Сахалыы иис дьикти абылыыр эйгэлээх

Өбүгэ ииһэ ураты алыптаах. Ис иһиттэн таттарыылаах, дьикти күүстээх. Төрүт ииһинэн, чуолаан бууктаах сон тигиитинэн дьарыктанар Саха Өрөспүүбүлүкэтин уус-уран оҥоһук маастара Яна Петровна Ядреева сэһэргиирин ааҕыҥ.

– Яна Петровна, үтүө күнүнэн! Уһун кыһын киһи дьарыга элбиир, тууһурар. Эйигин бууктаах сону тигиинэн үлүһүйэн дьарыктанар, ону таһынан тигиигэ тэрилтэни салайар диэн биллим. Бастатан, бэйэҥ туһунан ааҕааччыларга сырдат уонна иис дьарыга олоҕуҥ биир суола буоларын кэпсээ эрэ.

– Мин Уус Алдантан төрүттээхпин, Намҥа кийиит буолабын. Оҕо сааспыттан иис аттыбар куруук баар. Бэһис кылааска домоводство уруогар Мотрена Георгиевна Сивцева диэн учуутал үөрэппитэ. Үөрэтэр кэбиниэтигэр хас биирдии остуолга иистэнэр массыыналары туруоран, отут икки чаастан турарын быһааран үөрэтэр буолара. Кини иҥэрбит билиитинэн, ыйыытынан фартук, шортик, дьууппа тиктэн, үөрэр да этибит. Ол саастан иис диэн кэрэ дьарык олохсуйбута. Онтон ыла күн бүгүн ийэ, эбэ, хос эбэ буолуохпар диэри иискэ күүскэ абылатан, кини иэйиитигэр куустаран, элбэҕи тиктим, тигэбин. Иистэнэр киһи уруһуйдуур дьоҕурдаах буолар, иннэлээх сап курдук буолаллар. Ханнык таҥаһы тигиэххин баҕарбыккынан уруһуйдаан, ону лекалоҕа түһэрэн быһан-отон тигэн таһаараҕын.

Мотрена Георгиевна чертежтуурга үөрэппитэ, тигиэхтээх таҥаспытын обой кумааҕытыгар сантиметрыгар, миллиметрыгар тиийэ оҥорорбут. Ити курдук ньэмиэт оҥостуута олоҕум биир наадалаах үөрүйэҕэ буолан, хас биирдии ииспин тигэрбэр хайаатар да туттабын.

Түөрт уоллаахпын, бары улахан дьон, аҕыс сиэннээхпин, биир хос сиэннээхпин. Приемнай дьиэ кэргэн быһыытынан 2007 с. биллэбит, бастаан аҕыс оҕону иитэ ылбытым, барыта 21 оҕону ииттим. Билигин сэттэ оҕо баар.

Бастакы идэм режиссер, онтон Улан Удэтээҕи филиалга төрүт култуура идэтигэр үөрэммитим. Бу идэм омугум таҥаһын тигэр баҕаны үөскэппитэ. Ол быыстапкаларга, мусуойдарга сылдьан көрүүм түмүгүттэн саҕаламмыта.

Бууктаах сон өбүгэбит биир мааны таҥаһын көрүҥэ. Саһаран хаалбыт хаартыскалар туоһу буоланнар, төрүт таҥаспыт биир көрүҥэ тиллэригэр тирэх буоланнар, саҥа үйэ иистэнньэҥнэригэр далаһа курдук быстыбат ситими оҥороллор. Бастакы бууктаах соммун 1997 с. тикпитим. Бу сылтан саҕалаан өбүгэ таҥаһын сөргүтүүгэ анаммыт быыстапкаларга, күрэстэргэ кыттыбытым. Урукку тикпит соннорум билиҥҥилэрбиттэн уратылаахтар. Матырыйаала, тигиитэ да араастаһар. Урут эргэ драп соннору аттаран тигэр буоларбыт, оттон билигин ханнык өҥ суоҕуй диэххэ сөп.

Норуот маастарын күнүгэр сэлэлии хаамыыга эр дьон кытта хаамара көрүөххэ олус үчүгэй көстүү! Бууктаах сону тигиини маннык хаамыы да күүһүртэ. Кулуупка дириэктэринэн үлэҕэ киирээт, 2001 с. сахалыы таҥаһы тигиинэн күүскэ үлүһүйбүтүм, бастаан – кырдьаҕастарга, онтон биирдиилээн дьоҥҥо тигиини саҕалаабыппыт. Бу иннинэ оскуолаҕа «Умсулҕан» фольклор уһуйааччытын быһыытынан үлэлиирбэр эскиис оҥорон иитиллээччилэрбэр сахалыы таҥаһы тигэрим.

