Сахам сылгыта эмтиэкэ

Саха киһитэ сыспай сиэллээх сылгытын кытта төһөлөөх олох ыарахаттарын эҥээрдэринэн тэлэн кэлбиттэрэ буолуой?! Ол туоһутунан былааҕы өрө туппут, холорук туман быыһынан аллаах атынан айаннатан иһэр саха үйэлэри уҥуордаан, билигин биһиги Сахабыт сирин дьаралыга буоллаҕа. Сылгы барахсан кыргыстаах, эйэлээх да кэмнэргэ сахаҕа арахсыспат аргыһа, миинэр миҥэтэ, иҥэмтэлээх аһа, таҥнар танаһа.

Онон сылгыны көрөн-харайан, сөптөөхтүк туһанан, билиҥҥи ыарахан кэмҥэ доруобуйабытын бэйэбит бородууксуйабытынан бөҕөргөтүннэхпитинэ сатанар.

Саха сылгыта – доруобуйаны, уһун үйэни бэлэхтээччи

Н. Д. Алексеев  «Сылгыһыттарга сүбэлэр” диэн кинигэтигэр саха сылгытын этэ үрдүк хаачыстыбалаах белогунан, сыанан, А уонна В битэмииннэринэн баай диэн суруйар. Ону таһынан тимиринэн, араас микроэлеменнэринэн, йодунан, сыа кислоталарынан дэлэй. Саха сылгытын этин химическэй састааба, кыһын хаһан аһыыр, үйэлээх сааһыгар ыраас халлаан анныгар сылдьар буолан, тэҥнээҕэ суох.

Сылгы этин унуоҕа аҕыйах, 12-14% эрэ буолар, атына – эт. Этэ 21,6% белок, 2,5% сыа, 74,2% уу, 1%  күл, сыата 20 мг % А битэмиин, 0,07% тиамин, 0,1% рибофлавин, 4.2 мг % никотинамид састааптаах. Этиттэн биhиги маннык туhалаах компоненнары ылабыт: үүт, уксуус кислоталарын, антибиотигы.

Доруобуйаҕа туһата

Хаана, быара. Өбүгэлэрбит барахсаттар былыр-былыргыттан сылгы этин бастыҥ аһынан эрэ аахпакка, эмп онороллоро. Хаанын сибиэһэйдии ыстакаан аҥаарынан кыра-кыратык 5-6 кун устата иһэрдэн, хаана аҕыйах дьону эмтииллэр эбит. Ыарыһах киһиэхэ ханнын хааныттан, субайыттан даҕаны иһэрдэллэрэ ордук эбит. Быар кыһыл эттиктэри оҥорууга быһаччы көмөлөөх. Онон быары сиикэйдии, тоҥорон сиири сүбэлииллэр. Ол гынан баран куртахтарын аһыыта элбэх дьон сиэбэттэр.

Этэ. Е. Е. Попов  “Сылгыһыкка сүбэ” кинигэтигэр сурулларынан, эккэ баар эттиктэр аппетиты көтөҕөллөр, онон киин ньиэрбэ систиэмэтин үлэтин тупсаран, салайан биэрэр эбиттэр. Сылгы этин сүүрүҥүйдүү буһаран, тоҥнуу да сиэн туһаналлар. Сылгы этэ ордук аныгы үйэҕэ тэнийбит инфаркт, инсульт, гипертония ыарыылары утары охсуһууга туһата дакаастаммыт. Оһоҕос, куртах, сүрэх-быар ыарыыларыгар, эпэрээссийэ кэнниттэн ууга, паарга буспут сылгы этинэн аһыырга сүбэлииллэр.

Сылгы мэйиитин босхоҥ киһини эмтииргэ тутталлар эбит. Мэйии сыаналаах белогунан баай, оттон белок ньиэрбэҕэ ас, эмп да буолар. Сис ыарыытыгар, сүһүөх ыарыытыгар эмп онороллор. Саҥа төрөөбүт оҕо төбөтүн сиигэ, дьулайа үчүгэйдик сабылыннын, хоһоҕото түргэнник ыраастаннын диэн, сылгы мэйиитин сүөгэйинэн убатан маас оҥороллор.

