Оксана Гаврильева–Айсана: «Туох барыта бэйэ-бэйэтин толорсор аналлаах»

Хаһыаппыт бүгүҥҥү ыалдьыта Оксана Павловна Гаврильева-Айсана –  Н.Е. уонна П.Н. Самсоновтар ааттарынан Хатас орто оскуолатын учуутала, учуонай, суруйааччы, иистэнньэҥ, суоппар, иһирэх ийэ, эйэҕэс эбэ.

Оксана Павловна Гаврильева-Айсана – СӨ  үөрэҕириитин туйгуна, Арассыыйа үөрэҕириитин бочуоттаах үлэһитэ, «Арассыыйа чулуу учуутала» аат хаһаайката, Саха АССР 100 сылынан бириэмийэ лауреата, Суруйааччылар сойуустарын норуоттар икки ардыларынааҕы  түмсүүтүн, СӨ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, Саха норуодунай суруйааччыта  Н.Е.Мординов-Амма Аччыгыйа төрөөбүтэ  110 сылын көрсө өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх кыайыылааҕа, Сергей Васильев-Борогонскай аатынан бэлиэ кавалера, педагогическай билим хандьыдаата.

* Туркуттан хаарга ыстаныы – оҕо саас умнуллубат түгэнэ

* Аҕа бэлэҕэ – хары чаһыта

* Актриса курдук бүрүчүөскэлээх учуутал сахпыт ыра санаата

* Аспирантураҕа айан

* Кэргэн эппит кэс тыла

* Дьарыгы уларытыы – бастыҥ сынньалаҥ

* Баҕарбыккын ситиһии – олоххо таптал

Оҕо саас умнуллубат түгэнэ

Хас биирдии киһиэхэ оҕо сааһын өйдөбүлэ олус күндү. Миэхэ ол кэмтэн биир умнуллубат түгэнинэн аҕабыт тыаттан бултаан кэлэрин көрсүү буолара.

Биһиги дьоҕус дэриэбинэбит Таас Үрэх 400 нэһилиэнньэлээх буолара. Төрөппүттэрим – ийэм Валентина Семеновна Потапова, аҕам Павел Андреевич Попов иккиэн алмаас үлэһиттэрин аһынан-үөлүнэн хааччыйан, «Новай» сопхуоска үйэлэрин тухары үлэлээннэр, алмаас промышленнаһын бэтэрээннэрэ. Дьиэ кэргэммитигэр оҕолор алтыабыт. Бииргэ төрөөбүттэрим бука бары Таас Үрэхтэригэр олороллор.

Биһиги оҕо эрдэхпитинэ дэриэбинэ эр дьоно хаар түстэр эрэ тыаҕа бултуу тахсан баран, Саҥа Дьыл эрэ иннигэр киирэллэрэ. Биһиэхэ, оҕолорго да, хас биирдии дьиэҕэ да чаҕылхай түгэн – кинилэр тыаттан бултаан киириилэрэ. Аҕам кэлэр хобо чуораанын тыаһын иһиллээммин, сыгынньах тахсан кулгааҕым «тас» гыныар диэри тураммын ийэбиттэн сэмэлэнэр буоларым.  Оскуолаттан кэлэн иһэн хобо чуораан тыаһын иһиттэрбит эрэ, аҕам кэлэр аартыгар сүүрэн бытарыһыы буоларбыт.  Хас биирдии киһи чуолкай ханнык аартыгынан дэриэбинэҕэ киириэхтээҕин ааҕа билэрбит. Уонна аҕабыт кэлэригэр түбэһэ түстэхпитинэ, кини хайаан да тохтоон, таба туркутугар олордор. Оо, оччоҕуна эн саҕа кыайбыт-хоппут киһи суохха дылы буолара! Дьиэҥ таһыгар кэлэн таба туркутуттан халыҥ хаарга ыстаныы – бу мин оҕо сааһым биир саамай умнуллубат түгэнэ буолан билиҥҥэ диэри сып-сылаас сүүрээнинэн сылаанньытан ылар.

