Сааскы каникул: сынньалаҥ эрэ буолбатах, эппиэтинэстээх кэм

Оскуола каникулун үгэнэ. Куорат үөрэнээччилэрэ кулун тутар 24–31 күннэригэр өрүүллэр. Бу кэмҥэ улуустартан оҕо дьон кэлиитэ элбиир. Онон кинилэргэ куттал суоһаабатын хааччыйыы – барыбыт эппиэтинэһэ.

Уһун сынньалаҥ иннинэ Дьокуускай куорат үөрэххэ управлениета вКонтакте баар социальнай ситимигэр «Куттала суох каникул» диэн ыраахтан олорон (дистанционнай) мунньаҕы ыыппыта. Иллэҥ-соло кэмчи кэмигэр бэртээхэй, табыгастаах дьаһаныы. Хойутаан холбонон эмиэ көрүөххэ сөп. Мунньаҕы үөрэх управлениетын салайааччыта Мария Петрова ыытта.

Сүрүннээн каникул кэмигэр – уопсайынан, сылы эргиччи да – сэрэхтээх буолууга ыҥырар уонна бэрээдэги кэһии тахсыбатын курдук эрдэттэн үлэлэһэр туһунан кэпсэттилэр.

Оҕо саадыгар уонна 1-кы кылааска киирэргэ эрдэттэн суруйтарыыны билиһиннэрдилэр (куар-коду туһаайан, истиҥ).

Оҕо сынньалаҥар сыһыаран, куттал суох буолуутугар уонна бэрээдэккэ, суукка-сокуоҥҥа сыһыаннаах туох этиллибитин билсиэҕиҥ.

Дьокуускай куорат прокурорун солбуйааччы Олег Винокуров төрөппүттэргэ каникул кэмигэр оҕо иллэҥсийэн араас тэрээһиннэргэ сылдьарын, үгүстүк айанныырын, онуоха араас суол сэрэхтэр, сэрэхтээх буолууну эрэйэр түгэннэр баалларыгар тохтоото. «Холобур, сыыһа-халты туттан, халтарыйан, үөһэттэн хаар, муус түһэн, араас эчэйиини ылыахха сөбүн, дьиэ үрдүттэн хаары түһэрии үгэннээн турарынан, тутууларга олус чугаһынан сылдьар, хаамар сэрэхтээҕин оҕолоргутугар быһаарыҥ, хойукка диэри сылдьыбаттарын, бэрээдэги кэспэттэрин курдук кэпсэтиҥ», – диэтэ.

Оҕо баан каартатын сиргэ, бөххө сытарын да булан ылан, тугу эмэ ылыннаҕына, ол уорууга киирсэн, холуобунай эппиэтинэскэ тардылларын санатта. Интэриниэт көмөтүнэн социальнай ситимнэргэ каникул кэмигэр кибербуллинг (о.э. үөҕүү, сааныы, араастаан суруйан, куһаҕан турукка тиэрдии, саакка-суукка киллэрии – Л.), түөкүннээһин элбиирин бэлиэтээтэ.

Урут ыччат уулуссаҕа, суолга эрэ араас быһылааннары көрсүөн сөп эбит буоллаҕына, билигин, бэл, дьиэттэн тахсыбакка олорон, социальнай ситим нөҥүө дьон албыныгар,  угаайытыгар киирэр, экстремизмҥэ да кыттыгастаах буолан хаалар сэрэхтээх кэмигэр олоробут.

