһэрбин. Аһара түргэн дуу, хайдах баран иһэбин диэн. 400 миэтэрэ бэйэм киэним, ону 51 сөкүүндэнэн кэлэбин, быйылгы көрдөрүүм 51.63 буолла. Ол кэмҥэ, ити 51 сөкүүндэ иһигэр, күүрэн хаалыам эҥин диэн толкуйдар киирэллэр, илиибин, атахпын сөпкө туттан иһэбин дуо, тренерим саҥатын көрдүүбүн. Сыыһа сүүрэн иһэн бэйэм көннөрбөтөхпүнэ, тренерим хаһыытыыр, “илиигин көр, наһаа ыксаатыҥ” эҥин диэн, онон бэйэбин уонна тренербин истэ сатыыбын.

Улахан күрэхтэһии күнэ үүннэ. Кыайыыга хайдах бэлэмнэнэҕин?

– Сиэр-туом диэбит курдук баар. Күрэхтэһии аайы да буолбатар, алаадьы буһаран, айылҕабын аһатан. Атын куоракка эмиэ алаадьы илдьэ барабын. Моойго иилинэр сахалыы сыаптаахпын, онтубун наар кэтэ сылдьабын. Үрдүк айыыларым көмөлөстүннэр, тирэх буоллуннар диэн. Сахалыы куттаах тугу эрэ илдьэ сылдьыахха наада,  футболка да буоллун. Өбүгэлэрим аттыбар сырыттыннар диэбит курдук. Уонна сахалыы ырыалары истэбин, олох субу тахсаары тураммын Джида “Тургутуу” ырыатын истэбин, үчүгэй ис хоһоонноох ырыа.

Инникитин саамай улахан сыалыҥ тугуй?

– Паралимпийскай көмүс мэтээл. Кэлэр Паралимпиада оонньуута 2028 сылга Лос-Анджелес куоракка буолуохтаах. 2024 сылга Парижка барыахпытын баҕарбыппыт даҕаны, санкциянан сибээстээн табыллыбата. Билигин ол таһымҥа тахсарга күүстээх дьарык, 2028 сылга диэри элбэҕи ааһыахха наада дии саныыбын. Онно тиийиэхпин баҕарабын. Паралимпиада кыһыл көмүс мэтээлин ыларга туох баар кыаллары, кыаллыбаты барытын оҥоруохха наада. Ол да кэлиэҕэ, ыраах буолбатах, ол туһугар үлэлии сырыттахпыт. 

Мин бу сылга эрэ үс төгүллээх чөмпүйүөн буолбатым, адаптивнай паралимпийскай чэпчэки атлетикаҕа 2023 сылга бастакы кыһыл көмүс, Арассыыйа чемпионатыгар 2024 сылга быйылгы курдук 200, 400 миэтирэҕэ кыайбытым, икки кыһыл көмүстээх кэлбитим.

Саргылан, истиҥ, аһаҕас кэпсээниҥ иһин махтанабын, бастакы улахан интервьюҥ эйигин кыайыыларга кынаттаатын, инникитин баҕа санааҥ туоларыгар, паралимпиадаҕа чэпчэки атлетикаҕа сахалартан бастакынан ыра санаа оҥостубут кыһыл көмүс мэтээлгин иилинэн кэлэргин күүтэбит уонна олус диэн эрэнэбит!

 

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан

Сонуннар

Ордук ааҕаллар

Екатерина Семенова: «Ылдьаананы аһынным ээ...»
Дьон | 08.02.2025 | 12:00
Екатерина Семенова: «Ылдьаананы аһынным ээ...»
Бу күннэргэ «Саха» НКИХ көрөөччүлэрэ «Уот Дьулустаан» диэн саҥа сериалынан олоробут диэтэххэ, омун буолбатах. Киэһэ аайы: «Киинэбит кэлэрэ чугаһаата», – диэн бассаап бөлөхтөр оргуйа түһэллэр. Саҥа сериалга киҥнээх, кырыктаах Ылдьаана хотун оруолун чаҕылхайдык толорбут Екатерина Семенова көрөөччү киэҥ биһирэбилин ылла.   Бүгүҥҥү сэргэх сэһэргэһээччибит –  СӨ Үүнэр көлүөнэтин тыйаатырын артыыһа, СӨ...
Саргылан Семенов: «Паралимпиада кыһыл көмүһүн ылларбын...»
Дьон | 01.02.2025 | 11:00
Саргылан Семенов: «Паралимпиада кыһыл көмүһүн ылларбын...»
Кини – 25 саастаах эдэр киһиэхэ олох ыараханын, аһыытын-ньулуунун билбит, ол охсууттан самныбатах, күүстээх санаалаах, сахалыы мындыр толкуйдаах, саастаах да дьоҥҥо холобур буолар киһи киэн туттар дьоруойа.   – Саргылан, бастатан туран, бэйэҥ тускунан билиһиннэриэҥ дуо? – 1999 сыллаахха Уус Алдан улууһун киинигэр Бороҕоҥҥо төрөөбүтүм, улааппытым, оҕо, эдэр сааһым барыта онно...
Саха түмэлигэр ураты быыстапка турда
Сонуннар | 07.02.2025 | 22:12
Саха түмэлигэр ураты быыстапка турда
Саха АССР оскуолаларын 1985 сыллааҕы выпускниктара быйыл оскуоланы бүтэрбиттэрэ 40 сылын туолар. Кыайыы 40 үбүлүөйдээх сылыгар Саха сирин оскуолаларын бүтэрбит  тыһыынчанан оҕо бүгүн бэйэлэрэ олохторун орто омурҕанын ааһан, үүнэр көлүөнэни, эдэр ыччаты дойдуга тулхадыйбат таптал, бэриниилээх буолуу тыыныгар үлэлэһэр ытыктанар дьон. Кинилэр бу үтүө дьулуурдара атыттарга холобур эрэ буолар аналлаах....