Саха сирин тэрилтэлэригэр — бүгүн

Сотору оскуолаларга БКЭ түмүктэнэн, оҕолор сэргээбит идэлэрин баһылаары, орто, үрдүк үөрэх кыһаларыгар туттарсар «итии-буһуу» күннэрэ үүнүөхтэрэ. Аныгы үйэҕэ идэ, дьарык да арааһа элбэх. Онтон бэйэҕэ сөптөөҕү таларыҥ – туһугар уустуктаах.

Онуоха идэни талыах иннинэ Cаха сиригэр экэниэмикэ ханнык салаатын тэрилтэлэрэ ордук элбэх үлэһиттээхтэрин, ханнык хайысхалар баалларын  ундаардаан көрүөҕүҥ. Таарыйа өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо бэйэбитин аһынан-таҥаһынан төһө-хачча хааччынар кыахтаахпытын толкуйдаан, анааран ылыахха.

Кылгастык хамнас чааһын таарыйдахха, бырамыысыланнас үлэһитин киэнэ атын салаа исписэлиистэринээҕэр лаппа үрдүк. Оттон уонна тойон-хотун хамнастаах  буолара өйдөнөр. Холобур, 2024 с. үрдүкү былаас үлэтин хааччыйарга бүддьүөттэн 2,3 млрд солк. көрүллүбүт. О.и. Ил Дархан уонна Бырабыыталыстыба дьаһалтатын хааччыйыыга – 1,3 млрд солк. Судаарыстыбаннай мунньах аппараатыгар – 700 мөл. солк. кэриҥэ. Бу туһунан биир идэлээхтэрбит Үп министиэристибэтин чахчыларыгар олоҕуран таһаарбыттара баар.

Биһиги итиннэ тохтообокко, ханнык салаа биһиэхэ ордук сайдыбытыгар, чопчута, ханнык тэрилтэлэр ордук элбэх үлэһиттээхтэригэр болҕойуохпут. Онуоха официальнай чахчы тиһиллэр Сахастат сыыппараларын туһанабын.

Олунньу ыйдааҕы туругунан, экэниэмикэ бары салаатын тэрилтэлэригэр өрөспүүбүлүкэҕэ  уопсайа 361 тыһ. 531 киһи үлэлиир эбит. Бу – мөлүйүөнтэн тахса нэһилиэнньэлээх өрөспүүбүлүкэҕэ.

Олохтоох ас-үөл бэлэмигэр (!)

361 аҥаар тыһыынча үлэһиттэн 5584 эрэ киһи тыа хаһаайыстыбатын, ойуур, булт уонна балык салаатын тэрилтэтигэр үлэлиир.

Чопчута, балык хаһаайыстыбатыгар – 303 киһи. Кэмчи эбит. Оттон ойуур уонна мас соҕотуопкатыгар холбоон – 2203.

Уоннааҕы 3078 киһи үүнээйи, сүөһү, сылгы иитиитинэн, ол эбэтэр төрүт дьарыкпытыгар сыһыаннаах тэрилтэлэргэ уонна ити тустаах эйгэҕэ сыһыаннаах өҥөлөрү оҥорууга үлэлииллэр. Ол эбэтэр, бу түгэн олохтоох ас-үөл, бородууксуйа туох хайа иннинэ кэтэх уонна бааһынай хаһаайыстыбалар күүстэринэн, сыраларынан бэлэмнэнэрин туоһулуур. Маннык түгэҥҥэ тастан киирии аһа-үөлэ суох билиҥҥитэ табыллыбаппыт. 

Сир баайын хостуур салааҕа

Ол оннугар сир баайын хостуур тэрилтэлэргэ 59 тыһ. 346 киһи үлэлиир!