Иҥиирэ. Иҥиир хоҥнуутун инчэҕэй иҥииринэн бобо баайаллар. Иҥиири, сурҕаны оргутан, дыраһааҥкы оҥорон сииллэр, оччоҕо иҥиир, сурҕа бөҕөргүүр, хойуу хаайтарыыта тохтуур.

Туйаҕын уокка сиэтэн, буруо таһааран, геморройу эмтииллэр.

Хараҕа. Идэһэлэммит сылгы хараҕын уутун үлүйүүгэ, хараҕы оһолго эчэтиигэ туһаналлар.

Тыҥата. Бэл диэтэр, сылаас тыҥатынан тымныйбыт миэстэни угуттаан эмтээһин баара биллэр.

Хабаҕа. Хаанын хабахха кутан, хатаран, төбө ыарыытын, мэйиилэригэр искэннээхтэри эмтииллэр. Хаппыт хабаҕы чэчэгэйгэ, сүүскэ, оройго саба баайан оботтороллор. Үөрэх быһаарыытынан, ыалдьар уоргаҥҥа (мэйиигэ) микроэлектротоктар мунньустуулара моһуогу онорор эбит.

Иигэ. Искэн (рак) ыарыы тиһэх стадиятыгар сылдьар ыарыһахтар кымырдаҕас уйатын оргутан, ону атыыр сылгы иигэр булкуйан иһэн, үтүөрэн, ол кэнниттэн өр сыл олорбут түбэлтэлэрэ баара биллэр. Уулаах биэ 5-8 ыйыгар сылдьар кэмигэр иигэр кростатин диэн эттик ордук элбэх. Маннык биэ иигин былыргы сахалар бүөр, быар, сүһүөх ыарыыларыгар саба ууран түүнүн угуттууллар. Оччоҕо ииккэ баар кростатин тирии быыһынан киирэн сүһүрүүнү тохтотор, эмтиир эбит.

Сылгы хойуутугар гиалуроновай кислота баар эбит. Ол кислота өлөн эрэр килиэккэлэри чөллөрүгэр түһэрэр рутений, прометий, ниобий диэн эттиктэрдээх. Улахан сылгы ханныттан 3 киилэ, кыра сылгыттан 500-700 г гели ылыахха сөп дииллэр. Гели оливковай, пихтовай арыыларынан кэнсиэрбэлээн баран, холодильникка уура сылдьан, операция иннигэр, кэннигэр да ыарыһахха иһэттэххэ, түмүгэ олус үчүгэй буолуон сөп. Оттон аһаҕас бааска гели куттахха, ыарыы (искэн) салгыы барарын тохтотор, бэргээбэт, баас оһор диэн эрэллээхтик этэллэр. Маны таһынан экземэни, трофическай, куртах, оһоҕос баастарын эмтиир, ис ыарыытыгар эмиэ туһаныллар.

Аһылык быһыытынан тыл, сүрэх, бүөр, сылгы иһэ ордук сыаналаах. Өбүгэлэрбит бастыҥ аһынан ааҕаллара. Бу астар сүһүөхтэригэр туустара аҕыйах дьоҥҥо ордук табыгастаахтар эбит.

Убаһа оһоҕоһун салахайын ньиккэрийэн ылан, онон кытта эмтэнэллэр. Маннык эмтэнии искэҥҥэ ордук табыгастаах эбит.

Сылгы, бэл, кырыата, көлөһүнэ эмтиир суолталаахтар. Көлөһүнүнэн, кырыатынан эмиэ искэни эмтииллэр.

Сиэлиттэн, кутуругуттан оноһуллубут дэйбиир, кыл сэлээппэ, түбүтүөйкэ, угунньа, сөрүө эмтиир суолталаахтар, арчылыыллар.

Биэ үүтэ куртахха, очоҕоско, тыҥа ыарыыларыгар туһалаах.

Тириитин түүлээх өрөҕө өттө сүлбэ дэнэр. Сүлбэ чараас, ыйааһына чэпчэки буолар. Диатезтаах оҕону сүлбэҕэ сууланыллар, оччоҕо этэ быһыта сиэспэт, буспат, бааһырбат.