Дьэҥкир хоруопкаҕа – дьахтар хары чаһыта

Аҕам «Үөрэҕэр кыһамньылааҕын, үчүгэй үөрэхтээһин иһин Оксанабар бэлэхтиибин» диэн тыллары этэн туран дьэҥкир өҥнөөх хоруопкаҕа угуллан сылдьар бастакы хары чаһыбын бэлэх биэрбитин өргө диэри кэппитим.

Аҕам үөрэхпэр суолта ууран бэлэхтээбит бэлэҕэ олоҕум тухары ылбыт наҕараадаларбыттан, ааппыттан-суолбуттан саамай суолталаахтара уонна инники дьылҕабын түстүүргэ суолдьут сулуһум диэхпин баҕарабын.

Оттон инники дьылҕабар, идэбэр олук буолбут күммүнэн бастакы кылааска киирбит күммүт ааттыыбын. Биһиги, төрөөбүт түөлбэбититтэн ырааппатах дэриэбинэ оҕолоро, ол саҕана үөрэхтээх дьон диэммит бырааһы уонна учууталы эрэ көрөр буоллахпыт. Бастакы кылааска киирбиппэр үрдүкү кылааска үөрэнэр эдьиийим илиибиттэн сиэтэн, кылааска киллэрэн бүтэһик паартаҕа олордон кэбиспитэ. Саҥата суох, уу чуумпутук олороммун, оҕолору көрөбүн. Онтон кылаас аана арылынна уонна учуутал киирдэ. Мин, уҥуохпунан кырам бэрт буолан, иннинээҕи паартаҕа олорор улахан баанчыктаах кыыс кэтэҕин эрэ көрөбүн. Онтон оҕолор бары турдулар. Онуоха мин ыскамыайкаҕа ойон тахсаммын учууталбын өҥөйөн көрбүтүм баара... наһаа кыраһыабай учуутал киирэн турар эбит. Оруосабай сарапааннаах, оранжевай водолазкалаах, «Бабетто» диэн киинэҕэ көстөр актриса курдук бүрүчүөскэлээх, букатын, хартыынаттан түспүт курдук ... Ольга Иннокентьевна сиртэн-буортан тэйбит аанньал курдук этэ.

«Эһигини суруйарга, ааҕарга үөрэтиэм» диэн бэйэтин билиһиннэрдэ. Барыбытын бэрээдэктээн, миигин инники паартаҕа олорто. Кини илиитин сылааһын билиҥҥэ диэри өйдүүбүн. Оҕо хараҕынан учуутал үтүө да санаалаах, кыраһыабай да буолар эбит дии санаат, кини курдук үөрэхтээх, ол аата учуутал буоларга быһаарыммыт түгэним этэ. Уонна ити күн мин уйан, кыракый оҕо дууһабар киирбит ыра санаа олохпор сыал-сорук буолан, билигин түөрт уон сыл ыстаастаах учуутал буолан олорорбуттан астыныы-дуоһуйуу туруга кууһар.

Учуутал идэтэ чэпчэки буолбатах

Маҥнайгы учууталым ааҕарга-суруйарга эрэ үөрэппэтэҕэ. Ольга Иннокентевна нуучча тылын учуутала буоларбар интэриэс үөскэппит, сыратын уурбут киһим.

Кини кэлин нуучча тылын учууталын идэтигэр үөрэнэн, биһигини улахан кылааска эмиэ үөрэппитэ. Оччотооҕуга, кинигэни сурутан эрэ ылар кэмҥэ, биһиги кылаас уруок кэнниттэн хааламмыт элбэхтик учууталбыт кинигэ ааҕарын истэр буоларбыт. Ол ааҕыылара нуучча классик суруйааччыларын айымньыларыгар интэриэс үөскэтэн, мин кэнники нуучча тылын уонна литературатын учуутала буоларга үөрэммитим.

Учуутал идэтэ чэпчэки буолбатах. Бу идэни баһылаары, мин түөрт сыл Бүлүү училищетыгар, биэс сыл Саха судаарыстыбаннай университетын педфакультетын РОЯШ салаатыгар үөрэнэммин, 1988 сыллаахха бүтэрбитим. Онтон түөрт сыл аспирантураҕа үөрэммитим. Ону таһынан бу сыллар усталарыгар учуутал таһымын үрдэтэр араас кууруска үөрэнэн кэллим.