Оонньуу чаттарыгар киирэн, кэпсэтэн, оҕо итэҕэлин ылан, харчы ыыттарбыт түгэннэрэ баарынан, болҕомтолоох буоларга, оҕолор ханна сылдьалларын ыйыталаһа-билсэ сылдьарга ыҥырда. Оҕо төлөпүөнүн, көмпүүтэрин, этэргэ дылы, көрө-истэ сылдьарга табыллар буолбут. Куттал суох буолуутун тиэхиньикэтин, суол уонна уоттан сэрэхтээх буолуу быраабылатын тутуһуу, уопсастыбаннай миэстэҕэ бэрээдэктээхтик сылдьыы курдук судургу эрээри олус наадалаах быраабылалары оҕолорго өйдөтөргө ыҥырда. Быраас анаабыт эмиттэн уратыны, эбииликтэри испэттэрин, туттубаттарын курдук сиһилии быһааран биэриэхтээхтэригэр тиийэ кэпсээтэ. РФ Конституциятын 38-с уонна СК 63-с ыст. төрөппүттэн эппиэтинэһи ирдииллэрин санатта.

«Якутское» ИДьМ полиция боломуочуйалаах участковайдар уонна саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларыгар отдел начаалынньыгын эбээһинэһин толорооччу Олег Максимов   холуобунай хабааннаах уонна административнай бэрээдэги кэһиигэ тохтоото.

*Оҕо ыарахан буруйу оҥоруу иһин холуобунай эппиэтинэһи – 14 сааһыттан, уоннааҕы ыстатыйаларга – 16 сааһыттан сүгэр. Административнай бэрээдэги кэһии иһин оҕо эмиэ 16 сааһыттан эппиэттиир. Төрөппүт эппиэтинэһэ Ыал кодексын 63 ыст. уонна Административнай кодекс 5.35 ыст. ыйыллар. Төрөппүт (оҕо сокуоннай бэрэстэбиитэлэ) эбээһинэһин ситэ толорбот түгэнигэр, ити ыстатыйанан эппиэттиир.

*Олунньу ый туругунан, Дьокуускайга сокуоннай сааһын туола илик бэрээдэги кэспиттэр учуоттарыгар 296 оҕо сылдьар. О.и. арыгы иһэн, норкуотук (!) туттан, араас административнай бэрээдэги кэһэн тутуллубуттар, дьиэлэриттэн күрүү сылдьыбыттар, холуобунай дьыалаҕа силиэстийэлэнэ сылдьааччылар, «усулуобунайы» ылбыттар бааллар.

Холобур, сокуоннай сааһын туола илик оҕо атын киһи төлөпүөнүн көҥүлэ суох ылбыт, былдьаабыт түгэнигэр, 14 сааһын туолбут буолла да, УК 158 ыст. эппиэтинэһи сүгэр.

*Кэнники кэмҥэ норкуотугу, оннукка киирсэр сириэстибэни этиллибит миэстэҕэ тиэрдээччи (закладчик) быһыытынан сылдьан түбэһиилэрэ үксээбитэ толкуйдатыах тустаах. «Сүрүннээн онлайн-мессенджер, телеграмм ситимин нөҥүө ылан, түргэнник, судургутук харчылаһаары толороллор. Сокуону билбэттэн киирэн биэрии элбэх», – диир.

*Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн сокуоннай саастарын туола илик оҕоҕо коменданскай чаас олохтоммутун санатта. Кыһыҥҥы кэмҥэ оҕо киэһэ – 22.00 ч., сайын – 23.00 ч. кэнниттэн уопсастыбаннай миэстэҕэ төрөппүтэ биитэр сокуоннай бэрэстэбиитэлэ суох соҕотоҕун сылдьара бобуллар. Анал эриэйдэлэр тэриллэллэр. Онно тутуллубут оҕо төрөппүтэ, сокуоннай бэрэстэбиитэлэ тута эбээһинэһин толорботунан ааҕыллар, административнай боротокуол толоруллар.

*Ону тэҥэ мобильнай оонньуу нөҥүө түөкүннэргэ түбэһии үксээбит.

Сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларыгар уонна оҕо быраабын көмүскүүр хамыыһыйа үлэтин хааччыйар салаа начаалынньыга Наталья Андросова: «Кэнники 2 ыйга төрөппүт эбээһинэһин ситэтэ суохтук толорбуттарын туһунан бэлиэр 6 боротокуол киирдэ. Төрүөтэ – оҕолоро тус аккауннарыгар экстремиистии хабааннаах иһитиннэриини уонна диструктивнай бөлөх символикатын таһаарбыттар. 3 оҕо бобуулаах хамсааһыҥҥа киирбиттэрин суруйбут, биир оҕо дэлби тэбэр тэрил муляһын оҥорон уурбут... 2022 с., сокуоннай сааһын туола илик сылдьан, биир оҕо N кээмэйдээх үбү ВСУ туһатыгар ыыппыта быһаарыллан, соторутааҕыта «судаарыстыбаннай таҥнарыы» диэн ыарахан, УК 75 ыст. биир холуобунай дьыала көбүтүллүбүтэ. Террористыы уонна экстремистии хабааннаах буруйу оҥоруу эппиэтинэһэ олус улахан. Бу көрүҥҥэ киирсэр буруйу оҥоруулар бары кэриэтэ ыарахан уонна ураты ыарахан диэҥҥэ киирсэллэр. Хас да ыйтан саҕалаан, үйэ тухары күлүүс хаайыытыгар ууруллуохтарын сөп», – диэн сэрэттэ.

Арассыыйа үрдүнэн бу көрүҥ буруйу оҥоруу көрдөрүүтэ улаатан иһэр. Оҕолору улахан тэрилтэлэргэ, инфраструктура эбийиэктэригэр, үөрэнэр оскуолаларыгар сэптээх-сэбиргэллээх саба түһэргэ, уматарга, кими эрэ өлөрөргө-өһөрөргө тиийэ ыҥырыылары ыыталларын кэпсээтэ. Араас албаһынан, куттаан, киһиргэтэн, террористар, экстремистэр хаартыскаларын таһаарарга угуйаллар.

Ким эрэ «биллиэм суоҕа» диэн эбэтэр киһиргээн, угаайыга киирэн, дьылҕатын алдьатар куттала улахан. Силовой структуралар социальнай ситимнэри кыраҕытык кэтииллэрин, сокуону кэһэр постары угар аккаунт кимиэнэ буоларын уталыппакка, холкутук булар кыахтаахтарын санатта. Сокуону билбэттэн сыыһа туттуу – сууттан-сокуонтан быыһаабат.

Оҕо майгыта-сигилитэ, быһыыта-майгыта уларыйар, бэйэтэ-бэйэтигэр бүгэр түгэнигэр, аһаҕастык кэпсэтэр, ыйыталаһар наадатын эттэ. Оҕо хантан эрэ харчыланар буолбута тута сэрэхэдитиэхтээх.

Госавтоинспекцияттан полиция капитана Владлена Охлопкова уонна Жанна Макарова кытыннылар. Сыл саҕаланыаҕыттан Дьокуускайга 107 киһи эмсэҕэлээһиннээх 692 суол быһылаана бэлиэтэммит. Итинтэн 18-а – сокуоннай сааһын туола илик оҕолор. 3 үөрэнээччи ДТП түбэспит. Кинилэртэн иккилэрэ суолу көҥүллэммэт сиринэн туораан испиттэр. 4 оҕо бу маршрутнай оптуобус кыттыылаах саахалга түбэспит. «Кыһыл уокка», суолу быһыта-оһута туорааччы элбэҕин сэмэлээтилэр.

* Оҕо таҥаһыгар сырдыгы тэйитэн («светоотражающай») ыраахтан көрдөрөр элимиэннээх буолуохтаах. Ону баара, кэнники бэрэбиэркэлээбит 8 кылаастарыгар баара эрэ 6-7  оҕоҕо эрэ баар эбит. Итинник элимиэн 100-200 м тута көстөр буолан, суоппар туормастыыр, сатыы хаамааччыны аһардар кыахтанар. Оннуга суох сылдьыы – сэрэхтээх.