О.и. таас чох хостооһунугар – 12 708, ньиэп, гаас хостуурга – 5 523, тимир уруудатын хостуурга – 13 376, итинтэн атын туһалаах сир баайын хостуур тэрилтэлэргэ 14 851 үлэһит хамнастанар.  Итиннэ эбии туһалаах сир баайын хостооһун эйгэтигэр өҥөнү оҥорор тэрилтэлэргэ – 12 889 киһи.

Таҥастыыр, оҥорон таһаарыы салаатыгар

Таҥастыыр, оҥорон таһаарар салаа тэрилтэлэригэр да үгүөрүтэ суох үлэһиттээхпит – 9142.

Итинтэн ас бородууктатын бэлэмигэр баара-суоҕа 2542 киһи үлэлиир.

• Утах оҥорор тэрилтэлэргэ –176.

• Таҥас бэлэмигэр – 90, текстильнэй оҥоһуктары оҥорон таһаарар тэрилтэлэргэ – 37, тириини бэлэмниир уонна тирии оҥоһуктары оҥорууга – 97. Таҥнар таҥаспыт ол аата эмиэ тастан киирии суотугар хааччыллар.

• Мас таҥастааһыныгар, миэбэлтэн, соломоттон уонна өрөн оҥоһуллар көрүҥтэн ураты мас оҥоһуктары оҥорор тэрилтэлэргэ – 277.

• Полиграфия хайысхатыгар уонна иһитиннэрии угуллар источниктары куопуйалыыр салааҕа – 286.

• Коксаны уонна ньиэп бороодуукталары оҥорон таһаарар тэрилтэлэргэ – 330.

• Ону таһынан химия бэссэстибэлэрин уонна бородуукталарын бэлэмниир тэрилтэлэр бааллар эбит, олор 392 үлэһиттээхтэр.

• Эрэһиинэ уонна быласымаасса оҥоһуктары оҥорууга – 181.

• Тимиргэ киирсибэт атын араас минеральнай бородууксуйаны оҥорор тэрилтэлэргэ – 1232.

• Металлургия оҥорон таһаарыытыгар – 15.

• Массыынаттан уонна оборудованиеттан ураты бэлэм тимир оҥоһуктары бэлэмниир тэрилтэлэргэ – 243.

• Электрооборудованиены оҥорон таһаарыыга – 15.

• Атын бөлөхтөргө киирсибэт массыына уонна тэрил оҥоруутугар – 26.

• Бэл, автотырааныспары, бырысыаптары уонна полу-бырысыаптары оҥорон таһаарар тэрилтэ эмиэ баар эбит. 11 үлэһиттээх.

• Итинтэн атын тырааныспар сириэстибэлэрин, тэриллэрин оҥорон таһаарар тэрилтэлэргэ – 64. Миэбэл оҥорор тэрилтэҕэ 64 киһи суруллубут. Итинтэн атын бэлэм оҥоһуктары оҥорор 32 үлэһит баар. 

• Ону таһынан бу салааҕа киирэр массыынаны уонна оборудованиелары өрөмүөннүүр, таҥар тэрилтэлэр 2795 үлэһиттээхтэр.

Уотунан, гааһынан, паарынан, уунан, салгынынан хааччыйар салаа

Манна уопсайа 23 792 киһи үлэлиир.

Итинтэн уоту оҥорууга, ону ыытыыга – 9836 киһи сыралаһар. Гаастыҥы уматык бэлэмигэр – 1328, паар уонна ууну ититэр тэрилтэлэргэ – 12 627 киһи.

Уунан хааччыйар, ууну тиэрдэр, кирдээх тобоҕу мунньар, харайар уонна киртийиини суох оҥорор тэрилтэлэргэ

Барыта холбоон бу салааҕа 3618 үлэһит көрүллэр.

Итинтэн ууну мунньар, ыраастыыр уонна тыырар тэрилтэлэргэ үлэлээччитэ – 1502. Ардах, айылҕа уутун мунньар, ыраастыыр тэрилтэлэргэ – 1538. Кирдээх тобох ууну дьаһайар тэрилтэлэр 576 үлэһиттээхтэр.