П.Н. уонна Н.Е. Самсоновтар ааттарынан Хатас орто оскуолатыгар 40 сыл үлэлээн кэллим. Кылаас салайааччытынан үлэлээн, түөрт төгүл «иккис ийэ» диэн номинациябынан киэн туттабын. Үөрэнээччи учууталын иккис ийэнэн ааҕара улахан наҕараада диэн толкуйдуубун. Кылаас салайааччыта буолбут кылаастарбар уол ахсаана элбэх буолара. Кинилэр ортолоругар эр киһи идэтин баһылаабыт үгүс. Быыһааччы идэлээхтэр, баһаарынайдар, ыарахан уйуктаах тиэхиньикэҕэ үлэлээччилэр, ыраах айаҥҥа сылдьар суоппардар, тутуу үлэһиттэрэ буоланнар, бэйэлэрэ эр киһи быһыытынан олохторугар чиҥ үктэллээхтэриттэн үөрэбин. Кыргыттар уһулуччу үчүгэй хаһаайкалар, талааннаах тарбахтаахтар. Үөрэппит оҕолорум оскуоланы да бүтэрдэллэр күн бүгүҥҥэ диэри сибээстэһэ олороллоругар, мин үөрүүлээх, хомолтолоох да күннэрбэр аттыбар баалларыгар махтанабын. Хас биирдии үөрэппит оҕобун наһаа күндүтүк саныыбын.

Аспирантураҕа – отут үс сааспар

Университеты бүтэрэрбэр Москваҕа аспирантураҕа үөрэххэ мэктиэ туппутум. Ол кэмҥэ кэргэннээх, кыра оҕолоох буоламмын, кыайан барбатаҕым.

Кэлин толкуйдаан көрдөхпүнэ, оҕо эрдэхпиттэн төбөбөр туох идея киирбитин, ылсыбыт дьыалабын тиһэҕэр тириэрдэр, олоххо киллэрэр мөккүөннээх эбиппин. Икки, биэс, уон сылынан син биир олоххо киирэр оҥоробун. Ол курдук, 33 сааспар аспирантураҕа үөрэнэ киирбитим.

Учуонай-учуутал оскуолаҕа соҕотохпун. Учуонай учуутал оҕо иитиитигэр  үлэлиирэ ордук көдьүүстээх диэн толкуйдаахпын. Аны туран, тугу оҥоруохтаахпын бэйэбинэн билбит, өйбүнэн-санаабынан аһарбыт буоллахпына, үчүгэй түмүккэ кэлэбин диэн сокуоннаахпын. Ол эбэтэр бастаан бэйэм боруобалаан көрөн баран, чопчулаан, былааннаан эрэ баран олоххо киллэрэр үгэстээхпин. Ол быһыытынан, үлэбин наадалааҕынан эбии толороору, дойду оҥостубут Хатаспар учууталлыы сылдьан аспирантураҕа барарга быһаарыныы ылыммытым. Сүрүн моһуогунан үөрэҕим түмүгүн, ол эбэтэр диссертациябын миэстэтигэр эрэ тиийэн туттарыахтааҕым буолбута. Ол эрээри суолум кэмигэр арыллан испититтэн дьылҕабар махтанабын.

Дьэ, үөрэхпин бүтэрэрим саҕана Саха сиригэр учуонай Сэбиэти соҕурууттан бэйэм үбүлээн хайдах аҕалар туһунан санаа-толкуй бөҕө буола сырыттым. Арай Хатаска оптуобуска оскуолам профсойууһугар үлэлиир (өр кэмҥэ салайбыт) Раиса Михайловна Аргунованы көрсө түстүм. Уонна оттон кэпсэтиибит быыһыгар аспирантурам дьылҕатын кэпсээтим. Дьиэбэр тиийээппин төлөпүөн тыаһаата уонна Раиса Михайловна: «Сайын эйиэхэ Бэс Чагдаҕа путевка кэпсэттим. Онно сылдьан аспирантураҕын тиһэҕэр тириэрт». Ол сайын кандидатскайбын көмүскээн кэлбитим. Ити курдук олохпор наһаа үчүгэй дьон түбэһэн, 2000 сыллаахха Москубаҕа диссертация суруйан  билим хандьыдаата буолбутум.  Идэм «Теория и методика воспитания и обучения» диэн, ол аата билиини оҕоҕо хайдах тиэрдэри үөрэтии.