* 12 сааһыгар диэри оҕо инники олбоххо оҕо кириэһилэтигэр эрэ олорор бырааптаах, кэнники олбоххо 7 саастарыттан улахан, 150 см үрдүк уҥуохтаах оҕолор итинник кириэһилэтэ суох, ол эрээри булгуччу курданан олоруохтаах. Итинтэн кыра уҥуохтаахтарга пассажир кура сыыһа атын сиринэн түбэһэр. Ол туһуттан саахал кэмигэр кур оҕо моонньун хам ылан тыынын хаайбыт, биир оҕо иннинээҕи тииһин олоччу сүтэрбит түгэннэрин холобурдаата.

Кыра уҥуохтаахтарга массыына кура анаммыт сиринэн түбэһэрин курдук «бустер» (анал, үрдэтэр олбох – Л.) эбэтэр оҕо кириэһилэтин алын өттө наада эбит. «Треугольник» кур сэрэхтээх диэтэ. 8-тан элбэх оҕону массыынанан илдьэ барар буоллахха, көҥүл ирдэнэр.  

ЦПМСС исписэлииһэ Хрисан Захаров оҕону кытта сөпкө алтыһыы, дьиэ кэргэнинэн сынньаныы уо.д.а. туһунан кэпсээтэ. Педагог-психолог Нюргуяна Бурнашева кулун тутар 15-муус устар 15 кк. уйулҕа өттүнэн чэгиэн буолуу ыйа биллэриллибитин, араас тэрээһиннэр былааннаммыттарын кэпсээтэ.

* Үөрэнээччилэр уонна төрөппүттэр психологическай хабааннаах көмөҕө наадыйар, ыйытыылаах түгэннэригэр, Психолого-медико-социальнай арыаллааһын киинигэр (ЦПМСС) 43-09-07 төлөпүөннүөхтэрин, тэрилтэ VK-ҕа баар официальнай страницатын нөҥүө сибээстэһиэхтэрин сөп. Сирэй тиийэн көрсүһүүгэ эрдэттэн 507-308 нүөмэринэн суруйтарыллар.

Сахалыы бөлөх, кылаас элбиирэ төрөппүттэн тутулуктаах

Үөрэх управлениетын начаалынньыгын солбуйааччы Мирослав Афанасьев оҕо саадыгар саҥа барааччылары олорор сирдэринэн (прописканан көрөн) наардааһын (комплектование)  муус устар 15 күнүттэн саҕаланан, ый устата барарын, иккис түһүмэх ыам ыйын 15 күнүттэн бэс ыйын 15 күнүгэр диэри буоларын эттэ. Олорор сириттэн тутулуга суох суруйуу бэс ыйын 15 күнүттэн атырдьах ыйын 1 күнүгэр  диэри ыытылларын быһаарда.

Оҕо саадын бөлөҕө саха тыллаах эбэтэр нууччалыы тыллаах буолара, ол эбэтэр төрөөбүт тыл кэскилэ төрөппүттэн быһаччы тутулуктааҕын санатар тоҕоостоох.  Путевка ылан баран, сылдьыахтаах дьыссааккытыгар тиийэн «Оҕобун сахалыы тыллаах бөлөххө киллэриэхпин баҕарабын» диэн биллэриэххитин наада. Төрөппүт баһыйар өттө талбыт тылынан бөлөх үлэлиир буолар. Ол эбэтэр сахалыы бөлөх аһылларын төһөнөн элбэх төрөппүт туруорсар да, оччонон сахалыы тыллаах бөлөх эбиллэр кыаҕа улаатар. Мунньахха «40-с дьыссаакка сахалыы эрэ бөлөх аһыллар. Ол кырдьык дуо?» диэн ыйытыы киирбитигэр итинник быһаардылар.

Онон оҕо төрөөбүт тылынан саҥарар-саҥарбат кыахтанара, о.э. тылбыт кэскилэ дьыссаакка киирэр оҕолордоох төрөппүттэртэн быһаччы тутулуктаах.

Мунньах толору биэрсийэтин Дьокуускай куорат үөрэххэ управлениетын вКонтакте официальнай саайтыгар көрүөххэ сөп.

Хаартыска: Дьокуускай к. үөрэх управлениетын социальнай ситимҥэ официальнай страницатыттан