Тутуу салаатыгар

Бу эмиэ биир улахан хайысхаҕа 34 652 киһи үлэлээн хамнастанар.

О.и инженернэй сооружениелары тутууга – 17 122, дьиэни-уоту тутууга – 8082. Анал тутуу үлэтин толорор тэрилтэлэргэ – 9448.

Биирдиилээн, кууһунан атыы-тутуу эйгэтигэр, автотырааныспары уонна матасыыкыллары өрөмүөннүүр салааҕа

Бу салаа тэрилтэлэригэр 13 902 киһи үлэлиир.

• О.и. автотырааныспары, матасыыкылы биирдиилээн уонна кууһунан атыылыыр уонна олору өрөмүөннүүр тэрилтэлэргэ –1158.

• Итилэртэн ураты кууһунан атыылыыр тэрилтэлэргэ – 4740.

• Биирдиилээн атыы тэрилтэлэригэр – 8004.

Тиэйии уонна харайыы салаата

Тиэйэр (тиэрдэр-аҕалар) уонна харайыынан дьарыктанар тэрилтэлэр уопсайа 30 865 үлэһиттээхтэр.

• Итинтэн суолунан уонна турба (трубопроводнай) тырааныспарынан тиэрдиигэ – 13 646, уу аалынан таһыыга – 1005.

• Силигин ситэрэн, уу суолун уонна космос тырааныспарын тэрилтэлэрэ диэн эмиэ бааллар эбит, олор 1597 үлэһиттээхтэр.

• Дьэ, оттон ыскылаат хаһаайыстыбатыгар уонна онно көмөлөөх тырааныспар үлэтигэр-хамнаһыгар сыһыаннаах тэрилтэлэргэ – 13 139.

• Почта сибээһин уонна курьер үлэтин тэрилтэлэригэр – 1478.

Гостиницаларга уонна уопастыбаннай ас тэрилтэлэригэр

Бу эйгэ 5310 үлэһиттээх.

О.и. быстах кэмҥэ олорорго аналлаах миэстэнэн хааччыйар салааҕа – 654. Оттон тустаах салаа тэрилтэлэрин аһынан, утаҕынан хааччыйыыга 4656 киһи үлэлиир.

Иһитиннэрии уонна сибээс эйгэтигэр үлэлэһэр салаа

Бу салаа тэрилтэлэригэр уопсайа холбоон 5422 үлэһит суруллубут.

• О.и. кинигэ, хаһыат, сурунаал бэчээттээн таһаарар тэрилтэлэргэ – 584.

• Киинэ, биидьийэ уонна ТВ бырагыраамаларын, тыаһы-саҥаны уонна ноталары оҥорон таһаарыыга – 157. 

• Тэлэбиидэнньэ уонна  араадьыйанан биэрии эйгэтигэр дьарыктанар уонна телекоммуникация тэрилтэлэригэр – 1932.

• Көмпүүтэр бырагырааматынан хааччыйыы, туһааннаах эйгэҕэ сүбэ биэрэр уонна онно дьүөрэ өҥөлөрү оҥорууга – 1208 киһи.

• Информация технологиятын эйгэтигэр – 839 үлэһит.

Үп-харчы уонна страховка эйгэтигэр – 4418

• О.и. үпкэ-харчыга сыһыаннаах, страховкаттан уонна биэнсийэнэн хааччыйыыттан ураты өҥөнү оҥорор тэрилтэлэргэ – 3991.

• Булгуччулаах социальнай хааччыйыыттан ураты страховка, судаарыстыбаннайа суох биэнсийэ пуондаларыгар – 331.

• Финансовай өҥө уонна страховка эйгэтигэр көмөлөһөр тэрилтэлэргэ – 97.

Хамсаабат хапытаалга сыһыаннаах дьайыылары оҥорор салааҕа, о.э. хамсаабат баайга-дуолга сыһыаннаах тэрилтэлэргэ – 3801.