Научнай үлэ ымпыгын-чымпыгын билбит, бэйэм нөҥүө аһарбыт буоламмын, оҕолору араас таһымнаах өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа, Норуоттар икки ардыларынааҕы чинчийиилэргэ кытыннаран барбытым.

Бастатан туран ааттыахпын баҕарабын үс уолбун – Алеша Ноевы, Алеша Хастаевы, Миша Николаевы. Кинилэр «Языковой портрет политика» диэн үлэнэн Саха сирин түөрт Ил Дарханын тылынан мэтириэттэрин ааҕан-суоттаан оҥорон таһаарбыттара. Тумус туттар салайааччыларбыт бэйэлэрэ туттар тылларын туһанан, майгы-сигили өттүнэн хайдах дьон буолалларын чинчийбит үлэбит улахан биһирэбили ылбыта. Оттон Максим Чемерзанскай «Автограф Льва Толстого», Аюран Моисеев СӨ архыыбын докумуоннарынан Короленко суруктарынан научнай чинчийиилэри оҥорбуттара. Айсен Константинов кучу оттон хайдах чэй оҥорору үөрэтэн оскуолабыт агрохайысхатыгар олук уурбута.

Үлэлии сылдьар оскуолабар аан бастакы научнай конференцияны  Пушкин үбүлүөйүгэр анаан ыыппыппыт. Билигин ол саҕалааһын өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа таһымыгар «Самсоновскай ааҕыылар» диэн аатынан ыытыллар буолла.

Биир идэлээҕим Альбина Арсентьевна Божедоновалыын  «Самсоновскай ааҕыылары» саҕалаабыт, таһымҥа таһаарбыт өҥөлөөхпүт.

Учуонай  быһыытынан нуучча тылын үөрэтии босуобуйаларын, ону таһынан 40-тан тахса научнай анаарыылар ыстатыйа ааптара буолабын. Үлэлиир оскуолабар 2003 сылтан наукаҕа ситиһиилээх үөрэнээччигэ анаан истипиэндьийэ туттарабын.

Айар санаа хаайар...

Арай билэр дьонум бассаабынан «Эн дуо?» диэн ыйытан бөҕө буоллулар. Миэхэ хайдах эрэ кыбыстыах санаам киирбитэ.

Уонна... айар аат диэн ылыныахтаахпын диэн бигэ санааҕа кэлэммин, Оксана Гаврильева ааппар дьүөрэлээн айар санаа хаайар дьахтара Айсана (Ай+санаа) диэн алыммытым.

Кэргэним Рубен Петрович ыалдьан сыттаҕына, ыарыытын мүлүрүтээри, хаһыаттан, сурунаалтан ааҕарым таһынан, бэйэм суруйууларбыттан ааҕан иһитиннэрэрим. Онуоха, истээн-истэн баран: «Ити кэпсээннэргин эн эмиэ хаһыакка ыытан бэчээттэт ээ», – диэбитин, хайдах эрэ кэргэним эппитин быһа гыммакка, кырдьык, хаһы даҕаны хаһыакка ыыттым. Уонна испэр санаатым: бэчээттээтэхтэринэ – суруйар буолуом, бэчээттэммэтэҕинэ – буоллаҕа ол». Уонна олох да умнан кэбистим.

Биир күн кыыһым хаһыат аҕалан баран, дьыбааҥҥа ууран кэбистэ. Хараҕым кырыытынан көрбүтүм, «Оксана Гаврильева» диэн сурук баар. Ити курдук «Кэскил»-гэ «Өйтөн суруйуу» кэпсээним тахсыбыт, «Кыым»-ҥа – «Үчүгэй дьахтар» кэпсээним.