2010 с. ИП буолан туристко-рекреационный кластер «Деревня мастеров» ХЭУо үлэлэтэбин. Ити курдук олохпун саха таҥаһын киэҥник тарҕатыыга анаан кэллим. Сахалыы иис дьикти эйгэлээх, дириҥ силистээх. Өҥүнэн эрэ табылларын ааһан, оһуор суоллаах ииһи баһылаары, анал быысыпкалыыр массыына атыыласпытым. Манна интэриэһи «Сардаана» фабрика, «Швея Севера» ателье эгэлгэ оҥоһуктара үөскэппиттэрэ. Кырдьыга даҕаны, быысыпка олус кэрэ көстүүнү биэрэр, киһини сөхтөрөрө, абылыыра баар. Онон бууктаах сонум өссө киэркэйдэ, тубуста. 2019 сылтан куоракка олоробун. Оҕолорум коррекционнай оскуолаҕа үөрэнэллэринэн, куорат сирин булбуппут. Күн солото суохпун. Үлэм – иис, дьарыгым – иис. Оҕолорум – уҥа-хаҥас илиилэрим, подростковай саастарыгар сылдьаллар. Мин дьарыкпын кинилэр эмиэ дьарык оҥостоллор. Кэрэни оҥорон таһаарыы оҕоҕо көмөтө элбэх. Сон оҕуруотун, салыбырас тимирдэрин тиһэн, оҥорон көмөлөһөллөр. Онтулара инникитин бэйэлэригэр туһалыа турдаҕа.

– Бууктаах сон кэмпилиэгин тигии төһө бириэмэни ыларый?

– Бууктаах сон 6 миэтэрэ сукунаттан уонна драптан тахсар. Ордуга үтүлүккэ, суумкаҕа, түөһүнньүккэ, өттүк киэргэлигэр барар. Бастаан быысыпкалыыбын эбэтэр жаккарды туһанабын. Биир кэмпилиэги нэдиэлэ тигэбин, манна киэргэлэ эмиэ киирэр. Ол аата биир ыйга түөрт бууктаах сону толору тигэн бүтэрэбин.

– Иискин сырдатар кинигэлэрдээххин дуо?

– Айар үлэбин сырдатар сыаллаах «Традиционная нарядная верхняя одежда женщины саха» (2022) уонна «Ииһим абылаҥар ылларан» (2024) кинигэлэри  таһаардым. Бастакы кинигэбэр барыта бууктаах сону тигиигэ маастар-кылаастар, хаартыскалар киирбиттэрэ, иккис кинигэ маастар-кылаастартан уонна өрөспүүбүлүкэ 23 улууһун олохтоохторугар тикпит соннорум хаартыскаларыттан турар. Маастардар күннэригэр сэлэлээн хаамыыга бу 23 улуустан сонноох дьон сыллата кэлэн хаамаллар. Ааҕарбынан барыта 300-тэн тахса сону нуорка, буобура, енот, нутрия, андаатыра түүлэринэн киллэрэн тиктим. Бу түүлэр бэргэһэ, сон тулатыгар тигиллэн, сону киэргэтэн биэрэллэр, тупсаҕай көстүүлүүллэр. Бары ураты, бэйэ-бэйэлэригэр майгыннаспат иистэр. Эмиэрикэ АМЕИ мусуойугар хараллар быысыпкалаах сону үтүгүннэрэн тигэбин.

– Төрүт култуура учуутала, фольклорга уһуйааччы, толорооччу уонна иистэнньэҥ быһыытынан саха төрүт үгэһин тарҕатан кэллиҥ...

– Идэбинэн духуобунай сайдыыга үлэлээбит буоллахпына, билигин материальнай култуураҕа болҕомтобун уурабын. Ол инниттэн иистэнэбин, өбүгэ таҥаһын эйгэтин тэрийэн дьону үөрэтэбин, оҕолорбун иис ньыматыгар сыһыарабын. Бастакы бууктаах сону тигиигэ Зинаида Понохова ньэмиэттэрэ көмөлөспүттэрэ. Бу выкройканан ким баҕалаахха барытыгар тигэбин, көмөлөһөбүн. Өбүгэм ииһэ уус-уран иис маастара буоларбар кыаҕы биэрдэ. Инникитин өрөспүүбүлүкэ бастыҥ иистэнньэҥнэрин кэккэтигэр киирсэргэ, норуот маастарын үрдүк аатын ыларга үлэһэбин. Ол инниттэн дьону иис сатабылыгар үөрэтэбин. Ааспыт кыһын Уус Алдан тоҕус нэһилиэгэр өттүк киэргэлин оҥорууга маастар-кылаастары биэрдим, иистэнэр ньымалары көрдөрдүм. Ол түмүгэр үс ансаамбылга өттүк симэхтэрин кытта сон тиктибит. Биирдиилээн да дьону кытта үлэлэһэбин.

– Инники былааннаргыттан билиһиннэриэҥ дуо?

– Быйыл эбэтэр 2026 с. саҥатыгар Намҥа дефиле-быыстапка тэрийэр санаа баар. Бу сылга Хаҥалас улууһун Олоҥхо дьиэтигэр 2 мөл. суумалаах таҥаһы тиктим: 12 сон – 6 эр киһи камзола, бөрө, бэдэр бэргэһэлээхтэр, кыргыттарга таҥалай соннору, саастаах дьахталларга бууктаах соннору уо.д.а.

– Яна Петровна, саханы саха дэтэр, омугу ууһатар дьахтар быһыытынан-таһаатынан омугу көрдөрөр бууктаах сону тигииҥ туһунан кэпсээбиккэр махтанабын уонна элбэх кэрэ аҥаар өбүгэ таҥаһын кэтэригэр утумнаах ииһи тарҕатаргар үөрэхтэри ыытаргар баҕарабын.