Профессиональнай,
наука уонна тиэхиньикэ хайысхатыгар үлэлиир салааҕа – 14 611 киһи

• О.и. быраап уонна буҕаалтыр учуотун эйгэтигэр сыһыаннаах үлэ тэрилтэлэригэр – 2508.

• Тутаах офистарга, салайыы боппуруоһугар сүбэлиир тэрилтэлэргэ – 1295.

• Архитектура уонна инженернэй-тэхиньиичэскэй бырайыактааһын, тэхиньиичэскэй боруобалаан көрүү уонна анаалыстааһыны ыытар тэрилтэлэригэр – 7314.

• Наука чинчийиилэрин ыытар тэрилтэлэргэ –1912.

• Ырыынак конъюктуратын чинчийэр уонна рекламалыыр тэрилтэлэргэ – 193.                                                                                                   

• Идэтийбит научнай уонна тэхиньиичэскэй үлэлээх тэрилтэлэргэ – 48.

• Бэтэринээринэй үлэни ыытар тэрилтэлэргэ – 1341.

Административнай үлэҕэ уонна онно сыһыаннаах эбии өҥөнү оҥоруу салаатыгар – 8382.

• О.и. аренда уонна лизинг салаатыгар – 7914.                                              

• Персоналы талар уонна үлэҕэ ылар хайысхаҕа – 308.

• Туризм эйгэтигэр үлэлэһэр  туристическай ааҕыныстыба уонна онно сыһыаннаах өҥөнү оҥорор тэрилтэлэргэ – 300.                                                              

• Куттал суох буолуутун хааччыйар уонна сэлиэстийэни ыытар дьарыктаах тэрилтэлэргэ – 4611.                                                                                   

• Тутуулары уонна территорияларыы хааччыйар дьарыктаах тэрилтэлэргэ – 1365.                                                                                                        

• Биисинэскэ административнай-хаһаайыстыбаннай үлэҕэ уонна тэрилтэ үлэтин хааччыйарга көмөлөөх өҥөлөрү   оҥорор  салааҕа – 1007.                                                                     

Судаарыстыбаннай салайыы, байыаннай куттал суох буолуутун уонна социальнай хааччыйыы тэрилтэлэригэр – 32 615.

Үөрэх салаатыгар – 60 011.

Доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр уонна социальнай өҥө тэрилтэлэригэр – 34 878

• О.и. доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр – 29 840.

• Олорор сиринэн хааччыйан туран, көрөр-харайар тэрилтэлэргэ – 2985.

• Таһыттан сылдьан социальнай өҥөлөрү оҥорор тэрилтэлэргэ – 2053.

Култуура, спорт, дьону саататар уонна сэргэхситэр салааҕа – 10 328

• О.и. ускуустуба уонна дьону саататыы эйгэтигэр айар-тутар дьарыктаах тэрилтэлэргэ – 5202 киһи.

• Бибилэтиэкэлэргэ, архыыптарга, мусуойдарга уонна да атын култуура эбийиэктэригэр – 2969 киһи.

• Азартаах оонньуулары ыытар, лотерея тэрийэр үлэ салаатыгар – 28.

• Спорт, сынньалаҥ уонна саататар үлэлээх тэрилтэлэргэ – 2129.

Онтон да атын өҥөнү оҥорор салааҕа – 854

• О.и. уопсастыбаннай уонна да атын кэмиэрсийэтэ суох үлэлээх-хамнастаах тэрилтэлэргэ – 561.

• Көмпүүтэр, киһи тус бэйэтэ туттар уонна хаһаайыстыбаҕа, күннээҕи олоххо-дьаһахха туттуллар биридимиэттэрин өрөмүөннүүр тэрилтэлэргэ – 104.

• Итинтэн атын персональнай өҥөнү оҥорор тэрилтэлэргэ – 188.