Дьэ ити кэнниттэн быыстала суох бэчээккэ тахсан саҕалаабытым. Литератураҕа сиэтэн киллэрбит киһибинэн «Күрүлгэн» сурунаал сүрүн редактора Афанасий Гуринов буолар. Кэмигэр сыыһабын-халтыбын ыйан, сүбэ-ама биэрэн, суруйааччылардыын көрүһүннэрэн, элбэх кыһамньытын биэрбитэ.

«Бичик» кинигэ кыһатыгар 2013 сыллаахха «Аанньаллар» диэн бастакы кинигэм 6000 тираһынан күн сирин көрбүтэ. Онтон салгыы биэс кинигэм күн сирин көрбүттэрэ. Сахалыы үс кинигэлээхпин.

2017 сыллаахха СӨ суруйааччыларын сойууһугар ылыллыбытым. Бастаан саҕалааһыҥҥа саарбахтааһын баара. Салгыы суруйарга төрүөтүнэн Амма Аччыгыйын аатынан «Кэскил» оҕо издательствота, «Биир ньыгыл Арассыыйа» партия, Арассыыйатааҕы Бэчээт уонна телерадионан биэрии департамена суруйааччылар ортолоругар айар күрэх ыыппытыгар бастаан тахсыым буолбута. Уонна оттон, биллэн турар, ааҕааччыларым «кэпсээни ааҕа олорон харахпытыгар көрөбүт» дииллэрэ, ол аата өйдөрүгэр- санааларыгар тиийэрэ кынаттаатаҕа буолуо.

Сынньалаҥ диэн – дьарыгы уларытыы

Орто дойдуга дьахтар оруола наһаа киэҥ. Кэргэн, ийэ буолар, оҕону иитэр аналын толорорун таһынан, үлэтэ, дьарыга, талаана. Зоя Воскресенская «Ийэ сүрэҕэ» кинигэтигэр «Сынньалаҥ диэн – дьарыгы уларытыы» диэн этиитигэр мин олус диэн сөбүлэһэбин уонна маны олохпор туттабын.

Дьиҥэр, туох барыта оҕо саастан саҕаланар. Дьыссаакка сырыттахпына,  иитээччилэрим миигин оҕолор ортолоругар олоппоско олордон баран, «Чэ, кэпсээ» диэн буолааччы. Дьэ онно ону-маны эбэн, өйбүттэн кэпсиир буоларым. Син сэргэх кэпсээн буолан, истээччилэрим сүүрэкэлэһэн хаалбат инилэр. Ааҕыы умсулҕана «Хотугу Сулус» сурунаал кэпсээннэриттэн саҕыллыбыта. Кылгас кэпсээннэр салгыыларын ааҕаары, ол күүтүүтэ буолара.  Ити барыта оҕо саас кэмнэрэ этэ буоллаҕа дии.

Айымньы суруйуу, иис-уус эйгэтэ, айан сырыыта, коллекция... бу дьарыктарым бары ситимнээхтэр.

Кыра сылдьан эдьиийбэр билэ тигэн боруобалаабытым, онтубун оскуолаҕа быыстапкаҕа туруорбуттара. Онно биир дьахтар дьүөгэтигэр этэр:"Көр, бу Валентина кыыһа тикпитин", иккиһэ: «Валентина абыраммыт, кыргыттар бэйэлэрэ бөрүнэр буолбуттар» диэн. Онно бу иис олус наадалаах эбит диэн өйдөөбүтүм.

Дьиҥнээх иис эйгэтигэр кэргэним Рубен Петрович эдьиийэ, норуот маастара Людмила Петровна Жиркова киллэрбитэ. Кини салайар «Үктэл» иис бөлөҕөр 2019 сылтан дьарыгым Арассыыйаны «тилийэ сүүрбүт» оҕуруолаах саҕалартан саҕаламмыта. Уопсайынан, миэхэ иис ис санааны сааһылыыр, туругу бөҕөргөтөр диэн көрүүлээхпин. «Үктэл» түмсүү күннээҕи олоххо сахалыы национальнай колориты киллэрэр соруктаахтык мунньар. Манна дьарыктанаммын тус быыстапкам муус устарга «Симэх» Национальнай галереяҕа туруохтаах.

Айан... Саамай сөбүлүүр дьарыгым, сынньалаҥым – айан.  Барыта сүүрбэ биир омук дойдутугар, Саха сирин сэттэ улууһуттан уратытыгар барытыгар сырыттым. Биир хатыламмат айаммыт – Хатас учуутал автоледилара Байкалга сырыыбыт этэ. Рерихтар кииннэригэр тохтооммут, Байкал педагогтарын ааҕыыларыгар кыттыбыппыт. Дьэ онно Байкал туох баар кэрэтин, дьонун-сэргэтин көрөн-истэн, дуоһуйан кэлбиппит. Иккис сырыыбытыгар Байкалы нөҥүөлээн Монголияҕа тиийбиппит. Айылҕа кэрэ көстүүлэрин көрүү – олохпут биир чаҕылхай кэмнэрэ.

2000 сыллаахха Хатаска суоппар идэтигэр үөрэммитим. Ол кэмҥэ ийэм миигин ыйыппытыгар, «суоппарга үөрэнэ сылдьар» диэбиттэригэр, «Аньыы, бу оҕо үөрэҕим аҕыйах диэн аны суоппар буолара хаалбыт» диэн турардааҕа. Массыына диэн киһи бириэмэтин, ньиэрбэтин харыстыыр көҥүл биир көрүҥэ диэхпин баҕарабын.

Дьарыктарбын дьүөрэлээн, бииргэ тутан, ситэрэн-толорон, түмүктэнэн иһэрбин сөбүлүүбүн. Ол эбэтэр, сурукка-бичиккэ тистэххэ, киһи өйүгэр-санаатыгар хаалар. Түөрт уон сыл устата үлэлээбит оскуолам 100 сыллаах үбүлүөйүгэр анааммын «Родная школа – начало начал» диэн кинигэм буолар. Оттон учуонай-учуутал буоларым быһыытынан кинигэм – «Самсоновскай ааҕыылар» түөрт бастакы хомуурунньуктарын. «Методика преподавания русского языка» устудьуоннар үөрэнэр учуобунньуктарын, «Мое учительское счастье» диэн тус методикам кинигэтин босуобуйалаахпын. Иис эйгэбэр анаабыт «Үктэлтэн үктэлгэ» диэн кинигэ-альбомум элбэххэ угуйар-үөрэтэр аналлаах.

Ол гынан баран сирдээҕи аналы толоруу – бу кэнэҕэски  ыччаты хаалларыы. Кэргэмминиин Рубен Петровичтыын сүүрбэ сэттэ сыл бииргэ олорбуппут. Икки кыыстаахпыт. Үөрэхтэтэлээн, ыал оҥортоон, атахтарыгар туруорбут дьоллоохпут. Билигин түөрт сиэн күннээҕи ситиһиилэриттэн үөрүү-көтүү, бу буолар эбээ дьоло!

Киһи бэйэтигэр бэриллибит кэмигэр дьоллоох буолуон баҕарар буоллаҕына, бэйэтэ сөбүлүүр үлэтигэр үлэлиэхтээх, сөбүлүүр дьарыгын ылсыахтаах. Таптыыр дьонун кытта алтыһыы эмиэ олоҕу сыаллаах-соруктаах оҥорор. Оттон ол туруоруммут сыалгын ситиһэр буоллаххына – бу дьол диэн буолар.

Дьахтар быһыытынан оҕолордоохпун, сиэннэрдээхпин. Учуутал буоламмын ситиһиилээх үөрэнээччилэрдээхпин. Суруйааччы быһыытынан кинигэлэрдээхпин.  Иистэнньэҥ быһыытынан сэҥээриллэр үлэлэрдээхпин. Суоппар быһыытынан элбэх айаннаахпын.

Онон тугу бу олоххо баҕарбыккын ситистэххэ – ол олоххо таптал дии саныыбын.

Хаартыскалар: Дьоруой тус архыыбыттан